مروری نظام‌مند برحاکمیت شرکتی در کسب و کارهای خانوادگی

نوع مقاله : مقاله استخراج شده از طرح پژوهشی

نویسندگان

1 گروه استراتژی، دانشکده مدیریت کسب و کار، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه مدیریت، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

در بسیاری از کشورها کسب‌وکارهای خانوادگی بیش از 70 درصد از کل کسب‏وکارها را تشکیل می‌دهند و نقش عمده‌ای در رشد اقتصادی و استخدام نیروی کار ایفا می‏کنند. کسب و کارهای خانوادگی ستون فقرات بسیاری از اقتصادها هستند. اگرچه بسیاری از این شرکت‌ها ساختارهای حاکمیتی کاملاً تعریف شده‌ای دارند، اما اکثر خانواده‌ها بدون نظام روشن حاکمیت شرکتی کار می‌کنند. افزایش حجم روزافزون مطالعات مرتبط با مفهوم حاکمیت شرکتی، مفاهیم مشتق شده­ گسترده از آن، هم­چنین برخی محتوای متعارض مستخرج پیرامون پیامدهای حاصل از این مفهوم، به عنوان یک عامل انگیزه­بخش، پژوهش­گران این مطالعه را بر آن داشت تا با انجام مروری نظام­مند در چارچوب پیشایند، تصمیم و پسایند؛ به یکپارچه­سازی مولفه­های حاصل از یافته­های سایر نویسندگان در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی بپردازند. واکاوی و یکپارچه‌سازی مفهوم حاکمیت شرکتی به­ویژه در شرکت­های خانوادگی، 2) شناخت عوامل و اجزای تشکیل‌دهنده‌ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی و 3) معرفی پیشایندها و پیامدهای حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی از اهداف اصلی این پژوهش بوده اند. این مطالعه مبتنی بر الگوی چهار مرحله­ای مرور نظام مند مقالات، طراحی شده است. در مرحله نخست 440 مقاله برتر نمایه شده در پایگاه­های علمی مورد تائید در CABS List که به حوزه نظری حاکمیت شرکتی در زمینه کسب­و­کارهای خانوادگی در بازه زمانی پنج ساله(2019-2023)پرداخته بودند،انتخاب شدند. در مرحله بعد، مقالات برتر و واجد شرایط برای بررسی عمیق­تر و یافتن پاسخ مناسب پرسش پژوهش انتخاب، غربال و ارزیابی شدند که در مرحله نخست پایش 66 مقاله و در نهایت 43 مقاله وارد فرآیند اصلی تحلیل شدند. یافته­های پژوهش در دو مرحله تحلیل توصیفی و تحلیل محتوائی پژوهش، نشان داد که سازه اصلی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی، در مجموع از 75 کد:   17 کد پیشایند، 29 کد بُعد و 29 کد پیامد تشکیل می شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A systematic review of corporate governance in family businesses

نویسندگان [English]

  • Ata Harandi 1
  • Payvand MIrzaeianKhamseh 2
1 Department of Strategy, Faculty of Business Management, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Department of Management, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Economic family businesses make up 70% of all businesses and play a significant role in growth and work of most of countries. The family businesses are the backbone of many economies. Many of these companies have a well-defined governance structures, but still most families operate without a transparent corporate governance system. The increasing volume of studies related to the concept of corporate governance and the concepts derived from it, as well as some of the inconsistencies drawn around the consequences of this concept, was a motivating factor, to inspire   the researchers of this study. We Conducted a review of the introduction, decision and conclusion; in order to integrate the components obtained from the findings of other authors in the field of corporate governance in family companies. Analyzing and fabricating the concept of corporate governance, especially in family companies; 2) knowing the factors and constituents of corporate governance in family companies and 3) introducing the antecedents and messages of corporate governance in private companies were among the main goals of this research. This study was done based on the pattern of four stages of systematic review and search articles. Then, by searching in reliable databases, this research was started and implemented. In the first stage, the top 440 articles in the scientific databases approved in CABS, a list that dealt with the theoretical field of corporate governance in the context of family businesses, were selected in five years period (2019-2023). In the first stage, the best and most qualified articles for in-depth review and finding the appropriate answer to the research question were downloaded, selected, screened and evaluated. Our Research was done in two phases, descriptive analysis and Research analysis.. By conducting this systematic review, 43 eligible articles were selected for final evaluation. The results showed that the main structure of corporate governance in family companies made up of a set of 75 codes, that included 17 antecedent codes, 29 dimension codes and 29 the consequences codes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • corporate governance
  • family businesses
  • board of directors

اصل مقاله

مروری نظام­مند برحاکمیت شرکتی در کسب و کارهای خانوادگی

 

عطاءاله هرندی   [1] *

پیوند میرزائیان خمسه [2]**

تاریخ دریافت: 01/10/1401

تاریخ پذیرش: 25/03/1402

چکیده

در بسیاری از کشورها کسب‌وکارهای خانوادگی بیش از 70 درصد از کل کسب‏وکارها را تشکیل می‌دهند و نقش عمده‌ای در رشد اقتصادی و استخدام نیروی کار ایفا می‏کنند. کسب و کارهای خانوادگی ستون فقرات بسیاری از اقتصادها هستند. اگرچه بسیاری از این شرکت‌ها ساختارهای حاکمیتی کاملاً تعریف شده‌ای دارند، اما اکثر خانواده‌ها بدون نظام روشن حاکمیت شرکتی کار می‌کنند. افزایش حجم روزافزون مطالعات مرتبط با مفهوم حاکمیت شرکتی، مفاهیم مشتق شده­ گسترده از آن، هم­چنین برخی محتوای متعارض مستخرج پیرامون پیامدهای حاصل از این مفهوم، به عنوان یک عامل انگیزه­بخش، پژوهش­گران این مطالعه را بر آن داشت تا با انجام مروری نظام­مند در چارچوب پیشایند، تصمیم و پسایند؛ به یکپارچه­سازی مولفه­های حاصل از یافته­های سایر نویسندگان در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی بپردازند. واکاوی و یکپارچه‌سازی مفهوم حاکمیت شرکتی به­ویژه در شرکت­های خانوادگی، 2) شناخت عوامل و اجزای تشکیل‌دهنده‌ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی و 3) معرفی پیشایندها و پیامدهای حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی از اهداف اصلی این پژوهش بوده اند. این مطالعه مبتنی بر الگوی چهار مرحله­ای مرور نظام مند مقالات، طراحی شده است. در مرحله نخست 440 مقاله برتر نمایه شده در پایگاه­های علمی مورد تائید در CABS List که به حوزه نظری حاکمیت شرکتی در زمینه کسب­و­کارهای خانوادگی در بازه زمانی پنج ساله(2019-2023)پرداخته بودند،انتخاب شدند. در مرحله بعد، مقالات برتر و واجد شرایط برای بررسی عمیق­تر و یافتن پاسخ مناسب پرسش پژوهش انتخاب، غربال و ارزیابی شدند که در مرحله نخست پایش 66 مقاله و در نهایت 43 مقاله وارد فرآیند اصلی تحلیل شدند. یافته­های پژوهش در دو مرحله تحلیل توصیفی و تحلیل محتوائی پژوهش، نشان داد که سازه اصلی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی، در مجموع از 75 کد:   17 کد پیشایند، 29 کد بُعد و 29 کد پیامد تشکیل می شود.

واژگان کلیدی: حاکمیت شرکتی، کسب و کارهای خانوادگی، هیات مدیره.

مقدمه

محیط اقتصادی متلاطم و درحال تغییر، مشاغل مختلف را با چالش­های متفاوتی مواجه کرده است و دراین میان، رقابت و افزایش فشار قیمت­ها سرعت ظهور چالش­های جدید را بالاتر برده است (صدیق و تارک رشدی عبدالهالم گبا[i]، 2021). حاکمیت شرکتی به عنوان یک ابزار مدیریتی ضروری برای شرکت ها (امین و همکاران[ii]، 2022؛ یه و ترجوس[iii]، 2015)؛ نقشی حیاتی در تضمین موفقیت سازمان ایفا می­کند (زید و همکاران[iv]، 2020؛ الشیراه و همکاران[v]، 2022). این ابزار به طور مستقیم با کنترل و نظارت مرتبط است (امین و همکاران، 2022؛ بلانکو و همکاران[vi]، 2009).در این حال،اغلب متخصصین و پژوهشگران کسب و کار معتقدند که شیوه­های حاکمیت شرکتی خوب می­تواند اهرمی (الشیراه و همکاران، 2022)، برای کنترل و نظارت بر مدیریت بوده و مدیران  را از رفتارهای غیراخلاقی و فرصت طلبانه باز دارد (امین و همکاران، 2022؛ فاما و جنسن[vii]، 1983). رسوایی­های پی در پی در بسیاری از شرکت‌های ملی و بین­المللی (انرون، 2001؛ تایکو، 2002؛ ورلدکام، 2002؛ ساتیام، 2009)، منجر به بررسی دقیق­تر ترکیب و تصمیمات هیات مدیره شده است (امین و همکاران، 2022؛ ترجسن و همکاران[viii]، 2016). به این ترتیب حاکمیت شرکتی به­عنوان یک ابزار قدرتمند جهت تنظیم و کنترل اقدامات اعضای هیات مدیره و حفاظت از منافع سهامداران، مورد اقبال جوامع مختلف قرار گرفت (ساها و کابرا[ix]، 2021؛ گزارش روبان آبی[x]، 1999؛ اُای­سی­دی[xi]، 2009، 2015). بر این اساس، هدف اصلی حاکمیت شرکتی تضمین حفاظت از منافع ذینفعان بوسیله­ی نظارت بر بسیاری از رویه‌های مدیریتی مانند برنامه‌ریزی، کنترل‌های داخلی، ارزیابی عملکرد و  افشای اطلاعات است (حداد و همکاران[xii]، 2017). در واقع، شیوه های حاکمیت شرکتی خوب به معنای "ایجاد ارزش برای همه سهامداران" است (ولفورد[xiii]، 2007؛ آنانزه[xiv]، 2022). اثر بخشی حاکمیت شرکت­ها، به خصوص ارتباط میان حاکمیت شرکتی و عملکرد سازمانی، منجر به تمرکز بسیاری از مطالعات شده است. بررسی مطالعات و پژوهش­های مرتبط با حاکمیت شرکتی و تحلیل نرخ روند آن­ها، نشان می دهد که اکثر تحقیقات حاکمیت شرکتی بدون توجه به بستر و زمینه­ای که شرکت در آن قرار دارد انجام شده اند. عوامل محیطی و سازمانی مانند نوع شرکت، رقابت در بازار، استراتژی کسب و کار، میزان تلاطم محیط توضیح میدهند که چرا، شرکت­ها با حاکمیت ضعیف توانسته اند عملکرد مناسبی داشته باشند ولی بسیاری از شرکت­ها با حاکمیت قوی نمی توانند به اهداف خود برسند. با توجه به اینکه اثر بخشی حاکمیت شرکتی توسط عوامل محیطی و سازمانی تعیین می­شود، در نظر گرفتن بستر و زمینه به منظور درک بهتری از میزان اثر گذاری آن مستلزم استفاده از مبانی نظری است که در آن بستر شکل گرفته است. قطعا با اصول و قواعد سایر کسب­وکارها نمی­توان در بستر کسب­وکارهای خانوادگی نیز موفق بود (رحمان سرشت، هرندیa، 1396).هدف این تحقیق واکاوی،یکپارچه سازی،شناخت عوامل واجزای شکل دهنده ومعرفی پیشایندهاوپیامدهای حاکمیت شرکتی در شرکتهای خانوادگی است.

