Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
Keywords
الگوی محیطی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران و تعیین عدم قطعیتهای کلیدی
|
جواد شهلایی ** حبیب هنری*** غلامعلی کارگر**** مسلم شیروانی ناغانی***** |
تاریخ دریافت: 18/10/1399 تاریخ پذیرش: 20/03/1400 |
چکیده
هدف این تحقیق تبیین الگوی محیطی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران براساس مدلSTEEPELD و ترسیم عدم قطعیتهای کلیدی بود. پژوهش حاضر از نظر هدف اکتشافی، از نظر ماهیت آمیخته و از نظر مسیراجرا در تحقیقات آینده، پیمایشی و تحلیل تاثیرات متقابل است. جامعه آماری 25 تن اعضای هیأت علمی مدیریت ورزشی دارای مرتبه دانشیاری و بالاتر بودند که با نمونه‌گیری ترکیبی در سه بخش از آنها استفاده شد. برای تنظیم عوامل محیطی پرسشنامه‌ای 61 سوالی با روایی همگرا ( 622/0) و ضریب پایایی مرکب (868/0) طراحی شد که برای تحلیل آن از آزمون فریدمن، مدل‌سازی معادلات ساختاری ((SEM به کمک نرم افزارPLS و پنل خبرگان استفاده گردید. نتایج نشان داد برازش کلی مدل با هشت شاخص محیطی و 745/0 GOF= مورد تأیید است و مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی، رسانه‌های جمعی وشبکه‌های اجتماعی، سرانه استاندارد ورزشی و سیاستهای زیست محیطی بهعنوان عدم قطعیتهای کلیدی شناخته شدند. ازاین‌رو، الگوی پژوهش میتواند بهعنوان یک راهنما در کاهش عدم اطمینان محیطی و اتخاذ تصمیمات راهبردی اثربخش باشد.
واژگان کلیدی: آینده نگاری راهبردی، تحلیل محیطی، عدم قطعیت، ورزش، STEEPELD.
مقدمه و بیان مساله
محیط اغلب سازمانها بیش از پیش پویا، نامطمئن و غیرقابل پیش بینی شـده اسـت و اهـداف، آنچنـان درحرکت‌اند که به سختی میتوان به آنها رسید. به‌علاوه، رویکردهای سنتی برنامه ریزی در مواجهه با آشفتگی، عدم قطعیت محیطی منعطف نبوده و از پاسخگویی مناسبی برخوردار نیستند (خداداد حسینی و همکاران، 1391: 45). برطبق یافته ها، غیرقابل پیش بینی بودن عوامل و متغیرهای محیطی؛ مهمترین مانع در اجرای برنامه‌های استراتژیک سازمانهای ورزشی است (گودرزی و همکاران، 1394) بنابراین، در هزاره سوم سازمانها خود مختاری خود را از کف داده اند و بدنبال تدوین الگوهای کارآمدی هستند که بتواند ضمن خلق ارزش عمومی (برایسون، 1390) در مدت زمان کوتاه‌تری مسـائل مهـم و تاثیرگـذار آنها را شناسایی و رهگیری کند و موفقیت و عملکرد فعلی و آینده را تحت تأثیر قرار دهد (Krista, 2020). ازاین‌رو، رمز موفقیت سازمانهای ورزشی انطباق با محیط بیرونی است. از سوی دیگر، با پیش‌فرض ثابت ماندن شرایط یا تغیرات جزئی وجبران‌پذیر، برنامهریزی و تجزیه وتحلیل محیطی[i]بر پایۀ شرایط کنونی برای آیندۀ بلندمدت سازمانهای ورزشی پاسخگو نیست و پیش‌دستی در واکنشها و نیز کنش‌گر بودن در قبال تغییرات آینده، لحاظ کردن نوعی آیندهنگری و آیندهسازی را در مدیریت راهبردی میطلبد. لذا، آیندهنگاری راهبردی[ii]، که متأثر از رویکرد هنجاری در ساختن آینده مطلوب است(Vecchiato, 2012) به عنوان رویکردی نوین در نظام برنامهریزی و تصمیمگیری (Quiceno, 2019) میتواند یک اقدام پیشنگرانه و رهگشا در راستای شناسایی شرایط محیطی و کاهش عدم اطمینان محیطی باشد و به تدوین راهبردهایی رقابتی کمک نماید(شیروانی وهمکاران، 1398). تا تأثیرات آینده بهتر درک شود و مدیران بتوانند برای کسب نتایج مثبت در آینده برنامه ریزی کنند(Norman, 2015: 393-392)
به‌رغم اهمیت پویش محیطی در تعیین عدم قطعیتهای کلیدی تاکنون تحقیق نظام یافته‌ای در جهت شناسایی، دسته بندی و اولویت بندی عوامل و مؤلفه‌های محیطی اثرگذار که مورد تأیید خبرگان مدیریت ورزشی باشد، انجام نگرفته است. هدف اصلی تحقیق حاضر تبیین الگوی محیطی موثر بر آینده ورزش ایران است تا از این طریق اهداف فرعی این پرسش اعم از شناسایی پیشران‌های کلیدی و تعیین عدم قطعیتهای کلیدی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد و به عنوان یک راهنما در آینده نگاری راهبردی ورزش ایران بکارگرفته شود. لذا، مهمترین سوال پژوهش حاضر این است که عدم قطعیتهای کلیدی آینده ورزش ایران کدامند؟ به علاوه، نوآوری تحقیق در آن است که نخست از روشهای آمیخته یعنی ترکیبی از روشهای کیفی و نیمه کمی استفاده نموده است. دوم اینکه چنین پژوهشی در ورزش کشور که پویش محیطی را بر اساس مدل STEEPELD و بصورت یکپارچه در ارتباط با مولفه‌های چهارگانه ورزش آموزشی، همگانی، قهرمانی وحرفه‌ای مورد ارزیابی قرار میدهد انجام نشده است و اگر هم انجام شده است در دسترس دیگران قرار ندارد. و سوم اینکه این تحقیق تعیین عدم قطعیتهای کلیدی را بر اساس یک مدل آینده نگاری راهبردی انجام میدهد. بدین سبب، پژوهش حاضر می‌توانداز نظر موضوع، روش، یافته‌ها و نتایج در حوزه ورزش کشور، پژوهشی منحصر به فرد باشد. اما ضرورت و اهمیت این پژوهش در آن است که به دنبال شناسایی عواملی است که بتواند ضمن تقویت سازمانهای ورزشی در شرایط عدم قطعیت محیطی، در بهبود و ارتقای اثربخشی آنها تاثیرگذار باشد.
ادبیات
آینده نگاری راهبردی
اصطلاح آیندهنگاری راهبردی به عنوان یک دورنما، یک حالت نظاممند تفکر است که میتواند به ایجاد انواعی از دیدگاه‌های با کیفیت رو به جلو(Hines, 2006:19) وتصمیم‌گیری آگاهانه‌تر(Kuosa, 2011:18) در برنامهریزی و سیاستگذاری کلان کشور کمک کند. ریچارد اسلاتر بهعنوان اولین آینده پژوهی که اصطلاح "آیندهنگاری راهبردی" را به کار برد، معتقد است که این مفهوم حاصل ترکیب روشهای آیندهپژوهی و روشهای مدیریت راهبردی است چنین تعریفی از آیندهنگاری راهبردی، با تعاریف گوده و دورنس (2011)، اسلاتر (1998) و کوسا (2011) از این مفهوم، همسو و سازگار است.
آیندهنگاری راهبردی، بین فرافعال بودن و پیش‌فعال بودن[iii]حالتی بینابینی را برمی‌گزیند و به همان اندازه که تجربه‌گرا است به عقلانیت[iv]و ارزش‌گرایی تمایل دارد؛ بیشتر از اینکه مشارکتی باشد، نخبه‌محور است و تصمیمگیری و اثرگذاری در آن از بالا به پایین است، ولی مشارکت را نیز نادیده نمی‌گیرد و در مقایسه با مفاهیمی مانند «مدیریت بینش‌گرا» یا «توسعۀ نشانِ تجاری[v]»، رویکرد مشارکتی‌تری را اتخاذ می‌کند». (شیروانی و همکاران، 1396). بدین سبب، آینده نگاری راهبردی؛ فرآیندی نظاممند، یکپارچه[vi] و کلنگر[vii] است که با استفاده از فنون و ابزار‌های آینده پژوهی و مدیریت راهبردی و مشارکت نخبگان میتواند در محیط نامطمئن، رقابتی و غیر قابل پیش بینی، مؤلفه‌های چهارگانه ورزش وارد شده و با ارائه هشدار نسبت به تغییرات متأثر از محیط STEEPELD و ترسیم افق‌های پیش روی و همچنین اتخاذ راهبردهای پیش فعال و فرافعال؛ اقدام به تغییر آینده در جهت ایجاد موقعیت مطلوب سازمانهای ورزشی نماید.