مبانی نظری

حاکمیت شرکتی و شرکت­های خانوادگی

حاکمیت شرکتی به مجموعه­ای از استراتژی­های توصیف­گر قوانین و رویه­ها برای تصمیم­گیری در امور شرکت اطلاق می­شود که منافع مدیران، سهامداران و سایر ذینفعان را پوشش می­دهد (صحنی و همکاران، 2017). بسیاری از محققان تأثیر قابل توجه حاکمیت شرکتی بر عملکرد شرکت را نشان داده­اند و معتقدند که استفاده از سازوکارهای حاکمیت شرکتی کارآمد برای ادامه حیات هر شرکتی ضروری است (صدیق و گبا، 2021؛ ).سازوکارهای حاکمیت شرکتی از جمله سیستم­ها و ساختارهایی است که شرکت با استفاده از آن­ها توانمندی­های اقتصادی و مشروعیت عملیات را هدایت و کنترل می­کند (ا ای سی دی، 2004). کنترل راهبردی در سطح حاکمیت شرکتی، نظامی است که از مجرای آن، سازمان به انطباق همیشگی با شرایط واقعی دست پیدا می­کند. در حقیقت حاکمان شرکتی با این رویکرد می­توانند به انعطاف پذیری راهبردی دست پیدا کنند. در فرآیند کنترل راهبردی، یادگیری نهادینه شده و کل سازمان به همراه مراجع ذینفع بیرونی با استفاده از پایش مستمر، آزمون و خطای یادگیرنده و نیز شهود به آنچه در محیط درون و برون سازمان رخ می­دهد حساس می­شوند(رحمان سرشت، هرندیb، 1396). مفهوم حاکمیت شرکتی حوزه وسیعی از توسعه مسئولیت­ها و حقوق در میان سهام­داران مختلف شرکت را پوشش می­دهد و شامل ویژگی­های مختلفی از جمله: 1. اندازه هیات مدیره، 2. استقلال هیات مدیره، 3. تنوع هیات مدیره، 4. تمرکز مالکیت، 5. نوع مالکیت، 6. دوگانگی نقش، 7. استقلال کمیته حسابرسی، 8. کمیته نامزدی و پاداش، 9. کمیته مدیریت ریسک و 10. کیفیت حسابرسی است (آنانزه، 2022؛ ساها و کابرا، 2021؛ عارف و شبیر، 2019؛ ییلماز[xv]، 2018). یکی از مهم­ترین سازوکاری که به حاکمیت­شرکتی کمک می­کند تا اقدامات را تحت نظارت و کنترل قرار دهد، هیات­مدیره است (گوپتا و چاوهان[xvi]، 2023). اعضای هیات­مدیره از بازیگرانی از جمله مالکان و مدیران شرکت (مملی و همکاران، 2012) شکل می­گیرد که یکی از وظایف این هیات، کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و احتمال شکل­گیری منافع خصوصی برای مدیران از طریق بکارگیری سازوکارهای موثر است که رفتار فرصت‌طلبانه برخی از مدیران را با مسئول کردن پیامدهای اعمالشان کنترل می‌کند (ساها و کابرا، 2021). مانند هر شرکت دیگری، هیات مدیره شرکت­های خانوادگی به عنوان حیاتی ترین مکانیسم حاکمیت شرکتی داخلی (CGM) در نظر گرفته می شود(روسیگنولی و همکاران[xvii]، 2020؛ جارا و همکاران[xviii]، 2019)، که وظایف حیاتی را برای سهامداران خارجی انجام می دهد. بر اساس پژوهش­های اخیر، در چشم انداز اقتصادی جهان، شرکت­های خانوادگی توانسته اند سهمی در حدود دو سوم از  تجارت جهانی را از آن خود کنند (گوپتا و چاوهان، 2023؛ دی ماسیس و همکاران، 2018). شرکت های خانوادگی سیستمی متشکل از سه زیرسیستم  خانواده، شرکت و کارآفرین هستند که تا زمانی که کارآفرین موسس در جایگاه خود قرار داشته باشد، سیستم نسبتاً پایدار است (وانگ و همکاران، 2022). بررسی یافته­های حاکمیت شرکتی در کسب و کار خانوادگی نتایج متفاوتی از تأثیر مالکیت خانواده بر عملکرد شرکت دارد. مطالعات قهوهچی و ولف[xix](2019)، نشان داد که بین مشارکت خانواده در کسب و کار و عملکرد رابطه مثبت وجود دارد با این حال بر اساس یافته های حاصل از پیمایش بالاگوبی می­توان گفت که میان مدیر مالک و معیارهای عملکرد مالی رابطه ای وجود ندارد لذا می­توان این عدم انطباق در یافته­ها را به اندازه کسب و کار و مدت زمان مالکیت خانواده نسبت داد (صدیق و گبا، 2021). از طرفی با توسعه شرکت­های خانوادگی و شکل گیری تعارضاتی مبنی بر رویدادهای محرک (انتصاب برخی از اعضای خانواده در سمت­های ارشد یا تصمیم بازنشستگی موسس)، سیستم ناپایدار می شود (موریس و همکاران، 1996). به این ترتیب، بی­ثباتی سیستم در رقابت بین نامزدهای متعدد، تضاد منافع بین گروه های ذینفع در خانواده، نوسان بین استخدام اعضای خانواده یا مدیران حرفه ای در انتخاب اجرایی و توزیع حقوق مالکیت، کنترل و مدیریت آغاز می­شود(وانگ و همکاران، 2022). محققان همچنین معتقدند یکی دیگر از عوامل مرتبط با کاهش نتایج عملکرد مالی، تأثیر نامطلوب فرزندان نسل دوم یا سوم بنیانگذاران است (مورو و پروتسی[xx]، 2019). بنابراین، در کوتاه‌مدت، زمانی که کسب‌وکارهای خانوادگی نسبتاً کوچک هستند و روح کارآفرینی دارند، می‌توانند از انگیزه‌ها و قابلیت‌های رهبری بهره ببرند و انعطاف‌پذیر و سازگار با تغییرات باقی می‌مانند (شبیر، 2018). بنابراین در مقایسه با شرکت های غیر خانوادگی، نتایج مالی بهتری را تجربه می کنند. با این حال، در بلندمدت خانواده شرکت‌ها بزرگ‌تر می‌شوند و ادامه تضمین چنین سازگاری و انعطاف‌پذیری چالش برانگیز می‌شود (صدیق و گبا، 2021). بنابراین یک چارچوب حاکمیت شرکتی قوی در شرکت‌های خانوادگی ممکن است تأثیر منفی مشکلات را کاهش دهد(ال-اوکیلی و همکاران[xxi]، 2020) و بهره­گیری از سازکارهای حاکمیت شرکتی، مانند نظارت بر تصمیمات کنترل کننده سهامداران خانوادگی و حفاظت از دارایی های شرکت در برابر سوء استفاده مزایای زیادی برای شرکت‌های خانوادگی به همراه دارد (پینتو و همکاران، 2019؛ گوپتا و چاوهان، 2023). با توجه به مطالعه اودا و همکاران[xxii] (2018)، حاکمیت شرکتی برای شرکت­های خانوادگی به دلایل مختلفی از جمله 1. خانواده رابطه بلندمدتی با کسب و کار دارد و می­توان آن را به نسل­های بعد انتقال داد. 2. خانواده می‌تواند دیدگاه‌ها و هنجارهای فرهنگی خاصی داشته باشد که بر شیوه اداره­ی کسب‌وکار تاثیرگذار است و در نهایت 3. سهامداران و اعضای هیات­مدیره مشاغل خانوادگی معمولاً با یکدیگر ارتباطاتی دارند و از این سه منظر حاکمیت شرکتی در کسب و کارهای خانوادگی با مشاغل غیرخانوادگی متفاوت است(صدیق و گبا، 2021). بنابراین در این مطالعه پژوهشگران قصد دارند بر اساس یک مرور نظام­مند به مهمترین عواملی که بر حاکمیت شرکتی در یک کسب و کار خانوادگی تاثیر می­گذارند پی برده و پیامدهای آن را نیز مورد بررسی قرار دهند..

روش پژوهش

روش این پژوهش، مرور نظام­مند، بر مبنای الگوی پیشنهادی آیدن و همکاران[xxiii] (2017) است. این الگو، شامل پنج گام: برنامه­ریزی، انتخاب، استخراج و اجرا، می­باشد. همچنین جهت تدقیق در انتخاب پژوهش­های مورد استفاده در این مطالعه، از روش سیلوا[xxiv] (2015) به عنوان فرایند انتخاب مقالات بهره گرفته شد. مراحل مذکور شامل 1) شناسایی مقالات و سپس استخراج آن­ها از پایگاه­های معتبر علمی و حذف مقالات تکراری؛ 2) غربال­گری مقالات، مطالعه­ی عنوان، چکیده و برگزیدن مقالات مرتبط با موضوع؛ 3) بازغربال­گری، مرور مقدمه و نتایج مقالات مرحله قبل و انتخاب مقالات مرتبط و 4) ارزیابی؛  مرور برمبنای هدف مقالات غربال شده و انتخاب نهایی آن­­ها می باشد.

 

شکل 1. فرایند اجرا با الگوگیری از استاندارد آیدن و همکاران (2017) و سیلوا (2015)

پایگاه های علمی برای انتخاب مقالات عبارت بودند از: اسکاپوس؛ وب­اف­ساینس و گوگل­اسکالر. در این مرور، صرفا مقالات چاپ شده در مجلات علمی دارای اعتبار که به زبان انگلیسی نوشته شده اند، در نظر گرفته شد. عبارت "حاکمیت شرکتی" و "شرکت های خانوادگی" در بخش جست­وجوی این سه پایگاه با فیلتر «عنوان، چکیده و واژگان کلیدی» از سال 2019-2023 (5سال اخیر)، با مجموع تعداد 440 مقاله استخراج شد. سپس بدلیل نامناسب یا غیرمرتبط تشخیص داده شدن بخش گسترده­ای از منابع، تعدادی از مقالات از فرایند بررسی خارج و در مراحل بعدی با توجه به مابقی بخش­های مقالات شامل عنوان، چکیده، مقدمه و نتایج، تعدادی دیگر از مقالات حذف و در مرحله مطالعه مقدمه و نتیجه گیری تعداد 66 مقاله براساس مرور نظام مند (کوئینانس و راسو[xxv] ، 2017)مورد بررسی وارزیابی قرارگرفتند. در نهایت، تعداد 43 مقاله بر اساس سنجش میزان کیفیت آن­ها (بر اساس روش پیشنهادی کالدول) و  همسویی با اهداف پژوهش(مبتنی بر بستر و زمینه حاکمیت شرکتی در کسب­و­کارهای خانوادگی) شناسایی شدند و برای پاسخ به پرسش اصلی مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. در بخش بعدی یافته­های پژوهش ، تحلیل و ارزیابی شدند. در بخش تحلیل داده­ها ابتدا مقالات در سه دسته کلی پیشایندها، پسایندها و ابعاد حاکمیت شرکتی در کسب­و­کارهای خانوادگی دسته­بندی شدند. در گام بعد با مقوله­سازی مفاهیم موجود در هر دسته تلاش شد تا مدل جامع و یکپارچه­ای از حاکمیت شرکتی در زمینه کسب­وکارهای خانوادگی ارائه شود و ابعاد این مدل تبین شوند. بر اساس نتایج بدست آمده در مجموع 75 کد به­دست آمد که سهم پیشایندهای حاصل از پژوهش تعداد 17 کد، سهم ابعاد تعداد29 و سهم پیامدهای آن تعداد 29 کد می­باشد

یافته­های پژوهش

تحلیل توصیفی مطالعه

شکل (2) روند مطالعات انجام شده در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی به تفکیک سال­های 2019 تا 2023 را نمایش داده است. این نمودار نشان می­دهد که بیش­ترین تعداد پژوهش در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی در سال 2021 پذیرش شده است و آمار سال 2022 تا تاریخ 20 ماه اکتبر نیز بسیار نزدیک به سال 2021 است و حتی ممکن است تا انتهای سال 2022 از رکورد سال 2021 نیز فراتر رود. شایان ذکر است که تنها تعداد محدودی از فصلنامه­ها شماره­های جدید خود را در سال 2023 به چاپ رسانیده­اند.

 

شکل 2. روند اسناد چاپ شده در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی به تفکیک سال­های 2019 تا 2023 در پایگاه استنادی اسکاپوس، )پژوهشگران(

هم­چنین شکل (3) نشان می­دهد که در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی، سهم مطالعات در زمینه کسب وکار، مدیریت و حسابداری در جایگاه نخست قرار دارند.

 

شکل 3. سهم علوم مختلف در مقالات چاپ شده­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی به تفکیک سال­های 2019 تا 2023 در پایگاه استنادی اسکاپوس، پژوهشگران

بیش­ترین سهم از اسناد چاپ شده در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی، به مقالات دارای اعتبار علمی، در رتبه دوم به مقالات مروری و در رتبه سوم این اسناد به مقالات کنفرانسی تعلق دارد. کشورهای ایالات متحده، اسپانیا و چین رتبه اول تا سوم چاپ اسناد مرتبط با حوزه حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی را به خود اختصاص داده­اند و در میان ده کشور با رتبه های اول تا دهم اسناد چاپی این حوزه در سال­های 2019-2023 نام شش کشور آسیایی قرار دارد.

سهم تولید اسناد توسط نویسندگان برتر مرتبط با حوزه حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی نشان می­دهد که گوزمان و تروجیلو با تولید 5 سند در رتبه­ی اول و ال-اوکیلی، گونزالس و یه؛ با سهم تولید 4 سند در رتبه­ی دوم قرار دارند.

 

 

شکل4. سهم تولید فصلنامه­های برتر در حوزه­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی به تفکیک هر کشور در سال­های 2019 تا 2023 در پایگاه استنادی اسکاپوس، پژوهشگران

 یافته­های تحلیل محتوا

مفهوم یکپارچه­سازی شده حاکمیت شرکتی در کسب و کارهای خانوادگی

حاکمیت شرکتی به مجموعه­ای از استراتژی­های توصیف­گر قوانین و رویه­ها برای تصمیم­گیری در امور شرکت اتلاق می­شود که منافع مدیران، سهامداران و سایر ذینفعان را پوشش می­دهد (صحنی و همکاران، 2017). بسیاری از محققان تأثیر قابل توجه حاکمیت شرکتی بر عملکرد شرکت را نشان داده­اند و معتقدند که استفاده از سازوکارهای حاکمیت شرکتی کارآمد برای ادامه حیات هر شرکتی ضروری است (مصباح صدیق و گبا، 2021). سازوکارهای حاکمیت شرکتی از جمله سیستم­ها و ساختارهایی است که شرکت با استفاده از آن­ها توانمندی­های اقتصادی و مشروعیت عملیات را هدایت و کنترل می­کند (ا ای سی دی، 2004). این مفهوم حوزه وسیعی از توسعه مسئولیت­ها و حقوق در میان سهام­داران مختلف شرکت را پوشش می­دهد و شامل ویژگی­های مختلفی از جمله: 1. اندازه هیات مدیره، 2. استقلال هیات مدیره، 3. تنوع هیات مدیره، 4. تمرکز مالکیت، 5. نوع مالکیت، 6. دوگانگی نقش، 7. استقلال کمیته حسابرسی، 8. کمیته نامزدی و پاداش، 9. کمیته مدیریت ریسک و 10. کیفیت حسابرسی است (آنانزه، 2022؛ ساها و کابرا، 2021؛ عارف و شبیر، 2019؛ ییلماز[xxvi]، 2018). یکی از مهم­ترین سازوکاری که به حاکمیت­شرکتی کمک می­کند تا اقدامات را تحت نظارت و کنترل قرار دهد، هیات­مدیره است (گوپتا و چاوهان[xxvii]، 2023). اعضای هیات­مدیره از مالکان و مدیران شرکت (مملی و همکاران، 2012) شکل می­گیرد که یکی از وظایف این هیات، کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و احتمال شکل­گیری منافع خصوصی برای مدیران از طریق بکارگیری سازوکارهای موثر است که رفتار فرصت‌طلبانه برخی از مدیران را با مسئول کردن پیامدهای اعمالشان، کنترل می‌کند (ساها و کابرا، 2021). در همه شرکت­ها از جمله شرکت­های خانوادگی، هیات­مدیره به عنوان حیاتی­ترین مکانیسم حاکمیت شرکتی داخلی در نظر گرفته می­شود (روسیگنولی و همکاران[xxviii]، 2020؛ جارا و همکاران[xxix]، 2019). بر اساس پژوهش­های اخیر، در چشم انداز اقتصادی جهان، شرکت­های خانوادگی توانسته­اند سهمی در حدود دو سوم از  تجارت جهانی را از آن خود کنند (گوپتا و چاوهان[xxx]، 2023؛ دی ماسیس و همکاران، 2018). شرکت­های خانوادگی سیستمی متشکل از سه زیرسیستم  خانواده، شرکت و کارآفرین هستند که تا زمانی که کارآفرین موسس در جایگاه خود قرار داشته باشد، سیستم نسبتاً پایدار است (وانگ و همکاران، 2022). از طرفی با توسعه شرکت های خانوادگی و شکل گیری تعارضات مبنی بر رویدادهای سازمانی (انتصاب برخی از اعضای خانواده در سمت­های ارشد یا تصمیم بازنشستگی موسس)، سیستم ناپایدار می شود (موریس و همکاران، 1996). محققان همچنین معتقدند یکی از عوامل مرتبط با کاهش نتایج عملکرد مالی، تأثیر نامطلوب فرزندان نسل دوم یا سوم بنیانگذاران است (مورو و پروتسی[xxxi]، 2019). بنابراین، در کوتاه‌مدت، زمانی که کسب‌وکارهای خانوادگی نسبتاً کوچک هستند و روح کارآفرینی دارند، می‌توانند از انگیزه‌ها و قابلیت‌های رهبری بهره ببرند (شبیر، 2018). بنابراین در مقایسه با شرکت­های غیر خانوادگی، نتایج بهتری را تجربه کنند. با این حال، در بلندمدت خانواده شرکت‌ها بزرگ‌تر می‌شوند و ادامه تضمین چنین سازگاری و انعطاف‌پذیری چالش برانگیز می‌شود (مصباح صدیق و گبا، 2021). بنابراین یک چارچوب حاکمیت شرکتی قوی در شرکت‌های خانوادگی ممکن است تأثیر منفی مشکلات را کاهش دهد(ال-اوکیلی و همکاران[xxxii]، 2020) و بهره­گیری از سازکارهای حاکمیت شرکتی، مانند نظارت بر تصمیمات کنترل کننده سهامداران خانوادگی و حفاظت از دارایی های شرکت در برابر سوء استفاده مزایای زیادی برای شرکت‌های خانوادگی به همراه دارد (پینتو و همکاران، 2019؛ گوپتا و چاوهان، 2023). به این ترتیب، بی­ثباتی سیستم در رقابت بین نامزدهای متعدد، تضاد منافع بین گروه های ذینفع در خانواده، نوسان بین استخدام اعضای خانواده یا مدیران حرفه ای در انتخاب اجرایی و توزیع حقوق مالکیت، کنترل و مدیریت آغاز می­شود(وانگ و همکاران، 2022). چسبرو در مطالعه خود بیان می­کند که حاکمیت شرکتی یک سیستم و ساختار پایدار حکومتی است که به حل تعارضاتی که در بین اعضای خانواده ایجاد می شود کمک می کند. علاوه بر این، تصمیم گیری روشن را تسهیل می کند و عقلانیت را تقویت می کند، در نتیجه تضاد منافع را کاهش می دهد و شهرت کسب و کار را بهبود می بخشد(چسبرو و همکاران، 2022). با بررسی یافته­ها و نتایج مطالعات پیشین می­توان به این نکته اشاره کرد، حاکمیت شرکتی برای شرکت­های خانوادگی به دلایل مختلفی از جمله 1. خانواده رابطه بلندمدتی با کسب و کار دارد و می­توان آن را به نسل های بعد انتقال داد. 2. خانواده می‌تواند دیدگاه‌ها و هنجارهای فرهنگی خاصی داشته باشد که بر شیوه اداره­ی کسب‌وکار تاثیرگذار است و در نهایت 3. سهامداران و اعضای هیات مدیره مشاغل خانوادگی معمولاً با یکدیگر ارتباطاتی دارند و از این سه منظر حاکمیت شرکتی در کسب و کارهای خانوادگی با مشاغل غیرخانوادگی متفاوت است(مصباح صدیق و گبا، 2021). بنابراین بررسی ادبیات و نتایج سایر مطالعات این نیاز را ایجاد کرد تا پژوهش­گران با یک نگاه کل نگر و بر اساس یک مرور نظام­مند به مهم­ترین عواملی که بر حاکمیت شرکتی در یک کسب و کار خانوادگی تاثیر می­گذارند اشاره کنند و پیامدهای آن را نیز مورد بررسی قرار دهند. در این مطالعه با بهره­گیری از چارچوب ای­دی­اُ[xxxiii]؛ که توسط پائول و بنیت[xxxiv] (2018) ارائه شد، به بررسی روابط میان سازه­ها در قالب پیشایندها، تصمیمات و نتایج مرتبط با این مفهوم پرداخته می­شود. پیشایندها مبتنی بر چارچوب ای­دی­اُ؛ دلیل درگیر یا عدم درگیری یک رفتار است، تصمیمات به عملکرد رفتاری یا عدم عملکرد رفتاری اشاره دارد و نتایج؛ ارزیابی حاصل از عملکرد رفتاری را مدنظر قرار می­دهد. با بررسی و تحلیل مطالعات انجام شده پیرامون حاکمیت شرکتی در کسب­و­کارهای خانوادگی عواملی چون: آئین­نامه رفتاری اعضای خانواده، آئین­نامه مدیریت ثروت خانواده، وجود دفتر سهام خانواده، منشور اخلاقی خانواده، شکل­گیری مجمع خانواده، مسئولیت اجتماعی خانواده، بهبود ساختار مالی شرکت، افشا و شفافیت، نظارت سرمایه­گذاران نهادی، پاسخگویی مناسب در قبال سهامداران خارج از خانواده، مسئولیت­پذیری در برابر ذینفعان را به عنوان پیشایندهای یک نظام حاکمیت شرکتی مطلوب در کسب­و­کارهای خانوادگی می­توان برشمرد. در سویی دیگر عواملی چون: بهبود نظام استخدام و جانشین­پروری در کسب­و­کار خانوادگی، بهبود نظام کنترل استراتژیک و تضاد منافع، بهبود میزان استقلال مدیران در تصمیم­گیری، بهبود سطح درآمدها، مدیریت بهینه هزینه­ها، توسعه قابلیت­های پویا، بهبود بازده سهام، بهینه­سازی بازده سرمایه­گذاری­ها، مدیریت بهینه سرمایه در گردش، بهبود ارزش شرکت، بهبود افشای داوطلبانه و کاهش هزینه­های خانوادگی را می­توان از مهم­ترین پسایندهای یک نظام حاکمیت شرکتی مطلوب در کسب­و­کارهای خانوادگی برشمرد.