ورزش ایران
تربیت بدنی، ورزش و علوم ورزشی معاصر، قلمروهای پویایی هستند که به سرعت در حال تغییرند (آ.وست وآ.بوچر[viii]، 1390: 59). به علاوه، بر اساس نظریه کافمان وسنج[ix] (1993) تفسیر چالشهای مدیریت ورزشی در آینده باید به گونهای باشد که در بازار رقابت پیروز شویم و بر مقاومتی که نسبت به برنامه‌هایمان اعمال می‌شود چیره گردیم (پارکز و همکاران[x] 1382). لذا، مدیران ورزش ایران باید پا به پای دگر گونی‌هایی که بی گمان در آینده مؤلفه‌های چهارگانه آموزشی، همگانی، قهرمانی وحرفه ای(Mull et al, 2005) رخ خواهد داد، حرکت کنند و با استفاده از آینده نگاری راهبردی، که هم فلسفه است و هم یک روش، زمینۀ تدوین استراتژی‌های انعطاف پذیرتر، قوی‌تر و مقاوم‌تری را برای سازمانهای ورزشی فراهم کنند (Norman, 2015: 392).
پویش محیطی
پویش محیطی[xi] یکی از فعالیتهای چهارگانۀ تحلیل بیرونی[xii]است. (میر شاه ولایتی ونظری زاده، 1389) که به عنوان ابزار مقدماتی و البته کلیدی آینده پژوهی، در ایجاد دیدگاه رو به جلو، در سازمانها و نهادها نقش مهمی را ایفا می‌کند(اسلاتر[xiii]، 2005). آگویلار[xiv] - به عنوان متقدم این حوزه- پویش محیطی را بهعنوان فرایند جست وجوی اطلاعاتی دربارۀ روابط و اتفاقات پیرامونی محیطی و کسب دانش و آگاهی ازمواردی تعریف می‌کند که به مدیریت عالی سازمان در تنظیم اقدامات آتی کمک می‌کند (میر شاه ولایتی و نظری زاده، 1389). از این‌رو، پویش محیطی نوعی رادار بـرای پـایش دنیا به‌صورت نظاممند است که سه فعالیت (1) جمع‌آوری اطلاعات مربوط به محیط خارجی سازمان (2) تحلیل و تفسیر این اطلاعات و (3) استفاده از این اطلاعات در تصمیم‌گیری‌های سازمانی را به همراه دارد و میتواند با دریافت علائم کوچک و بزرگ، جدید و غیرمنتظره منجر به کاهش بی‌نظمی در جریان اطلاعات، و اعلام هشدار به موقع در صورت وقوع تغییرات بالقوه در سازمانهای ورزشی شود (Adema & Roehl: 2010؛Nistorescu: 2006). الگوهای رایج بررسی محیطی مانند: رویکرد استیپ[xv]، دیجست[xvi]،کوئست[xvii]، پست[xviii] روش‌هایی هستند که اطلاعات حاصل از آنها ما را در ورود به فرایند آینده نگاری راهبردی و شناسایی پیشران ها، عدم قطعیت ها، ابزارها و بدیل‌ها راهنمایی می‌کند (Hines & Bishop: 2006). PEST یکی از مدل‌های سنتی مرتبط با بررسی عوامل محیطی است که با مرور زمان و با بوجود آمدن عدم اطمینان محیطی عوامل دیگری به آن اضافه شد. بطور مثال در بررسی عوامل محیطی موثر بربازیهای المپیک جوانان در کشورهای حاشیه خلیج فارس، دو عامل زیست محیطی و حقوقی به آن اضافه شد که این تغییر سبب ارتقاء این مدل به PESTLEگردید (Mataruna et al: 2019). بدین سبب، پس از مطالعه مبانی نظری پژوهش مدل[xix]STEEPELD که مدل کامل‌تری از تجزیه وتحلیل محیطی است (آذر وهمکاران، 1394)، جهت تجزیه و تحلیل عوامل موثر برآینده نگاری راهبردی ورزش ایران مورد آزمون قرار گرفت. تا بتواند به عنوان یک اقدام سازمانی به کاهش خطرهای محتمل از سوی ابعاد ناشناختۀ محیط اقدام کند (Bloomberg, 2012: 20).
عدم قطعیتهای کلیدی
درآینده نگاری راهبردی فرض می‌شود که آینده‌های بدیل متعددی میتواند تحقق یابد. به همین دلیل، آینده به‌طور کامل از پیش تعیین شده نیست. ازهمین‌رو آینده باز، بدون مرز و تکاملی است؛ درنتیجه، ذاتا دارای عدم‌قطعیت است. گسترش این مفهوم به نظرات صاحب‌نظرانی مانند نایت، بارنارد، مارچ و سایمون[xx] باز می‌گردد که ادعا می‌کردند محیط کسب وکارها فی نفسه ناپایدار هستند (Vecchiato, 2012). مفهوم عدم قطعیت[xxi]، دارای معانی و تعاریف مختلفی است کلیر و ویرمن عدم قطعیت را با مفاهیمی چون ابهام، عدم توافق، عدم دقت، فازی بودن و نامشخص بودن تعریف می‌نمایند (Klir &Wierman: 1999:103). درتعریفی دیگر شرایط عدم قطعیت به گونهای معرفی شده است که احتمال آینده های متفاوت؛ نه مشخص است و نه میتوان آن را به روشی عینی تخمین زد (خداداد حسینی وهمکاران، 1391). بدین سبب، عدم قطعیت به معنای ندانستن مسائل روندها، تصمیم‌ها و رویدادهای سازنده فردای ورزش ایران و میزان پیش بینی ناپذیر بودن تحولات و نتایج آینده است (Ralston & Wilson: 2006) بنابراین، عدم قطعیت روند یا رویدادی است که ممکن است رخ دهد. که اگر چنین عدم قطعیتی به‌وقوع بپیوندد و یک تغییر عمده ایجاد کند، بهعنوان یک « عدم قطعیتهای کلیدی[xxii] » شناخته می‌شود. (میرشاه ولایتی ونظری زاده، 1389). در آینده نگاری راهبردی ورزش ایران پیشران‌هایی که دارای تاثیر پذیری (عدم اطمینان) بالایی هستند؛ به عنوان عدم قطعیت و پیشران‌هایی که دارای تاثیر پذیری و تاثیر گذاری بالایی باشند؛ به عنوان عدم قطعیت کلیدی شناخته می‌شوند. بر اساس مدل شوئنکر و وولف[xxiii](2013)، کوسا (2012) و هاینز و بیشاپ (2006) پویش محیطی گامی مهم در شناسایی عدم قطعیتهای کلیدی و ترسیم سناریوهای آینده سازمانهای ورزشی است. هاینز و بیشاپ (2006) فرایند آیندهنگاری راهبردی را مشتمل بر شش مرحله میدانند (شکل 1). که پویش محیطی و شناسایی عدم قطعیت‌ها مربوط به مرحله دوم و سوم آن می‌باشد. به علاوه، این تحقیق در انتخاب قلمرو موضوعی خود بررسی آینده نگاری راهبردی ورزش ایران را بصورت یکپارچه در ارتباط با حوزههای چهارگانه ورزش آموزشی، همگانی، قهرمانی وحرفه ای(Mull et al, 2005) انجام میدهد. چراکه، رویکرد یکپارچه تحلیلگر را قادر میسازد تا ابعاد وسیعتر و ارتباطات گستردهتری را در سازمانهای ورزشی مورد شناسایی و بررسی قرار دهد(Hines & Bishop: 2006). ازاین‌رو، نویسندگان این مقاله بر این باورند که با استفاده از مراحل اول تا سوم این مدل میتوان به بررسی و تبیین عوامل محیطی وترسیم عدم قطعیتهای کلیدی آینده ورزش ایران پرداخت و زمینه لازم را برای انجام مراحل بعدی فرایند آینده نگاری راهبردی در تحقیقات آتی فراهم نمود.