ابعاد حاکمیت شرکتی در کسب و کارهای خانوادگی

اندازه هیات­مدیره

اندازه هیات­مدیره یک فاکتور برجسته جهت ارزیابی میزان اثربخشی اقدامات هیات­مدیره است (المزیقر و احمد، 2022). گوپتا و چاوهان (2023)، معتقدند که اندازه هیات­مدیره فراتر از یک ابزار کنترلی در حاکمیت شرکتی کسب و کارهای خانوادگی به ایفای نقش می­پردازد زیرا در شرایط متلاطم محیطی؛ تخصص، دانش و تجربه متنوع هیات­مدیره (که معمولا در کسب­وکارهای خانوادگی دارای کمبود و پراهمیت است) به بهبود عملکرد شرکت کمک می­کند. مطالعات کپیل و میشرا[xxxv] در هند (2018) و مرندینو و ملویله[xxxvi] در ایتالیا (2019)، نشان داد که هرچه هیات­مدیره بزرگ­تر باشد، عملکرد شرکت بهبود میابد. بعلاوه هیات­مدیره­های بزرگ­تر در محیط­های چالش­برانگیز، این توانایی را بیش­تر دارند که بتوانند منابع و نیروها را بسیج کرده و منافع ذینفعان را به عنوان دارایی حیاتی شرکت تامین کنند. هم­چنین در هیات­مدیره­های بزرگتر، علاوه بر فرد تصمیم­گیر، افرادی دیگر از اعضای هیات­مدیره که به همان اندازه توانمند هستند، آن تصمیم را ارزیابی می­کنند و در نتیجه پاسخگویی تصمیم را می­سنجند لذا این ارزیابی همتایان و پاسخگویی روشن تصمیم‌ها، به نوبه خود منجر به بهبود عملکرد در کسب وکارهای خانوادگی می شود(گوپتا و چاوهان، 2023).

مالکیت خانواده

ساختار مالکیت را می­توان بر اساس سطح تمرکز مالکیت و هویت مالک آن تحلیل کرد (الچرانی و ابراهام، 2022)، با این­حال ساختار مالکیت برای شرکت­های مختلف متفاوت است (صالحی و همکاران، 2021). در ادبیات حاکمیت شرکتی، نوعی از مالکیت که در آن سهامداران اصلی، اعضای یک خانواده یا خویشاوند هستند، درصد بالایی از سهام یا وابستگی در هیات­مدیره را داشته و تأثیر زیادی بر شرکت می­گذارند، به مالکیت خانواده اشاره دارد (اندرسون و همکاران[xxxvii]، 2003). همچنین مهم ترین موضوع در مطالعات مربوط به مالکیت خانواده، چگونگی تعریف چنین بنگاه هایی است. به طور کلی، مالکیت خانوادگی به بنگاه هایی اطلاق می شود که سهام آن­ها در اختیار یک خانواده بوده و اعضای خانواده به طور همزمان عضو هیات­مدیره بوده و یا در سمت­های مختلف مدیریتی و عملیاتی مشغول به کار هستند (صالحی و همکاران، 2021). یک دیدگاه برجسته در رابطه با مالکیت شرکت­های خانوادگی نشان می­دهد که خانواده­ها به عنوان یک سهامدار مسلط، می­توانند با تونل زدن منابع از شرکت­ها، از سرمایه­گذاران خرد، سلب مالکیت کنند (بک و همکاران[xxxviii]، 2004؛ بوبکری و همکاران[xxxix]، 2010؛ جبران و چی، 2021). در دیدگاه مقابل، شرکت‌های خانوادگی توانایی انعطاف‌پذیری بیش­تری در شرایط سخت از خود نشان داده و تضمین بیش­تری برای بقای بلندمدت ارائه می‌دهند (ویلاونگا و آمیت[xl]، 2010). مطالعه کرسپی-کلادرا و مارتین-اولیور[xli] (2015)، نشان داد که شرکت­های خانوادگی در مقایسه با شرکت­های غیر خانوادگی دسترسی بهتری به اعتبار داشته و مطالعه اسن و همکاران[xlii] (2015)، نیز نتایجی مبتنی بر ارائه عملکرد بهتر را در شرکت­های خانوادگی برجسته ساخت. بنابراین توجه به شرکت­های خانوادگی دارای اهمیت بالایی برای رونق اقتصادی هر کشوری است.

تنوع جنسیتی هیات­مدیره

 بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع، تنوع جنسیتی هیات­مدیره اقدامات نظارتی و مشاوره­ای را بهبود بخشیده (گرونینگ[xliii]، 2019)، منجر به تنوع فرهنگی، توسعه دیدگاه­ها (چاتجوتامارد و همکاران[xliv]، 2021)، مشروعیت­بخشی به شیوه­های اداره شرکت شده (هیلمن و همکاران[xlv]، 2007) و کیفیت تصمیم­سازی را ارتقا می­دهد (لوکیل و همکاران[xlvi]، 2019؛ گالاواتی و دی استه، 2022). با این وجود ادبیات متناقضی در زمینه تنوع در هیات­مدیره وجود دارد که آن­را به مثابه­ی یک شمشیر دو لبه درنظر گرفته است (میلیکن و مارتینز[xlvii]، 1996). زیرا ممکن است هم تأثیر مثبت و هم منفی بر نتایج هیات­مدیره بگذارد. برای مثال همبریک و همکاران[xlviii] دریافتند که  هیات­مدیره­های متنوع و ناهمگن در اقدامات و پاسخ­های خود به محیط­های پیچیده در مقایسه با سایر شرکت­های همگن، کندتر هستند. به این دلیل است که اجماع نظرات مخالف و موافق در حیطه­ی تنوع جنسیتی به زمان احتیاج دارد (جبران و چن، 2021).

مطالعات نسبتا کمی به بررسی نقش زنان در شرکت­های خانوادگی می­پردازد (مارتینزجیمنز[xlix]، 2009; سرکار و سلارکا[l]، 2021، گالاواتی و دی استه، 2022). شواهد مبنی بر آن است که زنان با حضور بیش­تر و دوستانه­تر در جلسات و نظارت سختگیرانه­تر در مجموع مشکلات در شرکت را به حداقل می‌رسانند (متیو و همکاران[li]، 2016؛ بیریندلی و همکاران[lii]، 2020). در این راستا، ویژگی‌های شرکت‌های خانوادگی در شکل‌دهی به مشارکت زنان به شیوه‌ای منحصربه‌فرد عمل می‌کند (مارتینزجیمنز، 2009). با این­حال در شرکت­های خانوادگی نیز مانند سایر شرکت­ها، کلیشه­های جنسیتی منجر شده است که، زنان تمایل به نامرئی و خاکستری نگه داشته شدن تمایل نشان دهند، زیرا علی­رغم نقش حیاتی آن­ها در تقویت وحدت خانواده و در نتیجه کمک به تداوم کسب و کار (پوزا و مسر[liii]، 2001)، اغلب به طور رسمی به رسمیت شناخته نمی­شوند، به ندرت به عنوان نامزد جانشینی در نظر گرفته می­شوند (باننو و همکاران[liv]، 2021؛ بیوگرن و همکاران[lv]، 2018) و اغلب به دلایل روحیه­ی مربوط به حفظ کنترل خانواده و حمایت از ترجیحات آن­ها با درگیری‌های ناشی از وفاداری مواجه می‌شوند (سرکار و سلارکا، 2021؛ گالاواتی و دی استه، 2022).