شکل 1- گامهای آیندهنگاری راهبردی منبع: (هاینز و بیشاپ، 2006)
پیشینه پژوهش
از پژوهش‌های داخلی مهم در زمینه تحقیق نیز میتوان به نتایج (کشاورز ترک وهمتی عفیف، 1398؛ ادیب روشن وهمکاران، 1398؛ کشاورز وهمکاران، 1397؛ جوادی پور و رهبری،1396؛ رضایی صوفی و همکاران، 1396؛ فراهانی و همکاران، 1395، ادیب روشن و همکاران، 1395؛ احسانی و همکاران،۱۳۹۲؛ حمیدی و همکاران،1390) اشاره نمود. جوادی پور و رهبری (1396) با استفاده از عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری وجمعیت شناختی؛ دولتی بودن ورزش همگانی، تعدد تصمیم‌گیرندگان، قوانین متمرکز و کمرنگ شدن نقش مردم و جراید در سیاستگذاری‌ها را به عنوان مهمترین مؤلفه‌های محیطی اثر گذار بر سیاستگذاری ورزش همگانی معرفی کردند. فراهانی و همکاران (1395) نیز در تدوین راهبردهای توسعه ورزش قهرمانی ایران مهمترین مؤلفه‌های محیطی را در عوامل جمعیت شناختی(کثرت جمعیت جوان و وجود قهرمانان تحصیل کرده المپیکی، جهانی و آسیایی) سیاسی (از دست دادن کرسی‌های مختلف در کنفدراسیونهای آسیایی و جهانی) واقتصادی (کاهش ارزش پول ملی در مقایسه با ارزهای خارج) بیان کردند. رضایی صوفی وهمکاران (1396) همسو با تحقیق احسانی و همکاران (۱۳۹۲) در بررسی محیطی ورزش حرفهای ایران، ضمن ایراد بر استفاده سیاسی از ورزش حرفهای و کاهش نقش دولت در آن، مهمترین مؤلفه‌ها را به روزآمد کردن قوانین و مقررات ورزش حرفهای کشور، وجود علاقه وپتانسیل در ورزش و گسترش و مشارکت بخش خصوصی در تأمین منابع مالی ورزش حرفهای و توسعه امکانات و زیرساخت‌ها بیان نمودند. در ورزش آموزشی نیز حمیدی و همکاران (1390) در بررسی ورزش دانشجویی، چشم‌اندازها و راهبردهای توسعه، مهمترین عوامل محیطی را معرفی نمودند که عبارت است از: عوامل جمعیت شناختی: مشغلۀ بیش از حد دانشجویان؛ عوامل قانونی: تکلیف قانونی برنامه چهارم مبتنی بر افزایش سرانه فضاهای ورزشی با اولویت ورزش دختران؛ عوامل سیاسی: دید مثبت مسئولان کشور و بخشی نگری در حوزههای کلان آموزش عالی کشور. در بررسی مفهوم آینده نگاری راهبردی و شناسایی عدم قطعیتهای کلیدی نیز، کشاورز ترک و همتی عفیف (1398) معتقدند آیندهنگاری سازمانی بر ساختار نظام ورزش، مشارکت ورزشی و تامین مالی تاثیر گذار است. ادیب روشن وهمکاران (1398) نیز به کمک تحلیل تأثیرات متقابل؛ یادگیری فردی و سازمانی، آموزش مؤثر و بومی سازی را از تاثیرگذارترین عوامل بهبود ورزش سالنمندان در افق 2050 می‌داند. کشاورز و همکاران (1397) نیز با استفاده از دو پرسشنامه میزان تاثیرگذاری و میزان عدم قطعیت؛ هفت عامل برنامه جامع ورزش قهرمانی، سیستم حمایتی مداوم، نظام جامع استعدادیابی، اماکن ورزشی مدرن، دوره‌های بازآموزی مربیان، تمرینات علمی درازمدت وسیستم ارزیابی عملکردمربیان و ورزشکاران را بر رفتار مدیران ورزش قهرمانی ایران موثردانستند. به علاوه، ادیب روشن وهمکاران (1395) پس از استخراج دو عدم قطعیت کلیدی به نام حمایت حامیان مالی و سیاستهای خصوصی سازی، سناریوهای ورزش قهرمانی را در افق 1404 ترسیم نمودند.
کریستا ( 2020: 6) در بررسی مؤلفه‌های موثر در مدل سازی مرکز سلامت روان و ورزش کانادا[xxiv] از پویش محیطی و بررسی عوامل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی فناوری برای ایجاد یک برنامه ریزی دقیق برای ساخت آینده استفاده مینماید. ویتو و همکاران[xxv]( 2016: 193-192) در بررسی محیطی میزبانی بازیهای المپیک، نشان دادند که تجزیه و تحلیل محیط کلان موثر بر بازیهای المپیک ضمن کمک به شهرهای میزبان، بینش مفیدی را به برگزار کنندگان رویداد در بهره‌گیری بهتر از فرصت میزبانی ارائه میدهد.آنها براساس گزارش کمیسیون ارزیابی کمیته بین المللی المپیک[xxvi] مهمترین متغیرهای محیطی موثر بر میزبانی بازیهای المپیک از 2008 پکن تا 2020 توکیو را عوامل اقتصادی، جمعیت‌شناختی، اجتماعی، فناوری و زیست‌محیطی بیان کردند. نورمن (2015) تصویری از آینده رشته ورزشی تنیس را با استفاده از آینده نگاری راهبردی ترسیم نمود. او بیان داشت: اگرچه، سازمانهای ورزشی ملی[xxvii] (NSO) به بهره وری عملیاتی، افزایش مشارکت و مدیریت مالی خود توجه دارند؛ اما باید جهت درک نیروهای محیطی موثر بر عملکرد خود و توجه به فرصتها بازه زمانی 10 تا 20 ساله آینده را نیز در نظر بگیرند. آنها با استفاده از پویش محیطی و مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته به درک واکنش ها، جستجوی دقیق وموشکافانه فرضیات پرداختند تا بتوانند نقاط کور[xxviii] استراتژیک در (NSO) را پیدا کنند (نورمن، 2015: 393-392) کوچی[xxix] ( 2014: 669-668) ارتباط با دولت‌های مرکزی و مسؤلان محلی؛ توسعه زیرساخت‌ها، جذب حامیان مالی وبخش خصوصی و همکاری با دانشگاها در ایجاد مفاهیم تربیتی را به عنوان مهمترین مؤلفه‌های محیطی تاثیر گذار بر پایداری راهبردهای توسعه باشگاهای ورزشی فوتبال بیان نمود.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نظر مخاطب کاربردی، از نظر ماهیت[xxx] آمیخته و از نظر مسیراجرا در تحقیقات آینده نگاری، پیمایشی[xxxi] و تحلیل تاثیرات متقابل[xxxii] است. بر اساس تحقیقات پوپر[xxxiii]( 2008) تحقیقات آینده نگاری از نظر ماهیت به سه دسته کیفی، کمی و نیمه کمی[xxxiv] تقسیم می‌گردند. بر اساس نظرات او تحقیقات پیمایشی/ پرسشنامه؛ جز تحقیقات کمی است. چراکه، مبتنی بر داده هاو شواهد عینی است. تحلیل تاثیرات متقابل نیز بدلیل ادغام اصول ریاضی در نظرات کارشناسان، جز روشهای کمی است. از این‌رو، پژوهش حاضر ترکیبی است. پیمایش یک ابزار اساسی در تحقیقات علوم اجتماعی و یک روش معمول در آینده نگاری است و تحلیل تاثیرات متقابل نیز یک روش سیستماتیک است که تاثیر متغیرها را از طریق نظرات خبرگان بررسی می‌کند (پوپر، 2008). ازسوی دیگر، مینتزبرگ[xxxv] (2007: 291) می‌گوید: خلق راهبرد رقابتی مستلزم "سنتز" بر روی گذشته، حال و آینده است. لذا، درگام اول پژوهش؛ محقق به انجام مطالعات آرشیوی و کتابخانه‌ای و مرور پیشینه مرتبط با تحقیق پرداخت و فهرستی از مهم ترین مؤلفه‌های محیطی موثر بر آینده ورزش ایران را در قالب پرسشنامه تدوین نمود. جامعه آماری تحقیق نیز اعضای هیات علمی مدیریت ورزشی با مرتبه دانشیاری وبالاتر بودند که با نمونه‌گیری ترکیبی (احتمالی و غیر احتمالی) در سه بخش از آنها استفاده شد. در بخش اول 5 نفر از اساتید با دریافت پرسشنامه نیمه باز به طراحی و تنظیم عوامل و تعیین روایی محتوای پرسشنامه پرداختند. به علاوه، بدلیل آنکه آینده نگاری راهبردی به مشارکت خبرگان و ذی نفعان کلیدی نیاز دارد (کوسا، 2012 وشیروانی وهمکاران، 1396)؛ در بخش دوم از جامعه متمرکزتر، که نظرات‌شان پراکندگی کمتری داشتند، استفاده شد. ازاین‌رو، با رویکرد تحدید جامعۀ آماری تعداد 25 نفر از اعضای هیات علمی مدیریت ورزشی دارای مرتبه دانشیاری و بالاتر که سابقه کارمطالعاتی در زمینه تحقیق را داشتند بهعنوان جامعۀ آماری تحقیق مشخص شدند. سپس بر اساس فرمول کوکران برای جامعه معلوم 23 نفر از آنها به روش تصادفی ساده به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. درصد بازگشت پرسشنامه‌های تحقیق نیز 65 درصد بود که قابل قبول می‌باشد و نهایتاً تعداد 15 پرسشنامه جمع آوری شد. در بخش سوم نیز برای انجام تحلیل تاثیرات متقابل، که عدم قطعیتهای کلیدی موثر بر آینده ورزش ایران را تعیین می‌کند، از روش نمونه‌گیری در دسترس و پنل خبرگان به تعداد 5 نفر استفاده شد. همچنین، در این تحقیق به منظور مدل سازی عوامل محیطی موثر بر ورزش ایران از پرسشنامۀ 61 سؤالی در مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت استفاده گردید. برای تأیید روایی[xxxvi]پرسشنامه از سه نوع روایی محتوا[xxxvii]، همگرا[xxxviii]و واگرا[xxxix] وجهت تعیین پایایی آن[xl] از دو معیار ضریب آلفای کرونباخ[xli]و ضریب پایایی مرکب[xlii]استفاده شد. به‌علاوه، در این تحقیق علاوه بر شاخص‌های آمار توصیفی، رتبه بندی فریدمن و پنل خبرگان از مدل سازی معادلات ساختاری (PLS) نیز استفاده شد.