دوگانگی نقش مدیر عامل

دوگانگی نقش یعنی موقعیتی که در آن مدیر عامل شرکت همان رییس هیئت مدیره است (دالتون و همکاران، 1998).  دیدگاه‌های مختلفی علیه دوگانگی نقش وجود دارد چرا که این دوگانگی نقش نظارت و کنترل هیات مدیره را کمرنگ کرده و درنتیجه بر حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی تاثیر منفی می­گذارد (گوپتا و چاوهان، 2023). مطالعه فرح و همکاران در سال 2021 در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نشان داد که تفکیک وظایف رئیس هیات­مدیره از وظایف مدیرعامل بسیار دشوار است، درحالی­که برخی دیگر از مطالعات این جدایی را کارآمد و سازنده پنداشته­اند. یک مدیرعامل، ممکن است از موقعیت خود سوءاستفاده کند و منافع شخصی خود را به منافع شرکت ترجیح دهد(فرح و همکاران، 2021). این امر ممکن است منجر به تصمیمات پرضرری برای عملکرد شرکت و توقف اقدامات استراتژیک شود. علاوه بر این، محققان استدلال می­کنند که مدیران عامل منتخب از خانواده، شرکت­های خانوادگی را در درجه اول برای محافظت از رفاه و نیازهای خانواده مدیریت می­کنند (برون و همکاران، 2012؛ گوپتا و چاوهان، 2023). با این وجود، بررسی نقش مدیرعامل در63 بانک ترکیه نشان داد که برای بانک‌هایی که مدیرعاملی با نقشی غیردوگانه دارند کارایی ریسک/بازده بالاتر است. درحالی که شرکت­های بورسی بحرین، جهت افزایش کارایی و کنترل این دو نقش را مجزا از یکدیگر درنظر می­گیرند. تفاوت­های بین ملل مختلف، معیارهای عملکرد متفاوت و سایر اختلافات منجر به این دوگانگی در برخورد با نقش مدیرعامل شده است (فرح و همکاران، 2021). مدیران عامل منتخب از خانواده در شرکت­های خانوادگی، معمولاً از طریق استراتژی‌های سرمایه‌گذاری نسلی، حکومتی محکم برای نسل‌های بعدی با  هدف اصلی حفظ ثروت خانواده ایجاد می­کنند (کارنی، 2005؛ شولتز و گداجلوویک[lvi]، 2010). بنابراین، دوگانگی نقش مدیرعامل ممکن است شرکت­های خانوادگی را از هدف اصلی به حداکثر رساندن ارزش شرکت منحرف کند. از طرفی با توجه به قدرت گسترده رئیس هیات­مدیره­ی مدیرعامل، برای سایر اعضای هیات مدیره و سهامداران خارج از خانواده دشوار است که تصمیمات او را به چالش بکشند (جیانگ و پنگ[lvii]، 2011).

دیدگاه دوم و مخالف، بر وحدت فرماندهی ارائه شده به هیات مدیره و مدیران تاکید دارد. دوگانگی نقش مدیر عامل در شرکت­های خانوادگی، مدیرعامل را در اختیار و کنترل کامل برای سازماندهی منابع جهت رسیدن به عملکرد مطلوب توانمند می­سازد (هرناندز[lviii]، 2012) و منجر به حداکثر کردن ثروت سهامداران و افزایش عملکرد کلی شرکت می‌شود (برون و همکاران[lix]، 2012). با این وجود گوپتا و چاوهان معتقدند که با ترکیب دودیدگاه، احتمال تاثیرگذاری مثبت دوگانگی نقش مدیرعامل در شرکت­های خانوادگی بیش­تر است (گوپتا و چاوهان، 2023).

استقلال هیات­مدیره

مطالعات نشان داده است که حضور مستقل هیات مدیره­، رفتارهای فرصت طلبانه مدیران و وقوع تقلب در صورت­های مالی را کاهش می­دهد (واتس و همکاران[lx]، 1978؛ بیزلی[lxi]، 1996)، و به طور قابل توجهی با عملکرد شرکت مرتبط است (لئونگ و همکاران[lxii]، 2014؛ النجار[lxiii]، 2014؛ زاتونی و همکاران[lxiv]، 2017). برخی دیگر از پژوهش­گران، استدلال کردند که یک هیات­مدیره­ی مستقل یک مکانیسم نظارتی مؤثر برای محدودساختن دستکاری سود ارائه می­دهند (قطینه و همکاران[lxv]، 2013؛ کاپور و گوئل[lxvi]، 2019؛ ستیاوان و همکاران[lxvii]، 2019). به علاوه مرور گزارش­های مسئولیت­های اجتماعی شرکت­ها نشان داده است که حضور یک عضو هیات مدیره خارجی، مدیریت را برای برآوردن نیازهای ذینفعان تشویق می­کند (الفدلی[lxviii]، 2020). به طور کلی یافته‌ها حاکی از آن است که مدیران خارجی برای نظارت بر رفتارهای مدیریت کارآمدتر هستند و می­توان نتیجه گرفت که استقلال هیات مدیره ممکن است منجر به محدود کردن رفتارهای نادرست مدیریت شود که می­تواند منجر به کاهش مدیریت سود شود (عبدو و همکاران[lxix]، 2020؛ المزیقر و احمد، 2022).

 بحث و نتیجه­گیری

این مرور با هدف اصلی 1) واکاوی و یکپارچه‌سازی مفهوم حاکمیت شرکتی بویژه در شرکت­های خانوادگی، 2) شناخت عوامل و اجزای شکل دهنده­ی حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی و 3) معرفی پیشایندها و پیامدهای حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی انجام شد. عملکرد بهتر شرکت‌های خانوادگی برای اکثر کشورها حائز اهمیت است زیرا مشاغل خانوادگی غالب­ترین و قدیمی­ترین شکل کسب­وکار در جهان را تشکیل می­دهند که با ایجاد میلیون­ها شغل مستقیم و غیرمستقیم، جریان­های درآمدی قابل توجهی را به اقتصادها تزریق کرده است و نقش مالکان خانواده به عنوان مباشر در بهبود عملکرد شرکت­ها را نشان می دهد. اما با این وجود مطالعات نشان می­دهند که تنها 5 تا 15 درصد به نسل سوم ادامه می دهند و به صورت موفق آمیز به دست نوادگان بنیانگذار سپرده می شوند. یکی از مهمترین ویژگی کسب­و­کارهای خانوادگی عدم پایداری بلندمدت بسیاری از آن­ها است. در واقع حدود دو سوم تا سه چهارم مشاغل شرکت‏های خانوادگی در دوران تصدی موسس خود یا فرو می ریزند یا توسط بنیانگذاران فروخته می شوند. از علل اصلی این فروپاشی فقدان نظام حاکمیت شرکتی اثربخش به دلایلی همچون پیچیدگی، عدم وجود نظم و غیررسمی بودن آن­ها است.

بر اساس یافته­های حاصل از این مرور نظام­مند می­توان اشاره کرد که در بسیاری از مطالعات انتقال ارزش‌ها، مأموریت و چشم‌انداز بلندمدت خانواده به همه اعضای خانواده، مطلع نگه‌داشتن اعضای خانواده در مورد دستاوردهای تجاری مهم، چالش‌ها و جهت‌گیری‌های استراتژیک، به اشتراک گذاشتن مقررات و تصمیماتی که ممکن است منافع اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. این تصمیمات می‌تواند در مورد استخدام اعضای خانواده، تقسیم سود و سایر منافع باشد، ایجاد کانال ارتباطی برای شنیدن اظهارنظرها و ایده‌های اعضای خانواده در مورد کسب‌وکار، اجازه دادن به اعضای خانواده برای گرد هم آمدن و مشارکت در اتخاذ تصمیم‌های ضروری و فراهم آوردن امکان مدیریت و انتقال دانش و جانشین پروری به دور از تضاد و تعارضات بین نسلی از اهداف اصلی و کلیدی یک نظام حاکمیت شرکتی اثربخش در بستر یک شرکت خانوادگی می­باشند.

 اندازه هیات­مدیره به عنوان یک بعد دارای اهمیت مورد توجه بسیاری قرار گرفته است و این مولفه نسبت به سایر ابعاد حاکمیت شرکتی فراوانی بیشتری در مطالعات داشته است و بیش از سایر ابعاد به آن پرداخته شده است. بعد اندازه هیات­مدیره در شرکت­های خانوادگی به این مهم اشاره دارد که با بزرگ شدن اندازه هیات­مدیره فاکتور برجسته جهت ارزیابی میزان اثربخشی اقدامات هیات­مدیره به عنوان ابزار کنترلی در حاکمیت شرکتی کسب­وکارهای خانوادگی به ایفای نقش می­پردازد زیرا در شرایط متلاطم محیطی؛ تخصص، دانش و تجربه متنوع هیات­مدیره، که معمولا کسب­وکارهای خانوادگی در آن دارای ضعف هستند، به بهبود عملکرد شرکت کمک می­کند.

از سوی دیگر در بعد ساختار مالکیت، مالکیت خانواده به عنوان دومین شاخص با بیشترین فراوانی در مطالعات مورد بررسی قرار گرفته این مطالعه یافت شد. درصد بالایی از سهام یا وابستگی میان اعضای هیات­مدیره و تأثیرگذاری زیاد بر تصمیم سازی­ها و سپس عملکرد شرکت به این نوع از مالکیت اشاره دارد و دیدگاه های مختلفی را به سمت خود معطوف داشته است. این­که خانواده­ها میتوانند با برتری سهامداری و روابط میان اعضای خانواده خود، از سرمایه­گذاران خرد، سلب مالکیت کنند با این وجود از طرف دیگر میتوانند توانایی انعطاف‌پذیری بیش­تری در شرایط سخت از خود نشان دهند در مقایسه با شرکت­های غیر خانوادگی دسترسی بهتری به اعتبارات داشته و عملکرد بهتری از خود ارئه دهند.

یافته­های این مطالعه نشان می­دهد که شرکت‌های خانوادگی باید باور داشته باشند که مالکیت آن­ها می‌تواند به طور مثبت بر عملکرد شرکت تأثیر بگذارد، اما مطالعات نشان داده است که فقط تا یک نقطه مشخص زیرا همزمان با پیر شدن شرکت­ها و انتقال مالکیت به نسل بعدی، مزایای مباشرت شروع به محو شدن می­کند (سریواستاوا و باتیا[lxx]، 2021). علاوه بر این، با افزایش اعضای خانواده و با معرفی اعضای جدید، اثر خویشاوندی ایجاد شده و عملکرد برتر را کاهش می‌دهد. بنابراین، با افزایش سن شرکت­ها و کنترل نسل­های جدیدتر، شرکت­های خانوادگی باید مدیران حرفه­ای و استانداردهای شفاف­تری را برای حاکمیت شرکتی معرفی کنند.علاوه بر دو مولفه یاد شده تنوع جنسیتی هیات­مدیره در شرکت­های خانوادگی به عنوان سومین بعدی که در پنج ساله­ی گذشته در اغلب مطالعات سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده است از آن جهت حائز اهمیت است که در کشور ما نیز در سال­های اخیر شاهد کارآفرینی بسیاری از شرکت­های نوپا توسط بانوان هستیم. بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع، تنوع جنسیتی هیات­مدیره اقدامات نظارتی و مشاوره­ای را بهبود بخشیده منجر به تنوع فرهنگی، توسعه دیدگاه­ها و کیفیت تصمیم­سازی می­شود با این وجود مطالعات مختلف نشان داد که تنوع جنسیتی، می­تواند هم تأثیر مثبت و هم منفی بر نتایج هیات­مدیره بگذارد. شواهد مبنی بر آن است که زنان با حضور بیش­تر و دوستانه­تر در جلسات و نظارت سختگیرانه­تر در مجموع، مشکلات شرکت را به حداقل می‌رسانند اما علی­رغم نقش حیاتی آن­ها در تقویت وحدت خانواده و در نتیجه کمک به تداوم کسب و کار، کلیشه­های جنسیتی منجر شده است که تمایل به نامرئی ماندن از خود نشان دهند و به ندرت به عنوان نامزد جانشینی در نظر گرفته می­شوند.