گامهای انجام این پژوهش عبارتند از:
گام1. مطالعات آرشیوی برای شناسایی عوامل موثر بر آینده ورزش ایران
گام2. پویش محیطی بر اساس مدل STEEPELD
گام3. تعیین پیشران‌های کلیدی بر اساس نتایج ضریب تاثیر بتا در مدل سازی معادلات ساختاری
گام 4. تعیین عدم قطعیتهای کلیدی بر اساس جدول ماتریس متقاطع
توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب مدرک تحصیلی حاکی از آن است که حدود 20 درصد دارای مرتبه استاد تمام و 80 درصد دارای مرتبه دانشیاری هستند. نمونه آماری مورد مطالعه نیز از نظر جنسیت 80 درصد مرد(12نفر) و 20 درصد (3نفر) زن هستند. به علاوه، درصد سنی پاسخ دهندگان در رده سنی 51 تا 60 سال 7/46 درصد و در رده سنی 41 تا 50 سال و همچنین بالاتر از 61 سال؛ به میزان 7/26 می‌باشد. بالاترین درصد میزان سابقه فعالیت آموزشی افراد 21 تا 30 سال معادل 3/53 و بالاترین درصد میزان سابقه فعالیت پژوهشی نیز 11 تا 20 سال و به میزان 7/46 است.
یافته‌های تحقیق
آزمون فریدمن[xliii]
بر اساس نتایج حاصله از جدول 1 مقدار آماره کای اسکوئر برابر با 155/52 و سطح معنی داری آزمون برابر 000/0 بدست آمد. هم چنین، نظر به اینکه سطح معنی داری بدست آمده کمتر از 05/0 است، بین اهمیت هر یک از عوامل محیطی تفاوت معنی داری وجود دارد. به علاوه، براساس میانگین رتبه‌ای می توان استنباط کرد که دربین عوامل محیطی؛ شاخص حقوقی بیشترین تأثیر را در آینده نگاری راهبردی ورزش ایران داشته است. در نتیجه در رتبه بندی عوامل مؤثر، دراولویت بالاتری قرار دارد.
جدول 1- رتبه بندی عوامل محیطی موثر بر آینده ورزش ایران بر اساس آزمون فریدمن
|
عوامل محیطی |
رتبه میانگین |
--- |
--- |
|
اقتصادی |
87/3 |
15 |
N |
|
سیاسی |
50/4 |
27.449 |
X2 |
|
اخلاقی |
50/4 |
3 |
درجه آزادی |
|
جمعیت شناسی |
001/5 |
0.000 |
معنی‌داری جانبی |
|
اجتماعی |
60/4 |
آزمون فریدمن |
|
|
زیست محیطی |
63/2 |
||
|
فناوری |
00/5 |
||
|
حقوقی |
13/5 |
||
مدل سازی معادلات ساختاری
برای تحلیل و سنجش مدل عوامل محیطی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. مدل‌سازی معادلات ساختاری[xliv] SEM برای بررسی روابط خطی بین متغیرهای مکنون (مشاهده نشده) و متغیرهای آشکار (مشاهده شده) است که نسبت به مدل‌های کوواریانس محور از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار است. در زمانی که حجم نمونه کم، دقت پیش‌بینی بیشتر (اسدی و دلاور، 1394) و نیاز به بررسی همزمان نظریه‌ها وسنجه‌ها باشد(آذر وهمکاران، 1391) استفاده از این نرم افزار میتواند مناسب باشد. بر اساس نظر کاک وهادایا[xlv](18:2018) جهت تخمین حداقل اندازه نمونه در PLS-SEM میتوان حداقل را در نظر گرفت. هم چنین، این روش از سه بخش اصلی: مدل اندازه گیری، مدل ساختاری و برازش مدل کلی تشکیل شده است.
نرم افزار مورد استفاده در این تحقیق Smart-Pls است که میتوان از طریق آن به بررسی روایی وپایایی ابزار اندازه‌گیری پرداخت. جهت بررسی روایی همگرا از شاخص میانگین واریانس استخراج شده استفاده گردید. همچنین،در بررسی مدل اندازه‌گیری ضرایب آلفای کرونباخ همه متغیرها در این تحقیق، از مقدار 07/0 بیشتر است. به علاوه، پایایی مرکب نیز باید مقداری بیش از 07/0 را به دست آورد ( فورنل و لارکر[xlvi]1981). بدین سبب، ضریب میانگین واریانس استخراج شده این تحقیق(/0622)، ضریب پایایی مرکب با Pc >0.7 (868/0) و ضریب پایایی آلفای کرونباخ(789/0) است. ازاین‌رو ابزار اندازه‌گیری از روایی و پایایی مناسب برخوردار است.
جدول2- ضریب تاثیر و مقداره آماره T عوامل محیطی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران
|
متغیر |
ضریب تاثیر(بتا) |
مقادیر آماره T |
سطح معناداری |
|
اقتصادی |
876/0 |
035/13 |
001/0 |
|
سیاسی |
680/0 |
516/9 |
001/0 |
|
اخلاقی |
851/0 |
004/11 |
001/0 |
|
جمعیت شناسی |
658/0 |
221/9 |
001/0 |
|
اجتماعی |
598/0 |
296/8 |
001/0 |
|
زیست محیطی |
443/0 |
079/5 |
001/0 |
|
فناوری |
530/0 |
419/6 |
002/0 |
|
حقوقی |
447/0 |
413/5 |
004/0 |
نتایج به دست آمده از جدول 2 و پیوست نشان داد که عوامل اقتصادی (ضریب مسیر 87/0 و مقدار T 03/13)، سیاسی (ضریب مسیر 68/0 و مقدار T 51/9)، اخلاقی ( ضریب مسیر 85/0 و مقدار T 004/11)، جمعیت شناختی (ضریب مسیر 65/0 و مقدار T 22/9)، اجتماعی (ضریب مسیر 59/0 و مقدار T 29/8)، زیست محیطی (ضریب مسیر 443/0 و مقدار T 007/5)، فناوری (ضریب مسیر 53/0 و مقدار T 41/6) و حقوقی (ضریب مسیر 447/0 و مقدار T 41/5) در سطح اطمینان 95 درصد بر آینده ورزش ایران تاثیر گذارند.هم چنین، مدل تحقیق با شصت ویک مؤلفه بر ورزش آموزشی با ضریب مسیر (851/0)، ورزش حرفهای با ضریب مسیر (792/0)، ورزش قهرمانی با ضریب مسیر (771/0) و ورزش همگانی با ضریب مسیر (735/0) تاثیر گذار است.
شاخص نیکویی برازش وآزمون کلی مدل
در مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از Pls شاخصی به نام نیکویی برازش(GOF) وجود دارد که هر دو مدل اندازه‌گیری و ساختاری را بررسی کرده و به عنوان معیاری برای سنجش عملکرد کلی مدل به کار می‌رود (تننهاوس[xlvii] و همکاران2005).حدود این شاخص بین صفر و یک قرار دارد و وتزلس و همکاران[xlviii] سه مقدار 01/25، 0/0 و 36/0 را به ترتیب به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF معرفی کردند. این شاخص به صورت میانگین R^2 و متوسط شاخص مقادیر اشتراکی به صورت دستی محاسبه می‌شود:
GOF=√avrage(Comunalitie)*R^2
این شاخص مجذور ضرب دو مقدار متوسط مقادیر اشتراکی(Comunalitie) و متوسط ضریب تعیین(avrage R Square) است.
جدول 3- مقادیر اشتراکی
|
متغیر |
مقادیر اشتراکی |
ضریب تعیین |
|
اقتصادی |
883/0 |
837/0 |
|
سیاسی |
840/0 |
745/0=837/0*794/0√ |
|
اخلاقی |
779/0 |
|
|
جمعیت شناختی |
853/0 |
|
|
اجتماعی |
665/0 |
|
|
زیست محیطی |
888/0 |
|
|
فناوری |
803/0 |
|
|
حقوقی |
573/0 |
|
|
ورزش ایران |
868/0 |
|
|
میانگین |
794/0 |
شاخص GOF این مدل 745/0 به دست آمده است که از مطلوبیت کلی مدل حکایت دارد( جدول3).
بر اساس نتایج به دست آمده از شکل 2 سه مؤلفه اول هر عامل محیطی که مقادیر ضریب تاثیر آنها بیش از 0.700 محاسبه شده بود به عنوان مهمترین عوامل شکل دهنده آینده ورزش ایران در جدول 4 اولویت بندی شدند. سپس از هر عامل هشت گانه محیطی؛ یک مؤلفه به عنوان پیشران‌های کلیدی انتخاب شدند. بدین سبب، تجارت بین المللی، یکپارچگی در مدیریت ورزش، گسترش فلسفه ورزش، افزایش سرانه استاندارد ورزشی، افزایش سرمایه‌های اجتماعی، سیاستهای زیست محیطی، گسترش رسانه‌های جمعی و تدوین نظام نامه‌های حقوقی؛ در اولویت بندی مؤلفه‌های محیطی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران قرار گرفتند و به عنوان پیشران‌های کلیدی شناسایی شدند.
جدول4- مهمترین عوامل موثر در شکل‌گیری آینده ورزش ایران براساس مدل STEEPELD
|
اقتصادی |
Q1 تجارت بین المللی: فضای باز اقتصادی، تجارت آزاد منطقه‌ای و سرمایه گذاری خارجی Q7 استقلال مالی از دولت Q12تقویت نظام کار آفرینی |
|
سیاسی |
Q14 یکپارچگی در مدیریت ورزش Q15 ثبات سیاسی در مدیریت ورزش Q19 دید مثبت و جامع مسولان بلندپایه |
|
اخلاقی |
Q26 گسترش فلسفه ورزش وفهم عمیق ازحوزه‌های مرتبط با آن Q27 تربیت ورزشی واستفاده از ورزش بعنوان ابزار تربیتی وتوسعه شخصیت کامل انسانی Q25رشد مکاتب فلسفی و الگوهای جدید فکری |
|
جمعیت شناسی |
Q31افزایش سرانه فضا و اماکن ورزشی به ازای هرنفر در کشور Q32برابری جویی جنسیتی و توسعه ورزش بانوان Q35 وجود ترکیب جمعیتی جوان |
|
اجتماعی |
Q36 افزایش سرمایه‌های اجتماعی نهضت داوطلبی هواداران (NGO) Q37 گسترش عدالت و رفاه اجتماعی Q39 افزایش اوقات فراغت در جامعه |
|
زیست محیطی |
Q45 سیاستهای زیست محیطی و توسعه پایدار Q46 تنوع اقلیمی و جغرافیایی درکشور Q47 شگفتی‌ساز‌ها و نوسانات بزرگ زیست محیطی : سیل، زلزله، COVID 19 |
|
فناوری |
Q55 گسترش رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی Q52 شهروند الکترونیک وتوسعه فعالیتهای ورزشی به صورت آنلاین |
|
حقوقی |
Q58تدوین نظام نامه‌های حقوقی : نظام باشگاه داری، شرط بندی و.. Q57 تصویب و اصلاح قوانین جدید Q59حقوق مالکیت فکری: حق پخش تلویزیونی، شهرت ورزشکار و... |
تعیین عدم قطعیتهای کلیدی
در این مرحله ابتدا مؤلفه‌هایی که بالاترین امتیاز را بر اساس نتایج ضریب تأثیربتا کسب کرده بودند به عنوان پیشران‌های تغییر انتخاب و در جدول 5 درج شدند. سپس برای تعیین عدم قطعیتهای کلیدی، که دارای بالاترین اولویت ازنظر اثرگذاری و همچنین بالاترین اولویت از نظراثرپذیری باشند، رابطه هشت مؤلفه اول هر عامل نسبت به مؤلفه‌های دیگر به صورت دودویی و با استفاده ازپنل خبرگان و ماتریس متقاطع مورد بررسی قرار گرفت. در این مرحله با استفاده از نظر خبرگان ارتباط مؤلفه‌ها بررسی شد و چنانچه یک مؤلفه با مؤلفه‌های دیگر هیچ ارتباطی نداشته باشد به آن امتیاز صفر داده می‌شود. علاوه براین، ارتباط ضعیف، متوسط و زیاد نیز به ترتیب امتیاز یک، دو و سه را به خود اختصاص می‌دهند. در نهایت جمع سطر وستون‌های محاسبه شده در جدول 5 ؛ بعنوان ورودی‌های نرم افزار اکسل مورد بررسی قرار گرفت و در شکل 2 به نمایش در آمد.
جدول 5- ماتریس امتیازات رابطه هر مؤلفه نسبت به مؤلفه‌های دیگر
|
جمع امتیاز سطرها |
تدوین نظام نامه حقوقی |
گسترش رسانه‌های جمعی |
سیاستهای زیست محیطی |
افزایش سرمایه‌های اجتماعی |
افزایش سرانه استاندارد ورزشی |
گسترش فلسفه ورزش |
یکپارچگی در مدیریت ورزش |
تجارت بین المللی |
|
|
10 |
1 |
2 |
2 |
1 |
3 |
1 |
0 |
0 |
تجارت بین المللی |
|
13 |
3 |
2 |
1 |
3 |
3 |
0 |
0 |
1 |
یکپارچگی در مدیریت ورزش |
|
13 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
0 |
1 |
2 |
گسترش فلسفه ورزش |
|
10 |
1 |
2 |
3 |
3 |
0 |
1 |
0 |
0 |
افزایش سرانه استاندارد ورزشی |
|
14 |
1 |
3 |
3 |
0 |
3 |
1 |
1 |
2 |
افزایش سرمایه‌های اجتماعی |
|
9 |
1 |
1 |
0 |
2 |
2 |
1 |
1 |
1 |
سیاستهای زیست محیطی |
|
14 |
1 |
0 |
3 |
3 |
1 |
3 |
1 |
2 |
گسترش رسانه‌های جمعی |
|
13 |
0 |
2 |
1 |
3 |
2 |
1 |
2 |
2 |
تدوین نظام نامه حقوقی |
|
|
10 |
14 |
15 |
17 |
16 |
8 |
6 |
10 |
جمع امتیاز ستون |
براساس نتایج بدست آمده از جدول 5 و شکل 3 هشت پیشران شناسایی شده، بدلیل تاثیر پذیری بالا، به عنوان عدم قطعیتهای ورزش ایران معرفی می‌شوند. چهار تا از این عدم قطعیت‌ها نیز بدلیل تاثیر گذاری و تاثیر پذیری بالا بهعنوان عدم قطعیتهای کلیدی تعیین می‌شوند. بدین سبب مؤلفه‌های افزایش سرمایه‌های اجتماعی، گسترش رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی، افزایش سرانه استاندارد ورزشی و سیاستهای زیست محیطی بهعنوان عدم قطعیتهای کلیدی موثر برآینده نگاری راهبردی ورزش ایران معرفی شدند و جهت انجام تحقیقات آتی (سناریو پردازی) مورد استفاده قرار گرفتند.