به­علاوه در این مقاله، ابعاد حاکمیت شرکتی به چهار زیربعد ویژگی­های هیات مدیره (هیات مدیره در کنترل یک یا چند خانواده، هیات مدیره در کنترل یک یا چند خانواده همراه با رهبری، اندازه هیات­مدیره، تنوع جنسیتی هیات­مدیره، حضور بانوان، دوگانگی نقش مدیر عامل، استخدام مدیریت غیرخانوادگی، مدیران مستقل، تصدی مدیرعاملی)، ساختار مالکیت(مالکیت خانواده، مالکیت نهادی یا دولتی، تمرکز مالکیت، مدیرعامل موسس)، ساختار کمیته حسابرسی (کیفیت حسابرسی، اندازه کمیته حسابرسی، استقلال کمیته حسابرسی، جلسات کمیته حسابرسی، تخصص کمیته حسابرسی) و سایرکمیته ها(کمیته مدیریت ریسک، کمیته مسئولیت اجتماعی، سهامداران و کمیته نامزدی و پاداش) تفکیک شده است. همچنین در این مطالعه سه بعد زمینه فرهنگی شرکت، منشا قانونی کشورها و منشور اخلاقی شرکت به عنوان ابعاد کلان اثرگذار بر پیشایندها و پیامدهای حاکمیت شرکتی در نظر گرفته شده است که از مطالعات مختلف احصا شد. به­علاوه پیامدهای حاکمیت شرکتی در شرکت‌های خانوادگی به دو بعد پیامدهای مالی (افزایش هزینه­های تحقیق و توسعه، مدیریت سود واقعی، سطح بدهی، مدیریت درآمدها، بازده غیرعادی تجمعی، بازده سهام، سرمایه گذاری، دارایی های نقدی در شرکت­های خانوادگی، ریسک سقوط قیمت سهام، عملکرد مالی شرکت) و پیامدهای غیرمالی (استخدام مدیریت غیرخانوادگی، مدیران مستقل، قابلیت های پویا، عملکرد ساختارهای حاکمیتی خاص شرکت، بهبود ارزش شرکت، افشای داوطلبانه، افشای محیطی، اجتماعی و حاکمیتی، عملکرد شرکت، هزینه­های نمایندگی، خصوصی ماندن، واگذار کردن، مرکزیت اقتدار، تشکیل پیوند سیاسی) تقسیم شده­اند. در نهایت این­که بررسی ادبیات حاکمیت شرکتی در شرکت‌های خانوادگی نشان داد که مالکیت خانواده نتایج متفاوتی نسبت به سایر شرکتها در حاکمیت شرکتی ایجاد میکند زیرا اول این که خانواده رابطه بلندمدتی با کسب و کار دارد و می­توان آن را به نسل­های بعد انتقال داد. دومین مساله این است که خانواده می‌تواند دیدگاه‌ها و هنجارهای فرهنگی خاصی داشته باشد که بر شیوه اداره­ی کسب‌وکار تاثیرگذار است و در نهایت این مهم که سهامداران و اعضای هیات­مدیره مشاغل خانوادگی معمولاً با یکدیگر ارتباطاتی دارن.

 پیشنهادها

با بررسی و تحلیل سیستماتیک مطالعات و پژوهش­ها در حوزه حاکمیت شرکتی کسب­وکارهای خانوادگی، دو دسته پیشنهاد را می­توان ارائه نمود. دسته اول پیشنهادات کاربردی ویژه اعضای هیات مدیره شرکت­های خانوادگی و دسته دوم پیشنهادات ویژه پژوهش­ها و مطالعات آتی در این حوزه. به اعضای هیات مدیره کسب­وکارهای خانوادگی پیشنهاد می­شود:

از توانمندی­های ویژه در کسب­وکارهای خانوادگی مانند تعهد بالا، قابلیت اطمینان و مدیریت دانش حداکثر بهره­مندی را در توسعه نظام حاکمیت شرکتی ببرند. اساسنامه خانواده که شامل پروتکل اقتصادی خانواده، بیانیه اصول خانواده، قواعد و مقررات خانواده و برنامه راهبردی و سیاست سرمایه­گذاری خانواده است را به عنوان یک سند کلان و بالادستی برای حاکمیت شرکتی تدوین و تصویب نمایند. مجمع یا شورای خانواده را به عنوان یک واحد غیررسمی اما با اهمیت مافوق هیات مدیره تشکیل دهند. نقاط اهرمی تعارضات درون خانواده را شناسایی کرده و برای مواجه با آن­ها سناریو داشته باشند.اهداف کلان خانواده توسط شورای خانواده تدوین و اعضای خانواده بر روی آن­ها توافق نظر داشته باشند. کدهای رفتاری و منشور اخلاقی خانواده تدوین و مورد تصویب قرار گیرد.

 به پژوهشگران نیز برای پژوهش­های آتی پیشنهاد می­شود که:

در پژوهش­های آتی بیش از تمرکز بر مولفه هایی که در سایر مطالعات بدان پرداخته شده است به  بررسی پیشایندها و پیامدهای حاصل از بکارگیری استراتژی­های حاکمیت شرکتی اثربخش در زمینه کسب­وکارهای خانوادگی تمرکز کنند.هم­چنین پیشنهاد می­شود که پیامدهای حاصل از بکارگیری استراتژی­های حاکمیت شرکتی اثربخش را در دو بعد عملکردهای مالی و غیرمالی مورد پژوهش قرار دهند و تنها به جنبه های مالی کاربرد حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانواده بسنده نکنند. درنهایت، پژوهش­گران آتی؛ می­توانند این مفهوم را با کلیدواژه­های جدیدتری نسبت به "حاکمیت شرکتی"، "حاکمیت شرکتی در کسب­وکارهای خانوادگی"، "حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی" و "پیشایندها و پیامدهای حاکمیت شرکتی در شرکت­های خانوادگی" که در این مقاله استفاده شد،  جستجو کنند.

پی‌نوشت‌ها

  1. Misbah Sadiq & Tarek Roshdy Abdelhalem Gebba 2. Amin et al
  2. Yeh & Trejos 4. Zaid et al
  3. Alshirah et al 6. Blanco et al
  4. Fama & Jensen 8. Terjesen et al
  5. Saha & Kabra 10. Blue Ribbon Committee
  6. OECD 12. Haddad et al
  7. Welford 14. Ananzeh
  8. Yı lmaz 16. Gupta & Chauhan
  9. Rossignoli et al 18. Jara et al
  10. Wolfs and Kahveci 20. Murro & Peruzzi
  11. Al‐Okaily et al 22. Oudah et al
  12. Iden 24. Silva
  13. Quinones and Rusu 26. Yilmaz
  14. Gupta & Chauhan 28. Rossignoli et al
  15. Jara et al 30. Gupta & Chauhan
  16. Murro & Peruzzi 32. Al‐Okaily et al
  17. ADO (antecedent, decisions, and outcomes) 34. Paul and Benito
  18. Mishra & Kapil 36. Merendino و Melville
  19. Anderson et al 38. Baek et al
  20. Boubakri et al 40. Villalonga & Amit
  21. Crespí-Cladera & Martín-Oliver 42. Essen Essen et al
  22. Groening 44. Chatjuthamard et al
  23. Hillman et al 46. Loukil et al
  24. Milliken & Martins 48. Hambrick et al
  25. Martinez Jimenez 50. Sarkar & Selarka
  26. Mathew et al 52. Birindelli et al
  27. Poza & Messer 54. Bannò et al
  28. Bjuggren et al 56. Schulze & Gedajlovic
  29. Jiang & Peng 58. Hernandez
  30. Berrone et al 60. Watts et al
  31. Beasley 62. Leung et al
  32. Al-Najjar 64. Zattoni et al
  33. Quttainah et al 66. Kapoor & Goel
  34. Setiawan et al 68. Al fadli et al
  35. Abdou et al 70. Srivastava & Bhatia

 

* استادیار گروه استراتژی، دانشکده مدیریت کسب­وکار، دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

  Ata.harandi@gmail.com

** دانشجوی دکتری مدیریت بازاریابی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال هجدهم، شمارۀ 69، بهار 1402، صفحه 134-105

 

[i] Misbah Sadiq & Tarek Roshdy Abdelhalem Gebba

[ii] Amin et al

[iii] Yeh & Trejos

[iv] Zaid et al

[v] Alshirah et al

[vi] Blanco et al

[vii] Fama & Jensen

[viii] Terjesen et al

[ix] Saha & Kabra

[x] Blue Ribbon Committee

[xi] OECD

[xii] Haddad et al

[xiii] Welford

[xiv] Ananzeh

[xv] Yı lmaz

[xvi] Gupta & Chauhan

[xvii] Rossignoli et al

[xviii] Jara et al

[xix] Wolfs and Kahveci

[xx] Murro & Peruzzi

[xxi] Al‐Okaily et al

[xxii] Oudah et al

[xxiii] Iden

[xxiv] Silva

[xxv] Quinones and Rusu

[xxvi] Yilmaz

[xxvii] Gupta & Chauhan

[xxviii] Rossignoli et al

[xxix] Jara et al

[xxx] Gupta & Chauhan

[xxxi] Murro & Peruzzi

[xxxii] Al‐Okaily et al

[xxxiii] ADO (antecedent, decisions, and outcomes)