بالا متوسط پایین
شکل 3- دسته بندی عدم قطعیتهای کلیدی ورزش ایران
یافته‌های حاصل از پژوهش بر اساس مقادیر آماره T و ضریب تاثیر بتا نشان داد: که هشت عامل اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، جمعیت‌شناختی، اجتماعی، فناوری، حقوقی و زیست‌محیطی و هم چنین، شصت ویک مؤلفه استخراج شده از آنها میتواند در قالب مدلSTEEPELD در تبیین الگوی محیطی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران تأثیر گذارباشد. بر اساس نتایج آزمون فریدمن عامل حقوقی بیشترین تأثیر را آینده نگاری راهبردی ورزش ایران داشته است. بدین سبب، در رتبه بندی عوامل مؤثر، دراولویت بالاتری قرار دارد. همچنین، براساس نتایج ضریب تاثیر بتا در نرم افزار Smart-Pls؛ هشت مؤلفۀ تجارت بین المللی، یکپارچگی در مدیریت ورزش، گسترش فلسفه ورزش، افزایش سرانه استاندارد ورزشی، افزایش سرمایه‌های اجتماعی، سیاستهای زیست محیطی، گسترش رسانه‌های جمعی و تدوین نظام نامه‌های حقوقی به عنوان پیشران‌های کلیدی شناسایی شدند. به علاوه، نتایج پنل خبرگان نشان داد که از هشت پیشران شناسایی شده؛ چهار مؤلفۀ سرمایه‌های اجتماعی، گسترش رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی، افزایش سرانه استاندارد ورزشی و سیاستهای زیست محیطی بهعنوان عدم قطعیتهای کلیدی موثر بر آینده ورزش ایران تعیین شدند.
بحث ونتیجه گیری
در این پژوهش هشت عامل اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، جمعیت‌شناختی، اجتماعی، فناوری، حقوقی و زیست‌محیطی و شصت ویک مؤلفه استخراج شده از آنها بر اساس مدل STEEPELDبه عنوان عوامل اثر گذار بر آینده ورزش ایران شناسایی و تایید شدند. همچنین، بر اساس مدل هاینز و بی شاپ پویش محیطی میتواند زمینۀ شناسایی پیشران‌های تغییر و عدم قطعیتهای کلیدی را فراهم آورد و با اعلام هشدار به موقع در صورت وقوع تغییرات بالقوه در سازمانهای ورزشی با عدم اطمینان محیطی مقابله نماید. عدم قطعیت نتیجه غیر قابل پیش‌بینی بودن تغییرات آینده محیط و اصطلاحی مهم برای توصیف وضعیتی است که به علت فقدان دانشِ و اطلاعات مشخص بوجود می‌آید که تاثیر مستقیمی برنظام سیاستگذاری و تدوین استراتژی‌های سازمانهای ورزشی دارد. آیندهنگاری راهبردی هم با تلفیق دو رویکرد پیشفعالانه و فوق فعالانه نسبت به نظام سنتی برنامهریزی راهبردی، تحلیل جامعتری از محیط داخلی و خارجی سازمانهای ورزشی ارائه میدهد و فرصتها و تهدیدات را در دامنه گستردهتری احصاء مینماید. بنابراین، این قابلیت، آیندهنگاری راهبردی را قادر میسازد تا مبتنی بر تعیین عدم قطعیتهای کلیدی و ترسیم سناریوهای مختلف از آیندۀ سرشار از عدم اطمینان، به تولید گزارههایی موجّه مبادرت ورزد. لذا، پرداختن به عدم قطعیتهای کلیدی میتواند راه حل‌هایی را در مواجهه با تغییرات محیط STEEPELD ارائه دهد. ازاین‌رو، چهار مؤلفه افزایش ذینفعان کلیدی و سرمایه‌های اجتماعی ؛ گسترش رسانه‌های جمعی وشبکه‌های اجتماعی؛ افزایش سرانه استاندارد ورزشی و سیاستهای زیست محیطی به عنوان عدم قطعیتهای کلیدی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران انتخاب شدند که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.
نتایج استفاده از پنل خبرگان نشان داد که افزایش ذینفعان کلیدی و سرمایه‌های اجتماعی مانند: داوطلبان، هواداران، تماشاگران و سازمانهای غیر دولتی(NGO) در بالاترین اولویت عدم قطعیتهای کلیدی موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران قرار دارند. این یافته، با نتایج منتظری و همکاران (1398)، اشتریان و مهرورزیان (1397)، سهیلی و همکاران (1397)، کلاته سیفری و همکاران (1393)، سجادی و همکاران(1392)، ویتو و همکاران (2016)، والکر و همکاران[xlix] (2013)، کایناک وهمکاران[l] (2008) و کلومنیز[li] (2005) همسو است. سرمایة اجتماعی به معنای داشتن رابطه با دیگر بازیگران اسـت. و هر بازیگر، از این سرمایه استفاده می‌کند تا به موقعیت بهره برداری از سرمایه انسانی و مالی خود دست پیدا کند تا در تعیین نتیجـة نهـایی رقابـت تاثیر گذار باشد (اشتریان ومهرورزیان، 1397). جامعه شناسان، بسیاری از گروههای تماشاگر و هوادار را بهعنوان ابزاری قدرتمند جهت کنترل و تغییرات اجتماعی در ورزش میدانند (کلومنیز، 2005). چراکه، هواداران مؤلفۀ اصلی پیشرفت ورزش هستند و به خاطر آنکه، به شکل مستقیم یک محیط اجتماعی را برای ورزشکار فراهم می‌آورند و باعث جریان یافتن سود و درآمد به سمت باشگاه‌ها می شوند، دارای اهمیت می‌باشند. به علاوه، باشگاههای ورزشی می‌توانند از هواداران وفادار خود به عنوان اهرمی برای تضمین پخش رسانه‌ای استفاده کنند که این امر باعث افزایش نمایش قدرت نمایی تیم‌های ورزشی شده و توانایی باشگاه در دریافت پول بیشتر از حامی مالی وکسب درآمد را افزایش میدهد (کایناک وهمکاران، 2008). از سوی دیگر، محققان بر اساس قانون 20 -80 می‌گویند: که 20 درصد از هواداران وفادار، 80 درصد ازدرآمد را در ورزش تولید می‌کنند (مولین و همکاران[lii]، 1993) بدین سبب، هواداران تبدیل به بزرگترین و مهمترین حامیان باشگاه‌ها شده اند. دیگر سرمایه اجتماعی صنعت ورزش، تماشاگران، هستند.به خاطرآنکه، لبریز بودن ورزشگاه‌ها از تماشاچیان در دیدارهای داخلی، ملی و جهانی و برخورداری رقابتها از بینندگان چندصدمیلیونی در پخش تلویزیونی، بر راهبرد پردازی ورزش ایران موثر است (سهیلی وهمکاران، 1397). هم چنین، در بررسی محیطی عوامل اثر گذار بر ورزش ایران، افزایش استراتژی‌های حفظ داوطلبان از ضروریات است. چراکه، انجمن‌ها و باشگاههای ورزشی زمانی در ارائه برنامه هایشان موفق می‌شوند که داوطلبانی متعهد به سازمان و اهدافشان جذب نمایند (کلاته سیفری وهمکاران، 1393). علاوه بر این، یکی دیگر از مواردی که در سیاستگذاری وراهبرد پردازی ورزش ایران نقش بسزایی دارد سازمانهایی غیر دولتی است.این سازمانها با میانجی گری میان مردم ودولت قادرند عامل مشارکت را که از شاخص‌های اصلی توسعه محسوب می‌شود در خود جای دهند (اشتریان و امیرزاده، 1394). مسئولیت اجتماعی نیز راهی دیگر برای کمک به افزایش سرمایه‌های اجتماعی و افزایش درآمد باشگاه و تیم‌های ورزشی است. والکر و همکاران ( 81 : 2013) با بررسی برنامة مسئولیت اجتماعی جام جهانی 2010 آفریقای جنوبی به این نتیجه دست یافتند که مسئولیت اجتماعی برتصویر رویداد و تصویر کشور میزبان بهعنوان یک مقصد گردشگری، تأثیر مثبت و معناداری داشت و این برنامه موجب حمایت و پشتیبانی بیشتر هواداران و تماشاچیان فوتبال از رویداد شده بود. مطلبی که ویتو و همکاران در بازیهای المپیک ریو 2016 با عنوان یکپارچگی اجتماعی برآن تاکید داشتند.از یافته‌های فوق چنین نتیجه می‌شود که سازمانهای فعال در سیاستگذاری وراهبردپردازی مؤلفه‌های چهار گانه ورزش باید به منظور حفظ و بقای خود به صورت دوره‌ای یا مستمر، میزان تعامل وارتباط با سرمایه‌های اجتماعی خود را بررسی نموده واثر محیطی این عامل را با هدف حفظ و کسب آینده پایدار در راهبرد پردازی وسیاستگذاری‌های خود برآورد نمایند (منتظری وهمکاران، 1398). چراکه، شرکتها وسازمان‌هایی بقاء پیدا می‌کنند که درجه‌ای از وفاداری را در مشتریان خود ایجاد کرده باشند (سجادی وهمکاران، 1392).
نتایج حاصل از بررسی عدم قطعیتهای کلیدی نشان داد که « گسترش رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی »، دومین عامل موثر بر آینده نگاری راهبردی ورزش ایران است. این نتایج با یافته‌های فراهانی و همکاران (1395)، مظفری و همکاران (۱۳۹۱)، کوچی( 2014) و ونکتاش[liii] (2000 ) در گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای، مجازی،تلویزیونی و رادیویی هم خوانی دارد.ظهور فناوری اطلاعات وارتباطات[liv](ICT) که از آن به عنوان انقلاب اطلاعات یاد می‌شـود دریچه جدیدی را فراروی سیاستگذاری وراهبردپردازی در جهان گشـوده است. به علاوه، پیدایی صور نوین ارتباط و شبکه های بزرگ اطلاعاتی و ارتباطی و تحول تکنولوژیکی ایجاد شده در کانالهای ارتباطی، رسانه های نوین را واجد ویژگیهایی نظیر: سرعت انتشار پیام، کانالهای متعدد انتشار، پوشش فراگیر و فراهم کردن امکان ماندگاری پیام نموده (روشندل اربطانی و همکاران، 1393) که با ایجـاد فضاهای بدون مرز خود، روابط، ابعاد و مهارتهای اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. ازسوی دیگر، شبکه‌های اجتماعی مؤلفه اول، نظریه پاتنام[lv] در معرفی ویژگی سازمان اجتماعی است.او معتقد است هرچه این شبکه‌ها در جامعه‌ای متراکم‌تر باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که شهروندان در جهت منافع متقابل همکاری کنند(اشتریان و امیرزاده، 1394). به همین سبب، لزوم سـرمایه گذاری وسـیع و هدفمند، در جهت بهره گیری حداکثری از فرصتهای ناشـی از ICT، با استفاده از مطالعـات راهبردی، سیاستگذاری و آینده پژوهـی سودمند می‌باشد (تولایی، 1393).به نظر می‌رسد، چند عامل نقش گسترش رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی را در سیاستگذاری و راهبرد پردازی ورزش ایران جهت طراحی سیاست‌ها و اتخاذ تصمیمات استراتژیک اثر بخش تبیین کند. این عوامل عبارتند از: (1) آینده پژوهی روند خدمات فضای مجازی ایران نشان میدهد که خدمات مورد نیاز شهروندان و مردم ایران در ده سال آینده، در کنار روشهای سنتی و فیزیکی، به صورت مستقل و یکسان در فضای مجازی نیز ارائه خواهد شـد(تولایی، 1393)، (2) بررسی روند محیطی آینده رسانه ملی نشان میدهد همگرایی رسانه‌ها روندی تصاعدی خواهد داشت و با یک وسیله میتوان به انواع محتوای رسانه‌ای صدا, تصویر, متن و... دسترسی داشت (روشندل اربطانی وهمکاران، 1393)، (3) توسعه استراتژی‌های ورزشی در طراحی مدل راهبردی فناوری اطلاعات وارتباطات در وضعیت WT قرار دارد(عبدوی و همکاران، 1390)بنابراین، نظر به اینکه انقلاب اطلاعات و ارتباطات، به سرعت، اقتصاد، فرهنگ و سیاست جهان را دردهکده جهانی دسـتخوش دگرگونی نموده است(دایی زاده و همکاران، 92:1392-75) توجه به گسترش کمی وکیفی رسانه‌ها میتواند در توسعه استراتژی، ترسیم مسیرهای استراتژیک آینده و بهبود مدیریت سازمانهای ورزشی (کوچی، 2014) نقش موثری را ایفا کند و سبب ایجاد ارزش افزودۀ بیشتر، ارتقای بهروری و کارایی سازمانی گردد (ونکتاش،2000). به علاوه، توجه به این مؤلفه میتواند، ابهام در ندانستن مسائل، روندها، تصمیم‌های موثر برآینده سیاستگذاری وراهبرد پردازی ورزش ایران را کاهش داده و ضامن بقا و تداوم فعالیتهای سازمانهای ورزشی باشد.
نتایج نشان داد که « افزایش سرانه فضا و اماکن ورزشی به ازای هرنفر در کشور » سومین عدم قطعیت کلیدی است. تعیین سرانه[lvi]، که در بالاترین اولویت عوامل جمعیت شناختی یا دموگرافیک[lvii]قرار دارد، شاخصی تعیین کننده از وضعیت موجود و چشم اندازی از آینده است که همواره مورد توجه برنامه ریزان در سطوح کلان قرار داشته است. تعیین سرانه به واقع تعیین یک استاندارد و گام نخست در برنامه ریزی هنجارمند[lviii] است. به طور میانگین در سطح بین المللی حدود 25 متر مربع فضای ورزشی و سبز به ازای هر نفر محاسبه شده است که از این عدد حدود 7 متر مربع به فضاهای ورزشی اختصاص دارد (سلیمی، 1395). بدین سبب، استاندارد سرانة تعیین شدة اماکن ورزشی در ایران از سطح بین المللی پایین‌تر است. چراکه، در سالهای پایانی برنامة سوم توسعه، براساس طرح جامع ورزش کشور، سرانة ورزش در کشور معادل 49/0 مترمربع تعیین شده است. علاوه بر این، براساس چشم انداز برنامة پنجم توسعه سرانة مطلوب اماکن ورزشی برای هر ایرانی 2/1 متر مربع برای هر نفر تعیین شده است. وزارت مسکن و شهرسازی نیز سرانة ورزشی بین 2 تا 5/2 متر مربع را برای هر ایرانی پیشنهاد میدهد. از این‌رو، میتوان جهت کاهش عدم اطمینان محیطی حاصل از محاسبه این مؤلفه در آینده نگاری راهبردی ورزش ایران به مواردی توجه نمود که عبارتند از:(1) در تعیین سرانه نباید اماکن ورزشی را به عنوان یک مجموعة واحد در نظر گرفت، بلکه سرانه هر یک ازانواع اماکن ورزشی، به عنوان یک کاربری خاص، جدا در نظر گرفته شود. (2) با تقسیم بندی علمی محدوده تعیین سرانۀ استاندارد اماکن ورزشی به اجزای کوچکتر و تغییر رویکرد کمی به کیفی در محاسبه آن، از رویارویی با اعداد و ارقام بی معنا در برنامه ریزی جلوگیری می‌شود. (3) سیستم‌هایی با ویژگیهایی مانند: جمع آوری، ذخیره، بازیابی، کنترل، پردازش، تحلیل، مدل‌سازی و نمایش داده‌های جغرافیایی می‌توانند بهعنوان ابزاری کاربردی در دست برنامه ریزان اماکن ورزشی قرار گیرند (سلیمی، 1395). از یافته‌های فوق چنین نتیجه می‌گردد که محاسبه سرانه اماکن ورزشی نوعی برنامه ریزی کلان، معیارمند، دستوری و اخلاقی است. لذا، احداث اماکن ورزشی با محاسبۀ سرانه اختصاصی میتواند درپاسخگویی به افزایش علاقة مردم به ورزش‌های آموزشی، همگانی، قهرمانی وحرفه‌ای و متعاقباً ارتقای سهم نسبی شهروندان ورزشکارتأثیر گذار باشد (لین وساکونو[lix]،2015). ازاین‌رو، توجه به این پیشران باید باید در تصمیمات استراتژیک سازمانهای ورزشی بصورت کمی وکیفی مورد بررسی قرار گیرد.