[xxxiv] Paul and Benito

[xxxv] Mishra & Kapil

[xxxvi] Merendino و Melville

[xxxvii] Anderson et al

[xxxviii] Baek et al

[xxxix] Boubakri et al

[xl] Villalonga & Amit

[xli] Crespí-Cladera & Martín-Oliver

[xlii] Essen Essen et al

[xliii] Groening

[xliv] Chatjuthamard et al

[xlv] Hillman et al

[xlvi] Loukil et al

[xlvii] Milliken & Martins

[xlviii] Hambrick et al

[xlix] Martinez Jimenez

[l] Sarkar & Selarka

[li] Mathew et al

[lii] Birindelli et al

[liii] Poza & Messer

[liv] Bannò et al

[lv] Bjuggren et al

[lvi] Schulze & Gedajlovic

[lvii] Jiang & Peng

[lviii] Hernandez

[lix] Berrone et al

[lx] Watts et al

[lxi] Beasley

[lxii] Leung et al

[lxiii] Al-Najjar

[lxiv] Zattoni et al

[lxv] Quttainah et al

[lxvi] Kapoor & Goel

[lxvii] Setiawan et al

[lxviii] Al fadli et al

[lxix] Abdou et al

[lxx] Srivastava & Bhatia

مراجع

aرحمان سرشت، حسین؛ هرندی، عطاءاله. (1396). مدلی برای کنترل راهبردی حاکمیت شرکتی با استفاده از استراتژی تئوری داده بنیاد کلاسیک. پژوهش­های مدیریت عمومی، 10(37)، 29-58.
bرحمان سرشت، حسین؛ هرندی، عطاءاله. (1396). بررسی اثر کنترل راهبردی حاکمیت شرکتی بر راهبری اثربخش شرکت‌های پذیرفته‌‌شده در بورس اوراق بهادار. مدیریت بازرگانی، 9(3)، 485-506.
Abdelfattah, T., & Aboud, A. (2020). Tax avoidance, corporate governance, and corporate social responsibility: The case of the Egyptian capital market. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 38, 100304.
Abdou, H., Ellelly, N. N., Elamer, A. A., Hussainey, K., & Yazdifar, H. (2020). Corporate governance and earnings management nexus: Evidence from the UK and Egypt using neural networks. International Journal of Finance & Economics, 1-31.
Al Fadli, A., Sands, J., Jones, G., Beattie, C., & Pensiero, D. (2020). Board independence and CSR reporting: Pre and post analysis of JCGC 2009. International Journal of Law and Management, 62(2), 117–138.
Aldamen, H., Duncan, K., Kelly, S., & McNamara, R. (2020). Corporate governance and family firm performance during the Global Financial Crisis. Accounting & Finance, 60(2), 1673-1701.
Alhussayen, H., Shabou, R., Medhioub, I., & Samontaray, D. P. (2020). Corporate governance in Saudi Arabia: what happens to firm value when the board of directors and ownership structure interact? International Journal of Business Innovation and Research, 23(2), 205-249.
Almuzaiqer, M. A., Fatima, A. H., & Ahmad, M. (2022). Royal Family Members and Corporate Governance Characteristics: The Impact on Earnings Management in UA. International Journal of Business and Society, 23(2), 689-713.
Al-Najjar, B. (2014). Corporate governance, tourism growth and firm performance: Evidence from publicly listed tourism firms in five Middle Eastern countries. Tourism Management, 42, 342–351.
Al‐Okaily, J., BenYoussef, N., & Chahine, S. (2020). Economic bonding, corporate governance and earnings management: Evidence from UK publicly traded family firms. International Journal of Auditing, 24(2), 185-204.
Alshirah, M. H., Alfawareh, F. S., Alshira’h, A. F., Al-Eitan, G., Bani-Khalid, T., & Alsqour, M. D. (2022). Do Corporate Governance and Gender Diversity Matter in Firm Performance (ROE)? Empirical Evidence from Jordan. Economies, 10(4), 84.
Amin, A., Ali, R., Rehman, R. U., Naseem, M. A., & Ahmad, M. I. (2022). Female presence in corporate governance, firm performance, and the moderating role of family ownership. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 35(1), 929-948.
Ananzeh, H. (2022). Corporate governance and the quality of CSR disclosure: lessons from an emerging economy. Society and Business Review.
Anderson, R. C., Mansi, S. A., Reeb, D. M. (2003) “Founding family ownership and the agency cost of debt”, Journal of financial economics, Vol. 68, No. 2, pp. 263–285.
Arif, A., & Shabbir, M. S. (2019). Common currency for Islamic countries: is it viable?. Transnational Corporations Review, 11(3), 222-234.
Baek, J.-S., Kang, J.-K., & Park, K. S. (2004). Corporate governanceand firm value: Evidence from the Korean financial crisis. Journal of Financial Economics, 71(2), 265–313.
Bamahros, H. M., Alquhaif, A., Qasem, A., Wan-Hussin, W. N., Thomran, M., Al-Duais, S. D., ... & Khojally, H. (2022). Corporate Governance Mechanisms and ESG Reporting: Evidence from the Saudi Stock Market. Sustainability, 14(10), 6202.
Bannò, M. A. R. I. A. S. O. L. E., Coller, G. R. A. Z. I. A. N. O., & D’Allura, G. M. (2021). Family firms, women, and innovation. Sinergie Italian Journal of Management, 39(2), 59-74.
Beasley, M. S. (1996). An empirical analysis of the relation between the board of director composition and financial statement fraud. Accounting Review, 71(4), 443–465.
Berrone, P., Cruz, C. & Gómez-Mejía, L. R. (2012). Socioemotional Wealth in Family Firms: Theoretical Dimensions, Assessment Approaches, and Agenda for Future Research. Family Business Review, 25(3), 258-279.
Birindelli, G., Chiappini, H., & Savioli, M. (2020). When do women on board of directors reduce bank risk? Corporate Governance: The International Journal of Business in Society. 20(7), 1307-1327.
Bjuggren[i], P. O., Nordström, L., & Palmberg, J. (2018). Are female leaders more efficient in family firms than in non-family firms? Corporate Governance: The international journal of business in society. 18(2), 185-205.
Blanco, E., Lozano, J., & Rey-Maquieira, J. )2009). A dynamic approach to voluntary environmental contributions in tourism. Ecological Economics, 69)1(, 104–114.
Blue Ribbon Committee on Improving the Effectiveness of Corporate Audit Committees. (1999). Report and recommendations of the Blue-Ribbon Committee on improving the effectiveness of corporate audit committees. The Business Lawyer, 1067-1095.
Boubakri, N., Guedhami, O., & Mishra, D. (2010). Family control and the implied cost of equity: Evidence before and after the Asian financial crisis. Journal of International Business Studies, 41(3), 451–474.
Cabrera‐Suárez, K., De Saá‐Pérez, P., & García‐Almeida, D. (2001). The succession process from a resource‐and knowledge‐based view of the family firm. Family business review, 14(1), 37-48.
Camisón-Zornoza, C., Forés-Julián, B., Puig-Denia, A., & Camisón-Haba, S. (2020). Effects of ownership structure and corporate and family governance on dynamic capabilities in family firms. International Entrepreneurship and Management Journal, 16(4), 1393-1426.
Carney, M. (2005). Corporate governance and competitive advantage in family-controlled firms. Entrepreneurship theory and practice, 29(3), 249-265.
Chatjuthamard, P., Jiraporn, P., Lee, S. M., Uyar, A., & Kilic, M. (2021). Does board gender diversity matter? Evidence from hostile takeover vulnerability. Corporate Governance: The International Journal of Business in Society. 21(5), 845-864.
Chung, C. N., & Zhu, H. (2021). Corporate governance dynamics of political tie formation in emerging economies: Business group affiliation, family ownership, and institutional transition. Corporate Governance: An International Review, 29(4), 381-401.
Coville, T. (2020). The Family Business in Iran since the Islamic Revolution as a Mode of Coordination. Iranian Studies, 53(5-6), 925-946.
Crespí-Cladera, R., & Martín-Oliver, A. (2015). Do family firms have better access to external finance during crises? Corporate Governance: An International Review, 23(3), 249–265.
Daily, C. M., Dalton, D. R., & Cannella, A. A. (2003). Corporate governance: Decades of dialogue and data. Academy of Management Review, 28(3), 371-382.
Dalton, D. R., Daily, C. M., Ellstrand, A. E., & Johnson, J. L. (1998). Meta‐analytic reviews of board composition, leadership structure, and financial performance. Strategic management journal, 19(3), 269-290.
De Massis, A., Frattini, F., Majocchi, A., & Piscitello, L. (2018). Family firms in the global economy: Toward a deeper understanding of internationalization determinants, processes, and outcomes. Global Strategy Journal, 8(1), 3-21.
Denis, D. K. (2001). Twenty-five years of corporate governance research . . . and counting. Review of Financial Economics, 10(3), 191-212.
El-Chaarani, H., & Abraham, R. (2022). The Impact of Corporate Governance and Political Connectedness on the Financial Performance of Lebanese Banks during the Financial Crisis of 2019–2021. Journal of Risk and Financial Management, 15(5), 203.
Essen, V. M., Strike, V. M., Carney, M., & Sapp, S. (2015). The resilient family firm: Stakeholder outcomes and institutional effects. Corporate Governance: An International Review, 23(3), 167–183.
Fama, E. F., & Jensen, M. C. (1983). Separation of ownership and control. The journal of law and Economics, 26(2), 301-325.
Farah, B., Elias, R., Aguilera, R., & Abi Saad, E. (2021). Corporate governance in the Middle East and North Africa: A systematic review of current trends and opportunities for future research. Corporate Governance: An International Review, 29(6), 630-660.
Fenoy-Castaño, C., Martínez-Romero, M. J., & Martínez-Alonso, R. (2021). Does the Female Presence in Corporate Governance Influence the Level of Indebtedness in Agri-Food Family Firms?. Agriculture, 11(11), 1135.
Frezatti, F., Bido, D. D. S., Mucci, D. M., & Beck, F. (2022). Essence taxonomy of Brazilian family businesses and conceptual implications for governance strategy. Journal of Management and Governance, 26(3), 813-849.
Galavotti, I., & D'Este, C. (2022). The corporate governance-diversification link: exploring the heterogeneity of family firms. Corporate Governance: The International Journal of Business in Society, (ahead-of-print).
Gallego‐Álvarez, I., & Pucheta‐Martínez, M. C. (2020). Corporate social responsibility reporting and corporate governance mechanisms: An international outlook from emerging countries. Business Strategy & Development, 3(1), 77-97.
Gillan, S. L. (2006). Recent developments in corporate governance: An overview. Journal of Corporate Finance, 12(3), 381-402.
Great Family Businesses Need Good Governance (2020). https://www.bcg.com/publications/2020/great-family-businesses-need-good-governance . (assessed by 10/18/2022)
Groening, C. (2019). When do investors value board gender diversity? Corporate Governance: The International Journal of Business in Society. 19(1), 60-79.
Gul, R., Ullah, S., Rehman, A. U., Hussain, S., & Alam, M. (2020). Corporate governance and cash holdings: Family versus non-family controlled firms. Cogent Business & Management, 7(1), 1854562.
Gupta, P., & Chauhan, S. (2023). Dynamics of corporate governance mechanisms-family firms’ performance relationship-a meta-analytic review. Journal of Business Research, 154, 113299. Yilmaz, I. (2018). Corporate governance and financial performance relationship: Case for Oman companies. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 4(4), 84-106.
Haddad, A.E., Haddad, A.E., Sbeiti, W.M., Sbeiti, W.M., Qasim, A. and Qasim, A. (2017), “Accounting
legislation, corporate governance codes and disclosure in Jordan: a review”, International Journal
of Law and Management, Vol. 59 No. 1, pp. 147-176.
Haj-Salem, I., Damak Ayadi, S., & Hussainey, K. (2020). The joint effect of corporate risk disclosure and corporate governance on firm value. International Journal of Disclosure and Governance, 17(2), 123-140.