با توجه به یافته‌های پژوهش « سیاستهای زیست محیطی و توسعه پایدار » به عنوان چهارمین عدم قطعیت کلیدی شناسایی می‌گردد. این یافته با بررسی محیطی شش دوره بازیهای المپیک از2000 سیدنی تا 2020توکیو و نتایج (زاهدی و نجفی،1385) هم خوانی دارد. منظور از سیاستهای زیست محیطی؛ مشارکت سازمانهای ورزشی در مسئولیتهای اجتماعی و تعامل با سازمانهای سیاستگذار در عرصه محیط زیست است. بطور مثال سازمانهای ورزشی باید بر اساس مصوبات کنفرانس محیط زیست استکهلم 1972 ملاحظات محیط زیستی در استراتژی‌های توسعه خود تلفیق کنند و از منابع طبیعی به نحو مناسب استفاده نمایند.کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه 1978(برانتلند[lx] ) نیزکه برای اولین لین بار اصطلاح توسعه پایدار را ارائه داد، برتأمین نیازهای نسل فعلی بودن اشکال در نسل‌های آینده در برنامه‌های سازمانها، شرکتها ورویداهای ورزشی تاکید دارد. در همین راستا، در سال 1995 کمیسیون ورزش ومحیط زیست [lxi]IOCتاسیس شد، تا با همکاری برنامه محیط زیست سازمان ملل[lxii]، به برگزاری بازیهای المپیک براساس سیاستهای زیست محیطی و توسعه پایدار کمک کند. بدین سبب، بر اساس دستور جلسه "21"جنبش المپیک (1999) توجه به محیط زیست بعنوان یکی از موضوعات مهم در اهداف کلان بازی‌ها، انتخاب شهر میزبان وانتخاب اماکن ورزشی قرارگرفت. درنتیجه، با توجه به مدیریت روابط سیستمهای انسانی و اکوسیستم‌ها به منظور استفاده پایدار از منابع در جهت تأمین رفاه حال و آینده انسانها و اکوسیستم‌ها (زاهدی و نجفی،1385)، لزوم توجه به سیاستهای زیست محیطی وتوسعه پایدار در آینده نگاری راهبردی مؤلفه‌های چهار گانه ورزش کشور به چشم می‌خورد.
در بیان محدودیت‌های تحقیق حاضر باید گفت که در شناسایی عدم قطعیتهای کلیدی، جامعه آماری تحقیق به اعضای هیات علمی مدیریت ورزشی با مرتبه دانشیاری و بالاتر محدود شد و از خبرگان دیگر رشته‌های دانشگاهی استفاده نشد. دقت ابزار پژوهش هم از جمله دیگر محدودیت‌هایی بودند که در کنترل پژوهشگر قرار نداشتند. همچنین، از آنجا که، ارتباط علم با صنعت، موجب پیشرفت کشور می‌گردد؛ پیشنهاد می‌شود زمینۀ آشنایی متولیان و تصمیم‌سازان عرصۀ صنعت و دانشگاه و نیز کلیه مدیران و کارکنان سازمانهای ورزشی با آیندهنگاری راهبردی فراهم شده و این میان‌رشته در برنامه‌ریزی‌های کلان و بلندمدت کشور به‌کار گرفته شود تا مدیران بتوانند فرصتها و تهدیدهای نوظهور را احساس، درک و به آنها پاسخ دهند. تمرکز آیندهنگاری راهبردی بر رسیدن به یک راهبرد پیروزمندانه، بسیار متناسب با وضعیت رقابتی سازمانهای ورزشی در شرایط پیچیده و دارای عدم اطمینان محیطی در سطح منطقه و جهان است. بنابراین، آیندهنگاری راهبردی در مقام مقایسه با برنامهریزی راهبردی، بیشتر متوجه برآورده کردن چنین الزاماتی در راستای تدوین و توسعۀ گزینه‌های راهبردی است.
در جمع‌بندی پژوهش میتوان گفت: که مهمترین دستاورد آمادگی در برابر تغییرات محیطی، تعامل مستمر با محیط برای به حداقل رساندن پیچیدگی‌های ناشی از تغییر است و فهم دشواری‌های محیط آینده ورزش ایران بدلیل داشتن ابهام، عدم توافق، عدم دقت و نامشخص بودن متغیرهای محیطی اثرگذار برآن بسیار مهم است. به علاوه، از آنجا که رویکردهای سنتی بررسی محیطی در مواجهه با آشفتگی، عدم قطعیت و عدم اطمینان محیطی منعطف نبوده و از قابلیت پاسخگویی مناسبی برخوردار نیستند؛ بدین سبب، استفاده از STEEPELD بصورت یکپارچه در آینده نگاری راهبردی مؤلفه‌های چهار گانه ورزش ایران میتواند نقش مهمی را در مواجهه با عدم اطمینان محیطی در محیط‌های پویا و پیچیده سازمانهای ورزشی و اتخاذ تصمیمات اثر بخش ایفا می‌کند. ازاین‌رو، میتوان با جمع آوری اطلاعات در مورد عدم قطعیتهای کلیدی شناخته شده در این تحقیق وضعیت غیرقطعی سازمانهای ورزشی را به وضعیتی نسبتاً قطعی و قابل مدیریت تبدیل نمود.
پی‌نوشت‌ها
1.The Environmental analysis 2. Strategic Foresigh
* دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی در سازمانهای ورزشی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
نویسنده مسؤل: Email: R_farokhshahinia@yahoo.com
** دانشیارگروه مدیریت ورزشی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
*** دانشیارگروه مدیریت ورزشی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
**** دانشیارگروه مدیریت ورزشی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
***** استادیار پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال شانزدهم، شمارۀ 61، بهار 1400، صفحه 83-53
[ii]. Strategic Foresigh
[iii]. مقصود از پیش‌فعال بودن (Pre-activity)، تدوین برنامه‌ها و راهبردهای آینده‌نگرانه است که براساس پیش‌بینی آینده‌های بدیل، برای رویارویی با آنها طراحی می‌شوند. فرافعال بودن (Pro-activity) به‌معنای تدوین برنامه‌ها و راهبردهای آینده‌ساز است که به‌جای طراحی برای رویارویی با آینده، در پی طراحی و ساخت آینده هستند (ایکاف، 1981، 163؛ غفاریان و کیانی، 1380، 112).
[v]. Brand Development
[vi]. integral
[vii]. holistic
[viii]. A.west& A.bucher
[ix].kofman & senge
[x]. Parkes & et al
[xi] .Environmental Scaninig
[xii]. External Analysis
[xiii]. Slaughter
[xiv]. Aguilar
[xv]. STEEP
[xvi]. DEGEST
[xvii]. QUEST
[xviii] .PEST
[xix]. Sociological,Technology, Economic, Environmental, Political ,Ethics ,Legal, Demographical
[xx]. Knight, Barnard, March and Simon
[xxi]. uncertainty
[xxii]. Critical Uncertainties
[xxiii]. Schwenker, B. & Wulf
[xxiv]. CCMHS
[xxv]. Vito & et al
[xxvi]. IOC Evaluation Commission
[xxvii]. National Sporting Organizations
[xxviii]. blind-spots
[xxix]. Cucui
[xxx]. nature
[xxxi]. questionnaires/surveys
[xxxii]. Cross-impact/structural analysis
[xxxiii]. Popper
[xxxiv]. Semi-quantitative
[xxxv]. Mintzberg
[xxxvi]. Validity
[xxxvii]. Content Validity
[xxxviii]. Convergent Validity
[xxxix]. Divergent Validity
[xl]. Reliability
[xli].Coefficient of Cronbach's alpha
[xlii]. Coefficient of Composite Reliability
[xliii]. Friedman Test
[xliv]. Structural equation modeling
[xlv]. Kock & Hadaya
[xlvi]. Fornell and Larcker
[xlvii]. Tenenhaus & all
[xlviii]. Wetzels &all
[xlix]. Walker& et al
[l]. Kaynak& et al
[li]. Klomenis
[lii]. Mullin & et al
[liii]. Venkatesh
[liv]. Information and Communications Technology
[lv]. Putnam
[lvi]. Percapita
[lvii]. Demographical
[lviii]. Normative planning
[lix]. Lin & Sakuno
[lx]. Brundtland
[lxi]. Sports and Environment Commission of the International Olympic Committee
[lxii]. unep
)