Hambrick, D. C., Cho, T. S., & Chen, M.-J. (1996). The influence of top management team heterogeneity on firms' competitive moves. Administrative Science Quarterly, 41, 659–684.
Harjito, D. A., Santoso, A. R. C., & McGowan Jr, C. B. (2021). The effect of corporate governance and corporate strategy on family firm performance in Indonesia. Journal of Applied Business Research (JABR), 37(1), 11-16.
Hernandez, M. (2012). Toward an understanding of the psychology of stewardship. Academy of Management Review, 37(2), 172-193.
Hillman, A. J., Shropshire, C., & Cannella Jr, A. A. (2007). Organizational predictors of women on corporate boards. Academy of Management Journal, 50(4), 941-952.
Iden, J. Methlie, L.B. & Christensen, G.E. (2017). The nature of strategic foresight research: A systematic literature review”, Technological Forecasting and Social Change, 440, 22-12.
Jasir, M., Khan, N. U., & Barghathi, Y. (2022). Stewardship theory of corporate governance and succession planning in family businesses of UAE: views of the owners. Qualitative Research in Financial Markets, (ahead-of-print).
Jebran, K., & Chen, S. (2021). Can we learn lessons from the past? COVID‐19 crisis and corporate governance responses. International Journal of Finance & Economics.
Jiang, Y., & Peng, M. W. (2011). Are family ownership and control in large firms good, bad, or irrelevant?. Asia Pacific Journal of Management, 28(1), 15-39.
Jolly Sahni, A. A., & Al-Assaf, M. (2017). Corporate governance in family business: Evidence from Saudi Arabia. International Journal of Economic Research, 14(8), 39-57.
Jolly Sahni, A. A., & Al-Assaf, M. (2017). Corporate governance in family business: Evidence from Saudi Arabia. International Journal of Economic Research, 14(8), 39-57.
Kahveci, E., & Wolfs, B. (2019). Family business, firm efficiencyand corporate governance relation: the case of corporate governance index firms in turkey. Academy of Strategic Management Journal, 18(1), 1-12.
Kapoor, N., & Goel, S. (2019). Do diligent independent directors restrain earnings management practices? Indian lessons for the global world. Asian Journal of Accounting Research, 4(1), 52–69.
Kim, W., Kim, W., & Park, K. S. (2021). A Survey of Research on the Corporate Governance of Korean Firms. European Corporate Governance Institute–Finance Working Paper, 35(1), 151-213.
Leung, S., Richardson, G., & Jaggi, B. (2014). Corporate board and board committee independence, firm performance, and family ownership concentration: An analysis based on Hong Kong firms. Journal of Contemporary Accounting and Economics, 10(1), 16–31.
Li, Y., & Singal, M. (2022). Corporate governance in the hospitality and tourism industry: theoretical foundations and future research. Journal of Hospitality & Tourism Research, 46(7), 1347-1383.
Loukil, N., Yousfi, O., & Yerbanga, R. (2019). Does gender diversity on boards influence stock market liquidity? Empirical evidence from the French market. Corporate Governance: The International Journal of Business in Society. 19(4), 669-703.
Martinez Jimenez, R. (2009). Research on women in family firms: Current status and future directions. Family business review, 22(1), 53-64.
Mathew, S., Ibrahim, S., & Archbold, S. (2016). Boards attributes that increase firm risk–evidence from the UK. Corporate Governance. 16(2), 233-258.
Memili, E., Welsh, D. H., & Luthans, F. (2013). Going beyond research on goal setting: A proposed role for organizational psychological capital of family firms. Entrepreneurship Theory and Practice, 37(6), 1289-1296.
Merendino, A., & Melville, R. (2019). The board of directors and firm performance: Empirical evidence from listed companies. Corporate Governance (Bingley), 19(3), 508–551.
Milliken, F. J., & Martins, L. L. (1996). Searching for common threads: Understanding the multiple effects of diversity in organizational groups. Academy of Management Review, 21(2), 402–433.
Misbah Sadiq & Tarek Roshdy Abdelhalem Gebba (2021): Financial performance, firm value, transparency and corporate governance. Evidences from family-owned business in UAE, Transnational Corporations Review. 14(3), 286-296.
Mishra, R. K., & Kapil, S. (2018). Board characteristics and firm value for Indian companies. Journal of Indian Business Research, 10(1), 2–32.
Morris, M. H., Williams, R. W., & Nel, D. (1996). Factors influencing family business succession. International journal of entrepreneurial behavior & research.
Murro, P., & Peruzzi, V. (2019). Family firms and access to credit. Is family ownership beneficial?. Journal of Banking & Finance, 101(April), 173-187.
OECD (2009), Corporate Governance and the Financial Crisis: Key Findings and Main Messages, OECD
Publishing, Paris.
OECD (2015), ‘G20/OECD Principles of Corporate Governance’, OECD Publishing, Paris.
Otero-González, L., Rodríguez-Gil, L. I., Vivel-Búa, M., & Tamayo-Herrera, A. (2022). Family Ownership, Corporate Governance and Risk-Taking. Journal of Risk and Financial Management, 15(3), 110.
Oudah, M., Jabeen, F., & Dixon, C. (2018). Determinants linked to family business sustainability in the UAE: An AHP approach. Sustainability, 10(1), 246.
Park, C. K., Lee, C., & Jeon, J. Q. (2020). Centrality and corporate governance decisions of korean chaebols: a social network approach. Pacific-Basin Finance Journal, 62, 101390.
Pinto, I., Gaio, C., & Gonçalves, T. (2019). Corporate governance, foreign direct investment, and bank income smoothing in African countries. International Journal of Emerging Markets, 15(4), 670-690.
Ponomareva, Y., Nordqvist, M., & Umans, T. (2019). Family firm identities and firm outcomes: A corporate governance bundles perspective. In The Palgrave Handbook of Heterogeneity among Family Firms (pp. 89–114). Palgrave Macmillan, Cham.
Poza, E. J., & Messer, T. (2001). Spousal leadership and continuity in the family firm. Family Business Review, 14(1), 25-36.
Quinones, D. & Rusu, C. (2017). How to develop usability heuristics: A systematic literature review”, Computer Standards & Interfaces, 53, 21-488.
Quttainah, M. A., Song, L., & Wu, Q. (2013). Do islamic banks employ less earnings management? Journal of International Financial Management and Accounting, 24(3), 203–233.
Razzaque, R. M., Ali, M. J., & Mather, P. (2020). Corporate governance reform and family firms: Evidence from an emerging economy. Pacific-Basin Finance Journal, 59(Feb), 101260.
Rossignoli, F., Lionzo, A., & Buchetti, B. (2021). Beyond corporate governance reporting: the usefulness of information on board member profiles. Journal of Management and Governance, 25(1), 27-60.
Saha, R., & Kabra, K. C. (2021). Corporate governance and voluntary disclosure: Evidence from India. Journal of Financial Reporting and Accounting. 22(4), 325-345.
Sakawa, H., & Watanabel, N. (2021). Family control and corporate innovation in stakeholder-oriented corporate governance. Sustainability, 13(9), 5044.
Salehi, M., Sadegh Adibian, M., Sadatifar, Z., & Khansalar, E. (2021). The relationship between corporate governance characteristics and agency costs. Zbornik radova Ekonomskog fakulteta u Rijeci: časopis za ekonomsku teoriju i praksu, 39(1), 199-220.
Sarbah, A., & Xiao, W. (2015). Good corporate governance structures: A must for family businesses. Open Journal of Business and Management, 3(01), 40.
Sarkar, J., & Selarka, E. (2021). Women on board and performance of family firms: Evidence from India. Emerging Markets Review, 46(March), 100770.
Schulze, W. S., & Gedajlovic, E. R. (2010). Whither family business? Journal of Management Studies, 47(2), 191- 204.
Setiawan, D., Taib, F. M., Phua, L. K., & Chee, H. K. (2019). IFRS and earnings management in Indonesia: The effect of independent commissioners. International Journal of Business and Society, 20(1), 37–59.
Shabbir, M. S. (2018). The combine synergies between Islamic micro finance portfolio and various structured finance solutions. Global Review of Islamic Economics and Business, 6(2), 117-130.
Shleifer, A., & Vishny, R. W. (1997). A survey of corporate governance. Journal of Finance, 52(2), 737-783.
Silva, M. (2015). A Systematic Review of Foresight in Project Management Literature, Procedia Computer Science, 01, 218-211.
Tai, Y. H., & Hwang, N. C. R. (2020). Market Reactions to Corporate Governance Ranking Announcements: Evidence from Taiwan. Abacus, 56(4), 627-648.
Tanjung, M. (2020). A cross-firm analysis of corporate governance compliance and performance in Indonesia. Managerial Auditing Journal. 35 (5), 621-643.
Terjesen, S., Couto, E. B., & Francisco, P. M. (2016). Does the presence of independent and female directors impact firm performance? A multi-country study of board diversity. Journal of Management & Governance, 20(3), 447-483.
The regenerative power of family businesses (2022). https://home.kpmg/au/en/home/insights/2022/08/global-family-business-report-2022.html. (assessed by 10/18/2022)
Vazquez, P., Carrera, A., & Cornejo, M. (2020). Corporate governance in the largest family firms in Latin America. Cross Cultural & Strategic Management. 27 (2), 137-163.
Villalonga, B., & Amit, R. (2010). Family control of firms and industries. Financial Management, 39(3), 863–904.
Wang, L., Gao, Q., & Wu, C. (2022). The effect of succession on corporate governance reform under the Chinese clan culture context. Cross Cultural & Strategic Management, (ahead-of-print).
Watts, R. L., Zimmerman, J. L., & Ross Watts, S. L. (1978). Towards a positive theory of the determination of accounting standards towards a positive theory of the determination of accounting. The Accounting Review, 53(I), 112–134.
Welford, R. (2007), “Corporate governance and corporate social responsibility: issues for Asia”,
Corporate Social Responsibility and Environmental Management, Vol. 14 No. 1, pp. 42-51.
Yeh, Y. H., & Liao, C. C. (2020). The impact of product market competition and internal corporate governance on family succession. Pacific-Basin Finance Journal, 62, 101346.
Yilmaz, I. (2018). Corporate governance and financial performance relationship: Case for Oman companies. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 4(4), 84-106.
Ying, M., Tikuye, G. A., & Shan, H. (2021). Impacts of firm performance on Corporate Social Responsibility Practices: The mediation role of Corporate Governance in Ethiopia corporate business. Sustainability, 13(17), 9717.
Zaid, M. A., Wang, M., Abuhijleh, S. T., Issa, A., Saleh, M. W., & Ali, F. (2020). Corporate governance practices and capital structure decisions: the moderating effect of gender diversity. Corporate Governance: The International Journal of Business in Society.
Zattoni, A., Witt, M. A., Judge, W. Q., Talaulicar, T., Chen, J. J., Lewellyn, K., Hu, H. W., Gabrielsson, J., Rivas, J. L., Puffer, S., Shukla, D., Lopez, F., Adegbite, E., Fassin, Y., Yamak, S., Fainshmidt, S., & van Ees, H. (2017). Does board independence influence financial performance in IPO firms? The moderating role of the national business system. Journal of World Business, 52(5), 628–639
 
[i]

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار