طراحی الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران

نوع مقاله : مقاله استخراج شده از پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد گروه مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

3 استاد گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بحران آب در بخش‌های مختلف ایران حکایت از آینده‌ای مبهم و پرچالش دارد. اگرچه خشکسالی و کاهش بارش‌ها تاثیر زیادی در این زمینه داشته است، اما بسیاری از مشکلات موجود به مسائل مرتبط با سیاستگذاری و حکمرانی برمی‌گردد. هدف این تحقیق ، طراحی الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران است. در این تحقیق فرایند حکمرانی آب در ایران و برخی کشورها مطالعه گردیده و آسیب های موجود در نظام کنونی مدیریت منابع آب کشور بـه روش تحلیل تم بررسی شده است. تحقیق حاضر با استفاده از روش کیفی با انجام مصاحبه های نیمه ساختار یافته با 19 نفر از خبرگان اجرایی و دانشگاهی حوزه آب کشور انجام گردید. نتایج تحقیق نشان داد که سیاستگذاری در حکمرانی آب با آسیب های متعددی رو به رو است ونیازاست  راهبردهائی  جهت کاهش آثار مخربآن، صورت پذیرد. براساس یافته‌ها سه دسته آسیب شامل، شکاف حاکمیتی، شکاف سیاستگذاری و شکاف عملیاتی و همچنین، 10 راهبرد اصلی مدیریت منابع، حکمرانی مشارکتی، اقتصاد آّب، ارتقای بستر اجرایی، مدیریت کلان، مدیریت تقاضای آب، مدیریت عرضه آب، ظرفیت‌ سازی علمی، مشتری‌مداری و فرهنگ‌سازی شناسایی شد. در نهایت، پس از گردآوری و تحلیل داده ها، الگوی مطلوب حکمرانی آب طراحی گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing A Model of Integrated Policy for Water Governance in Iran

نویسندگان [English]

  • Elahe Yousefian 1
  • Abolhassan Faghihi 2
  • Karamollah Daneshfard 3
1 PhD. candidate in Public Administration, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 استاد گروه مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
3 Prof. of Public Administration, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The water crisis in different parts of Iran recounts an ambiguous and challenging future. Although the drought and rainfall in recent years have had some share in this crisis, much of the blame has to be placed on policy and governance issues. This study is aimed at designing an integrated policy for water governance in Iran. In this research, the process of water governance in Iran and several countries has been studied and the existing harms in water resources management have been investigated using a thematic analysis approach. We conducted a semi-structured interviews with 19 Iran’s executives and academic experts in the field of water resources. The results indicate that in general, there are three gaps in policy formulation and implementation; governance, policy and operational.  As for main strategies, the country is faced inadequacies in areas of resource management, participatory governance, water economy, executive platform improvement, macro management, water demand management, water supply management, scientific capacity building, customer orientation and culture building. Finally, after collecting and analyzing the data, the optimal model of water governance was designed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • policy
  • water governance
  • pathology
  • strategic model
  • theme analysis

اصل مقاله

طراحی الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران

 

الهه یوسفیان  [1] *

ابوالحسن فقیهی **

کرم اله دانشفرد   [2]***

تاریخ دریافت: 13/06/1400

تاریخ پذیرش: 12/10/1400

چکیده

بحران آب در بخش‌های مختلف ایران حکایت از آینده‌ای مبهم و پرچالش دارد. اگرچه خشکسالی و کاهش بارش‌ها تاثیر زیادی در این زمینه داشته است، اما بسیاری از مشکلات موجود به مسائل مرتبط با سیاستگذاری و حکمرانی برمی‌گردد. هدف این تحقیق ، طراحی الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران است. در این تحقیق فرایند حکمرانی آب در ایران و برخی کشورها مطالعه گردیده و آسیب های موجود در نظام کنونی مدیریت منابع آب کشور بـه روش تحلیل تم بررسی شده است. تحقیق حاضر با استفاده از روش کیفی با انجام مصاحبه های نیمه ساختار یافته با 19 نفر از خبرگان اجرایی و دانشگاهی حوزه آب کشور انجام گردید. نتایج تحقیق نشان داد که سیاستگذاری در حکمرانی آب با آسیب‌های متعددی رو به رو است ونیازاست  راهبردهائی  جهت کاهش آثار مخرب آن، صورت پذیرد. براساس یافته‌ها سه دسته آسیب شامل، شکاف حاکمیتی، شکاف سیاستگذاری و شکاف عملیاتی و همچنین، 10 راهبرد اصلی مدیریت منابع، حکمرانی مشارکتی، اقتصاد آّب، ارتقای بستر اجرایی، مدیریت کلان، مدیریت تقاضای آب، مدیریت عرضه آب، ظرفیت‌ سازی علمی، مشتری‌مداری و فرهنگ‌سازی شناسایی شد. در نهایت، پس از گردآوری و تحلیل داده‌ها، الگوی مطلوب حکمرانی آب طراحی گردید.

کلیدواژه‌ها: خط‌مشی، حکمرانی آب، آسیب شناسی، الگوی راهبردی، تحلیل تم.

 

 

مقدمه

امروزه، منابع آب جهان به طور فزاینده‌ای تحت فشار قرار دارند که تغییرات آب و هوایی فقط دلیلی برای تشدید چالش‌های پیش‌رو است. اکنون کاملاً تصدیق شده است که در مقیاس جهانی تا محلی، کمبود در قلب بحران جهانی آب، ریشه در قدرت، فقر و نابرابری دارد، نه در دسترس بودن فیزیکی (جیمنز [i]و همکاران، 2020). آب با بخش‌هایی مانند انرژی، غذا، زمین، سلامت، تغییرات آب و هوا و تجارت جهانی ارتباط عمیقی دارد (بنسون[ii] و همکاران، 2015). در دهه‌های اخیر، موضوع بحران آب در سطوح ملی و بین‌المللی بسیار مورد توجه کارشناسان قرار گرفته و به خاطر کاهش بارش‌های آسمانی و منابع آب زیرزمینی، برخی ازکارشناسان، از امکان بروز جنگ‌های جدیدی ، در سطوح مختلف جوامع انسانی بر سر آب صحبت می‌کنند (اعظمی و پویا، 1398). وضعیت نامناسب ایران در کم‌آبی که برخی از آن به «ورشکستگی آبی» تعبیر می‌کنند، یکی از مهم‌ترین مسائل و چالش‌های پیش‌روی کشور در شرایط کنونی است. این بحران، ایران را دربرابر یکی از بی سابقه ترین چالش‌های تاریخی خود قرار داده است (فتاحی، 1397). بحران آب در ایران در اصل به خاطر ماهیت چند پاره مدیریت آب، یکی از مشکلات حاکمیتی محسوب می‌شود (بدیسار و همکاران، 1397). از این رو، در یک بستر پویا و سریع در حال تغییر (به عنوان مثال، با تغییرات مداوم در جنبه‌های سیاسی‌، حقوقی‌، اقتصادی، اجتماعی و فناوری در ارتباط با آب)، مهم است که اطمینان حاصل شود که تلاش‌‌ها منجر به بهبود مدیریت منابع آب و خدمات در چشم انداز بلندمدت می‌شود (برنامه توسعه ملل متحد[iii]، 2006).

بسیاری از بحران‌های رایج و نوظهور آب لزوما به دلیل کمبود آب یا کمبود تخصص فنی نیست، بلکه به دلیل مدیریت ضعیف و حکمرانی نامطلوب منابع و زیرساخت‌های موجود در آب است (لارسن[iv] و همکاران، 2016). به طور کلی اعتقاد بر این است که بحران‌های فعلی آب عمدتاً ناشی از حکمرانی نامطلوب آب است (غفوری خرانق و همکاران، 2019). حکمرانی آب در ادبیات علمی با تکامل ماهیت رویکردهای مدیریت منابع طبیعی ظاهر شد (جیمنز و همکاران، 2020). طی 5 سال گذشته، طرح حکمرانی آب سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[v] ([vi]WGI) به طور مکرر اعلام کرده است که حکمرانی آب برای رشد اقتصادی فراگیر، پایداری محیط زیست و رفاه مردم ضروری است. این بسیار مهم است که دولت ها سیاست‌های آبی خود را تقویت کرده و مشوق ها و چارچوب‌های معقولی را برای کاتالیز اجرای بهتر حکمرانی آب به عنوان ابزاری جهت دستیابی به توسعه پایدار تعیین کنند. اصول OECD در زمینه حکمرانی آب، چارچوبی محکم برای طراحی و اجرای سیاست‌های بهتر آب در تمام سطوح دولت و در یک مسئولیت مشترک با ذینفعان آب تشکیل می‌دهد (اخموچ و کلاورل[vii]، 2016). بسیاری از صاحبنظران اذعان می‌کنند که حکمرانی آب نباید به دولت محدود شود و سایر بازیگران نیز باید در این امر مشارکت داشته باشند تا حضور فعال و سازنده آن‌ها بتواند به حل مسائل منابع آب کمک کند (فلیروت[viii] و همکاران، 2016). تقویت نظام حکمرانی آب در هر کشوری به معنی زمینه‌سازی برای اجرا و تحقق هرچه بهتر سیاست‌های حکمرانی است. در سالیان اخیر، به دلیل اینکه در سطوح بین المللی و محلی، سیاست‌ها و برنامه‌ها در بسیاری از موارد اغلب مبنای نظری داشته و از روی کاغذ فراتر نمی‌روند، به موضوع نظام حکمرانی بیش از گذشته توجه شده است (براور[ix]، 2015).

کشور ایران با وجود پیشینه‌ای دیرینه در مدیریت و حکمرانی مؤثر در موضوع آب‌های زیرزمینی به ویژه قنات‌ها و ضرورت بررسی نوین حکمرانی آب در این زمینه، فعالیت‌های علمی وانتشاراتی چندانی نداشته است (اعظمی و پویا، 1398). فرآیند سیاستگذاری آب در ایران، با مشکلات جدی روبه رو است و به دلیل پیچیدگی و تداخل مسائل و همچنین، گستردگی نهادها و سازمان‌ها در عرصه سیاستگذاری آب، امکان وقوع خطا و انحرف‌های مهلک در زمینه سیاستگذاری وجود دارد که می‌تواند منجر به تشدید بحران آب شود (امیری و همکاران، 1399). به طور کلی بحران آب در ایران محصول علل متنوعی است و این تنوع ، نتیجه گستردگی و پیچیدگی مجموعه زیرساخت‌ها، نهادها، سازمان‌ها، کنشگران و کنش‌هایی است که حول مقوله آب شکل گرفته اند. امروزه بحران آب در ایران در مقیاس ملی قابل تحلیل است؛ زیرا تمام مناطق و نواحی کشور را درنوردیده است (احمدی‌پور و احمدی، 1399). اگرچه خشکسالی‌های پی‌درپی و افزایش جمعیت و گروه‌های مصرف‌کننده آب نیز در سوق‌دادن کشور به سوی تنش آبی نقش داشته‌اند، اما مشکل اساسی را باید در حکمرانی نامطلوب آب و سیاستگذاری‌های نادرست در حوزه تولید، تخصیص و حفاظت از منابع آب پیدا کرد (پورخسروانی و همکاران، 1399). موضوع مدیریت آب در اسناد بالادستی کشور از جمله سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق سال 1404 در بند 37 و 40، سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه بند 28، سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف بند 8 و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مورد توجه قرار گفته است که این موضوع نشان از اهمیت بالای آن در دستیابی به اهداف و برنامه‌های کلان کشور دارد.

موضوع حکمرانی آب در کشور ما با مسائل و مشکلات متعددی روبه رو است و تاکنون، نتایج تحقیقات علمی نیز پاسخگوی رفع این مشکلات نبوده است. از این رو، نیاز است که بخش‌های مختلف مدیریت آب در یک چارچوب منسجم و در یک مسیر روبه جلو جهت‌دهی و سازماندهی شوند؛ ولی برای تحقق این موضوع سوالات زیادی وجود دارد. سوالاتی از قبیل اینکه: آسیب‌های حکمرانی آب در ایران کدامند؟ بازیگران مختلف حکمرانی آب کدامند و هریک چه نقشی دارند؟ راهبردهای ارتقای مدیریت آب در ایران چه مواردی هستند؟ چه عواملی بر حکمرانی آب در ایران موثرند؟ و ... . اینها تنها تعدادی از سوالات هستند که پاسخ مشخصی برای آن در تحقیقات علمی وجود ندارد. از این رو، هدف اصلی تحقیق حاضر،  طراحی الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران است که می‌تواند تا حدود زیادی پاسخگوی سوالات مطرح شده باشد.

مبانی نظری

 هرچند کاربرد مفهوم حکمرانی دارای سابقه تاریخی است، اما کاربرد نوپدید آن (از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی) با منظور خاص بوده و بیانگر دیدگاه‌های بسیار تعیین کننده‌ای در مدیریت توسعه است. در واقع، این اصطلاح برای فاصله‌گذاری میان فعل حکمرانی از فاعل آن دولت[x] وضع شده و حکمرانی را فراتر از دولت (و حتی حکومت) مورد نظر قرار داده است. در این رویکرد، نقش دولت و حکومت در جامعه متعادل شده و به نقش مردم و نهادهای مردمی نیز توجه شده است (عمرانیان خراسانی، ۱۳۹۳). حکمرانی آب، به عنوان مفهومی هنجاری برای بهبود مدیریت منابع آب در سطح جهان، با تمرکز بر افزایش تعامل ذینفعان، انعطاف‌پذیری و اشکال کمتر سلسله مراتبی تعامل بین دولت و جامعه، ترویج شد (گرونفلت و اسمیت[xi]، 2013). پال‌وستل[xii] (2017)، تمایز روشنی بین مفهوم مدیریت و حکمرانی آب ارائه کرده است؛ بدین صورت که مدیریت آب به عنوان فعالیت‌هایی برای تجزیه و تحلیل و نظارت بر منابع همراه با اقدامات توسعه یافته و اجرا شده برای نگه داشتن منابع در یک شرایط مطلوب توصیف می‌شود و حکمرانی آب به عنوان یک کارکرد اجتماعی، به تنظیم، توسعه و مدیریت منابع و خدمات آب همراه با ارائه راهنمایی برای وضعیت مطلوب و به دور از وضعیت نامطلوب کمک می‌کند. از دیدگاه دهقانی و همکاران (1398)، حکمرانی خوب در ارتباط مستقیم با توسعه پایدار است. طبق نظر بسیاری از صاحبنظران، حکمرانی آب با مدیریت آب به دلیل ماهیت فراحکومتی تفاوت دارد. به طور کلی در حکمرانی، جنبه‌های کلان و راهبردی امور در بر گرفته می‌شود؛ در حالیکه مدیریت، شامل جنبه‌های زیرساختی است (دهقانی و همکاران، 1398). همچنین، سیاستگذاری بخش آب عبارت است از هرگونه کنش سیاستگذاری که در رابطه با استحصال، عرضه، تصفیه، انتقال، جمع آوری و توزیع و مصرف آب باشد (فلوریا[xiii]، 2012).

یکی از شناخته شده ترین تعاریف مربوط به حکمرانی آّب مربوط به سازمان همیاری جهانی آب [xiv] است. از دیدگاه این سازمان، "حکمرانی مجموعه‌ای از سیستم‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اجرایی موجود است که توسعه و مدیریت منابع آب و ارائه خدمات آب در سطوح مختلف جامعه را تنظیم می‌کند" (رجرز و هال[xv]، 2003). از دیدگاه لاتز[xvi] و همکاران (2011)، حکمرانی آب در قالب بستری پیچیده تعریف می‌شود که هدف از آن برقراری ارتباط بین فرآیندهای توسعه، مدیریت و خدمات آب است؛ اما حقیقت این است که مفهوم حکمرانی آب، باوجود تأکیدهای متعدد در مجامع مختلف، همچنان مفهومی مبهم است؛ زیرا آب با تنوعی از کارکردها و ارزش‌ها روبه‌رو است و سازمان‌ها و نهادهای مختلف نگرش متفاوتی به آن دارند و در بسیاری از موارد، نهادهای متفاوت با منافع مختلف و متناقض درباره آب وجود دارد (تیسمن[xvii] و همکاران، 2013). همچنین، جیمنز و همکاران (2020)، تعاریف مختلف حکمرانی آب را مرور کردند و نتیجه می‌گیرند که: 1) حکمرانی به طور مداوم به عنوان فرآیندهای مربوط با تصمیم‌گیری درنظرگرفته می‌شود. 2) فرآیندهای تصمیم‌گیری از طریق نهادها (شامل سازوکارها، سیستم‌ها و سنت‌ها) صورت می‌گیرد. و 3) فرآیندها و نهادهای تصمیم گیری چندین بازیگر را درگیر می‌کند (جیمنز و همکاران، 2020).

پیشینه تحقیق

کلر و هارتمن [xviii](2020) در مطالعه‌ای به بررسی اصول حکمرانی آب OECD در مقیاس محلی در مدیریت آب هلند پرداختند. نتایج نشان داد که بهره گیری از اصول حکمرانی آب OECD برای اداره آب در مقیاس محلی مناسب است و این اصول می‌توانند به برخی از ذینفعان (دولتی) برای برخورد با روند حکمرانی آب آگاهی بخشند. همچنین، نتایج ارزیابی نشان داد حکمرانی آب در هلند وضعیت مناسبی دارد. جیمنز و همکاران(2020) اجزای اصلی حکمرانی آب را شامل مولفه‌های خط‌مشی و استراتژی، همکاری، تامین مالی، مدیریت ترتیبات، برنامه‌ریزی و آمادگی، توسعه ظرفیت، قوانین و مقررات و نظارت، ارزیابی و یادگیری بیان کرده‌اند. مولفه‌های شناسایی شده، چارچوب عملیاتی برای ارزیابی و کار با حکمرانی آب که شامل تحویل خدمات آب، مدیریت منابع آب و آب‌های فرامرزی است را ایجاد می‌کند. یافته‌های تحقیق میگوئل[xix] (2019) در مورد حکمرانی آب در آمریکا نشان داد که با توجه به حجم زیاد خصوصی‌سازی در بخش آب آمریکا، نگرانی فزاینده‌ای برای علاقه‌مندان به چگونگی شکل‌گیری سیستم ها و پروتکل‌های حکمرانی آب در مورد توسعه عدالت و برابری گسترده در سراسر کشور ایجاد شده است. همچنین، شکاف پاسخگویی در حکمرانی آب ایالات متحده وجود دارد. اسکولز[xx] (2018) به بررسی ارزش‌های مربوط به حکمرانی به عنوان ابعاد حکمرانی آب پرداخت. نتایج نشان داد که ممکن است سه دسته گسترده ارزش‌های مربوط به حکمرانی آب شامل ارزش‌های مربوط به حکمرانی دموکراتیک، ارزش‌های مربوط به حکمرانی اقتصادی و ارزش‌های علمی مربوط به حکمرانی وجود داشته باشد. لارسون[xxi] و همکاران (2013) نیز در تحقیق خود به ارزیابی پایداری جامع از حکمرانی آب پرداختند. رویکرد تحقیق آن‌ها برای حکمرانی آب پایدار برجسته کردن فعالیت‌ها، اهداف و قوانین حاکم بر کنشگران مختلف و همچنین، تصمیمات و اهداف محرک و ایجاد اصل کفایت و فرصت معیشتی، مدنیت و حاکمیت دموکراتیک، عدالت درون و بین نسلی و سرانجام، ظرفیت احتیاطی و سازگاری است. همچنین، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه[xxii] (2011) به بررسی شکاف­های حکمرانی آب پرداخته است. شکاف‌های خط‌مشی آب از دیدگاه این نهاد شامل شکاف اداری، اطلاعاتی، خط‌مشی، ظرفیت، مالی، تامین مالی، هدف و پاسخ‌گویی هستند. نهایتا، براساس دیدگاه این نهاد (2015)، سه هدف اصلی مدیریت آب، منجر به سه بعد اصول مدیریت آب می‌شود که عبارتند از: 1) اثربخشی؛ 2) کارآیی؛ و 3) اعتماد و تعامل (آخموچ و کلاورول، 2016).

همچنین، یافته‌های تحقیق پورخسروانی و همکاران (1399)، در مورد عوامل مؤثر بر ناکارآمدی سیاست منابع آب در ایران نشان داد که سیاستگذاران در مسیر پیاده‌سازی اصلاحات آبی با موانع زیادی همچون ضعف قوانین و مقررات در حوزه منابع آب، ضعف نهادی و ساختاری، پراکندگی نقش‌ها و مسؤلیت‌ها، مشکلات مالی، فنی و اطلاعاتی و غیره مواجه هستند، اما در سایه وجود حکمرانی خوب و اثرگذار که پیامد کاربست رویکردهای علمی محسوب می‌شود، می‌توان بر بخش گسترده‌ای از مشکلات فائق آمد. احمدی‌پور و احمدی (1399) در تحقیق خود نشان دادند که بحران آب در ایران محصول علل متنوعی از نادانی و ناتوانی است و این تنوع نتیجه گستردگی و پیچیدگی مجموعه زیرساخت‌ها، نهادها، سازمان‌ها، کنشگران و کنش‌هایی است که حول مقوله آب شکل گرفته اند. هر کدام از این اجزا دارای کاستی‌هایی هستند که مجموعا بحران آب در ایران را شکل می‌دهند. اسلامی و رحیمی (1398) با تحقیق در مورد سیاستگذاری و بحران آب در ایران، به این نتیجه رسیدند که نبود سیاست‌های‌منسجم و کارشناسی برای مواجهه با بحران آب و اجرای سیاست‌های بخشی بدون توجه کافی به کمبود منابع آب باعث شده که سیاست‌های توسعه کشور بر منابع آب فشار زیادی وارد کرده و چالش‌های بحران آب هر روز بیشتر شوند. کریمی نژاد و همکاران (1397) نیز نشان دادند که سیاستگذاری در بحران آب ایران در بستری ممکن است که شناخت صحیح از فرآیند سیاستگذاری و نارسایی‌های حاکم بر آن به دست آید. به دنبال آن مسائلی چون عدم ریشه‌یابی صحیح دلایل، ارزش‌گذاری نامناسب آب، بخشی‌نگری و تناقض در تصمیم‌گیری‌ها، قانون‌گذاری، کم‌توجهی به دانش بومی آب در کشور و تقلید بدون تفکر از نسخه‌های غیربومی، عدم استفاده از متخصصان علوم مختلف در سیاست‌گذاری‌های حوزه آب و ... که از مهم‌ترین آسیب‌های سیاستگذاری بحران فعلی آب است را پیش رو قرار می‌دهد. نتایج تحقیق قربانیان و همکاران (1399) نشان داد که علی رغم تاکیدات مکرر مبنی بر محوری بودن نقش ذینفعان در مدیریت مصرف و با رعایت محدودیت‌های برداشت، سهم دولت در ساختار اجرایی مشارکتی، به طور آشکار سهم غالب و عمده‌ای است که با رویکرد مشارکت همخوانی ندارد. یکی دیگر از مشکلات اساسی در سیاستگذاری آب کشور، نگاه سیاستگذاران به مشارکت به عنوان یک افزونه و نه یک الزام است. همچنین، نتایح تحقیق وحید و رنجبر (1397) نشان داد که به‌دلیل تمرکز بیش از حد قدرت تصمیم‌گیری در نهادهای دولتی (بخصوص وزارت نیرو)، فقدان امکان مشارکت ذینفعان  و بخش غیردولتی در فرآیند سیاستگذاری منابع آب، بعد سیاسی حکمرانی آب در ایران کاملا مخدوش بوده و همین امر از جمله عوامل زمینه‌ساز ناکارآمدی سیاست‌های آب و در نهایت وقوع بحران آب در کشور  بوده است. مدل اندیشکده آب در ارزیابی حکمرانی آب کشور (1394) نیز، هشت شکاف اصلی برای حکمرانی آب درنظرگرفته که این شکاف­ها عوامل اصلی ضعف اقتدار در نظام حکمرانی آب کشور تشخیص داده می­شوند. شکاف‌های شناسایی شده شامل شکاف اداری، اطلاعات و ارتباطات، پاسخگویی، هدفگذاری، تامین منابع مالی، ظرفیت‌ها، مشارکت و سیاست، قوانین و مقررات هستند. همچنین، این الگو بر اساس سه اصل مشارکت، قانون مداری و مشروعیت، کسب و اعمال اقتدار را مورد توجه قرار می‌دهد. نهایتاً، نتایج مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1391) با بررسی الگوهای کلان موفق جهانی نشانگر آن است که در سطح دستگاهی، مدیریت پایدار تاسیس وزارت آب، محیط زیست و منابع طبیعی، یک ضرورت جدی است و در سطح بخش، رویکرد مدیریت جامع منابع آب که شامل سطح ملی (ستادی)، سطح بین حوضه ای، سطح حوضه‌ای و سطح استانی پیشنهاد می‌شود.

جمع‌بندی نتایج مبانی نظری و تحقیقات پیشین نشان داد که در بین تحقیقات مخصوصا در تحقیقات داخلی، تاکنون الگویی جامع و نظام‌مند مبتنی بر آسیب‌های خط‌مشی حکمرانی آب و راهبردهای رفع این آسیب‌ها ارائه نشده است. به عبارتی، اگرچه در تعدادی از تحقیقات به صورت پراکنده آسیب‌های خط‌مشی حکمرانی آب بررسی شده، اما فاقد جامعیت هستند و به شناسایی آسیب‌ها اکتفا کرده‌اند و به دنبال ایجاد الگویی راهبردی برای رفع آن‌ها نرفته‌اند. لذا، با توجه به خلاء تحقیقاتی موجود در زمینه آسیب‌شناسی و رفع آسیب‌های خط مشی حکمرانی آب و همچنین دخیل بودن بسیاری از عوامل بومی در این زمینه، ضرورت دارد الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران طراحی گردد.

روش‌ تحقیق

این پژوهش از بعد هدف،اکتشافی،از بعد مخاطب بنیادی واز بعد زمان مقطعی است،بر مطالعات کیفی مبتنی بوده و روش گردآوری داده ها وتحلیل، مصاحبه و تحلیل تم است. دلیل انتخاب روش تحلیل تم در این پژوهش، شناسایی ایده‌های اولیه و عمیق صاحبنظران از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته، برای توسعه الگوهای نظری پژوهش‌های تجربی آتی مبتنی بر یافته‌های کیفی است. در این تحقیق، جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز برای طراحی الگوی تحقیق با ابزار مصاحبه نیمه‌ساختاریافته انجام گرفت. سوال هائی که در مصاحبه مورد استفاده قرار گرفت برخلاء تحقیقاتی موجود و نظرات اساتید راهنما و مشاور و با توجه به اهداف تحقیق طراحی شدند. مشارکت‌کنندگان در تحقیق برای انجام مصاحبه‌های عمیق، اساتید دانشگاهی و خبرگان بخش مدیریت آب کشور بودند. به منظور طراحی الگوی تحقیق، در مجموع بر اساس روش نمونه­گیری هدفمند از 7 نفر از اساتید دانشگاهی و 12 نفر از خبرگان اجرایی مصاحبه به عمل آمد. خبرگان دانشگاهی، ضمن داشتن مدرک دکتری، در رشته‌های مرتبط با مدیریت آب با موضوع حکمرانی آب آشنایی داشتند. خبرگان اجرایی نیز ضمن داشتن مدرک حداقل کارشناسی ارشد، دارای حداقل 10 سال فعالیت در زمینه مدیریت منابع آب بودند.در فرایند انجام مصاحبه­هاو شیوه طرح سؤال­ها،تلاش شد قواعد مصاحبه‌ رعایت شود تا کیفیت و اعتبار موقعیت مصاحبه خدشه­دار نشود. به منظور تحلیل داده‌های مصاحبه‌ها از تحلیل تم، استفاده شد. مراحل کدگذاری انجام گرفت تا نهایتا الگوی تحقیق طراحی شد و برای اطمینان از روایی و پایایی داده ها با معیارهای خاص پژوهش کیفی بررسیهای لازم صورت گرفته است.

یافته‌های تحقیق

 پس از انجام مصاحبه با خبرگان، محتوای مصاحبه ها توسط محقق مورد بررسی قرار گرفت. براساس موارد مطرح شده در مصاحبه‌ها توسط خبرگان، کدهای اولیه استخراج شد. به منظور اطمینان از اینکه در بررسی متن مصاحبه‌ها نکته‌ای از قلم نیفتاده است، متن مصاحبه‌ها و یادداشت‌ها 2 بار توسط محقق مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌ای از متن مصاحبه‌ها و کدهای استخراج شده در جدول (1) ارائه شده است.

جدول 1: نمونه‌ای از متن مصاحبه‌ها و کدهای استخراج شده

ردیف

شاخص (کد)

متن مصاحبه

1

عدم اجرای کامل و صحیح قوانین

در زمینه مدیریت آب، قوانین خوبی وجود دارد؛ ولی خیلی از آن ها اجرا نمی شود یا به صورت ناقص اجرا می‌شود.

2

عدم ارتباط مناسب و هماهنگی بین سازمان‌های دولتی درگیر در مدیریت بخش آب

مدیریت آب در دولت جزیره‌ای است و سازمان‌های درگیر هرکدام راه خود را می‌روند. حتی کارهای متناقص هم انجام می‌دهند.

3

بوروکراسی و پیچیدگی در انجام فرآیندهای اداری

برای گرفتن یک مجوز ساده یا پیگیری یک درخواست در بخش اداری باید زمان زیادی صرف کرد و چندین بار مراجعه کرد. الان که کرونا هم هست، دیگه شرایط خیلی بدتر شده و کسی پاسخگو نیست.

4

تعدد و عدم انسجام دستگاه‌های درگیر در مدیریت آّب

پراکندگی مسئولیت ها بین سازمان‌های دولتی در زمینه مدیریت آب زیاد است و هرکدام ساز خود را می‌زنند.

5

عدم ثبات مدیریتی

در بخش دولتی، مدیران زمانی که با شرایط آشنا می‌شوند و می‌فهمند چه باید بکنند، عوض می‌شوند.

6

فقدان نیروهای متخصص و با دانش در بخش اداری مخصوصا در بخش مدیریت

بسیاری از مدیران دانش و تجربه لازم را ندارند و آزمون و خطای زیادی می‌کنند تا شرایط دستشان بیاید.

7

فساد اداری

بعضی مواردی که چاهی باید پلمپ می‌شده یا برداشت غیرمجاز از آب زیرزمینی می‌شده، با زد و بند مجوز تمدید شده یا موضوع نادیده گرفته می‌شود.

8

نگاه و منفعت طلبی بخشی

هریک از فعالان بخش آب، منافع خود را دنبال می‌کنند و به دنبال اهداف خود هستند؛ کمتر روی دغدغه‌های مشترک تمرکز می‌کنند.

9

تضاد منافع بین ذینفعان مختلف

بعضی مواقع منافع محلی ها با منافع حاکمیت تضاد پیدا می‌کند؛ مثلا شکستن لوله‌های انتقال آب به یزد توسط کشاورزان اصفهانی.

 

به عنوان مثال در مورد سوال “بخش خصوصی و جامعه مدنی در حکمرانی آب کشور چه نقشی دارند؟،

 پاسخ یکی از مصاحبه شوندگان چنین است:

" نقش بخش خصوصی عموماً معطوف به تولید است. در حوزه صنعت استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌ها به جای آب تازه و بازچرخانی چندباره آب و همچنین تصفیه فاضلاب تولیدی بخش صنعت اقدام مناسبی است که در بیشتر شهرک‌ها و نواحی صنعتی در حال انجام است. در حوزه کشاورزی اما جای خالی اقداماتی نظیر اصلاح الگو، نوع و فصل کشت و شیوه آبیاری هنوز هم وجود دارد. هرچند در زمینه آبیاری مدرن اقداماتی صورت گرفته اما بدلیل استفاده از آب صرفه‌جویی شده ناشی از بهبود شیوه آبیاری، عملاً فقط افزایش محصول محقق شده و قطره‌ای آب به منابع برنگشته است. همچنین جای صنایع بسته‌بندی و تبدیلی در بخش کشاورزی خالی است. احداث و تقویت کارخانجات این حوزه میان‌بخشی موجب کاهش هدر رفت آب از طریق ضایعات کشاورزی خواهد بود. تولیدکنندگان کنتورهای هوشمند حجمی و شیرآلات بهداشتی ساختمانی نیز به شرط تولید متناسب با نیاز بازار به مدیریت آب در بخش کشاورزی و خانگی کمک شایانی خواهند کرد."

نظرمصاحبه شونده دیگری در باره این سوال  چنین است:

"در برخی مناطق تشکلهای آب بران ومصرف کنندگان در توزیع آب مشارکت دارند ولی درصد آنها بسیار کم است و به طور کلی سیاستگذاری و اجرا عمدتا توسط بخش دولتی انجام می‌شود"

پاسخ مصاحبه شونده‌های دیگر در مورد این سوال ببینید:

"در حال حاضر مشارکت بخش خصوصی در مدیریت منابع آب کشور عمدتا محدود به انجام پژوهش، مطالعات پایه و طراحی پروژه ها توسط شرکت‌های مهندسین مشاور و اجرای پروژه ها توسط پیمانکاران است.به نظر می‌رسد در مدیریت منابع آب کشور از ظرفیت‌های بخش خصوصی در زمینه تامین مالی و سرمایه‌گذاری در طرح‌های آب و فاضلاب و یا بهره برداری از تاسیسات موجود به خوبی استفاده نمی شود. همچنین جلب مشارکت سازمان‌های مردم نهاد در کلیه ارکان حکمرانی آب، در افزایش اعتماد و همراهی ایشان در اجرای تصمیمات بسیار موثر خواهد بود."

 

"در حال حاضر می‌توان گفت بخش خصوصی اصلا نقش مهمی در مدیریت منابع آب کشور ندارد، بخش خصوصی صرفا به عنوان یک بهره بردار از آب استفاده می‌کند. بهتر است دولت سیاستگذار باشد و بخش خصوصی  مدیریت منابع آب کشور را بر عهده داشته باشد."

" به نظر آورده‌هایی که بخش خصوصی برای حکمرانی می‌تواند داشته باشد یکی سرمایه است و دیگری دانش هست. درواقع بخش خصوصی با داشتن نیروی انسانی متخصص و منابع مالی و همینطور دانش و فناوری که در اختیار دارد می‌تواند آورده‌های خوبی را وارد سیستم حکمرانی آب بکند و می‌تواند هم در سیاستگذاری و هم اجرا نقش ایفا کند."

" جلب اعتماد و مشارکت اجتماعی مردم در مدیریت منابع آب کشور اهمیت به سزایی دارد. اولین گام برای جلب اعتماد شفاف سازی است. چنانچه دولت به صورت شفاف مردم را در جریان امور قرار دهد و نسبت به اقدامات خود پاسخگو باشد، مردم به سیاست گذاران و مجریان آن ها اعتماد می‌کنند و در پیاده سازی سیاست ها مشارکت می‌نمایند."

" سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند از ارکان مهم حکمرانی آب به ویژه در زمینه‌های محافظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن باشند. لذا تقویت این سازمان ها به کاراتر شدن کارکردهای مدیریت منابع آب کشور کمک خواهد نمود."

در پاسخ به سوالی در مورد نقش نهاد ها و عوامل تاثیر گذار در حوزه خط مشی آب کشور، پاسخ تعدادی از مصاحبه شوندگان به شرح زیر:

" خط مشی‌ها عموما توسط وزارت نیرو وضع می‌شده. البته با فعال‌تر شدن شورای عالی آب در سالهای اخیر و همچنین پیگیری موضوع سازگاری با کم آبی در استان‌ها و در سطح ملی، وزارت جهادکشاورزی، سازمان برنامه و بودجه کشور، وزارت صمت، وزارت کشور، سازمان هواشناسی کشور به عنوان گروداران اصلی در اتخاذ تصمیم‌ها نقش دارند."

" اگرچه تشکیل نهادهایی مانند شورای عالی آب و کارگروه ملی سازگاری با عضویت کلیه دستگاه‌های مرتبط و اثرگذار بر مدیریت آب کشور به منظور در نظر گرفتن کلیه جوانب در اتخاذ سیاست هاست، اما به دلیل عدم توفیق در ایجاد رویکرد فرابخشی در تصمیم گیری‌های مسائل حوزه آب، همچنان شاهد عدم توافق دستگاه ها برای دستیابی به سیاست‌های مشترک مدیریت منابع آب کشور هستیم. این امر اجرای صحیح سیاست‌های اتخاذ شده را با مشکلات متعددی مواجه می‌سازد."

" تضاد منافع در بخشی‌نگری بروز می‌کند. حال آنکه موضوع مدیریت آب، ملی و فرابخشی است. بنابراین تمرین به اتخاذ تصمیم ملی و واقع بینی تنها راه عمل به تصمیمات اخذ شده خواهد بود."

" حوزه آب حوزه‌ای هست که هم ابهام بالایی دارد و هم تعارض بالا، در خط مشی گذاری وقتی ابهام و تعارض بالا هستند بهتر است از روش‌های پایین به بالا استفاده کرد نه از روش‌های بالا به پایین و قهری."

"باید مطمئن شویم که قوانین و ساختار بخش آب کشور متناسب باوضعیت جامعه است و با شرایط بخش آب کشور همخوانی دارد که در غیر اینصورت قطعاً قوانین بی فایده خواهند بود."

پس از انجام کدگذاری باز، کدگذاری محوری انجام گرفت. ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های آسیب‌شناسی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران براساس نتایج کدگذاری محوری در جدول(2) نشان داده شده است.

جدول 2: ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های آسیب‌‌‌های خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران

بعد

مولفه

شاخص

شکاف حاکمیتی

شکاف اداری

عدم اجرای کامل و صحیح قوانین

نبود ارتباط مناسب و هماهنگی بین سازمان‌های دولتی درگیر در مدیریت بخش آب

بوروکراسی و پیچیدگی در انجام فرآیندهای اداری

تعدد و عدم انسجام دستگاه‌های درگیر در مدیریت آّب

عدم ثبات مدیریتی درسازمان‌های ذیربط

کمبود نیروهای متخصص و دانشی در بخش اداری مخصوصا در بخش مدیریت

فساد اداری

شکاف هدف

نگاه و منفعت طلبی بخشی

تضاد منافع بین بخش‌های مختلف

بی توجهی به مساله آب به عنوان موضوعی ملی و فرابخشی

فقدان اهداف و برنامه بلندمدت و مسنجم برای بخش آب

فقدان عزم و اراده جدی بین ذینفعان مختلف

شکاف پاسخگویی

فقدان شفافیت در بخش‌های مختلف مدیریت آب

تمرکز بیش از حد قدرت تصمیم‌گیری در نهادهای دولتی (بخصوص وزارت نیرو)

محدود بودن عمر دولت ها به عنوان مهم ترین بازیگر و عدم انسجام سیاست ها در بین دولت ها

عدم پذیرش و جدی گرفتن مساله آب در دولت ها (اکتفا به حرف و فقدان عمل گرایی)

تعدد مراکز تصمیم گیری در بخش دولتی  و عدم مسئولیت پذیری آن ها

شکاف سیاستگذاری

شکاف اطلاعاتی

استفاده نکردن از متخصصان علوم مختلف در سیاست‌گذاری‌های حوزه آب

نبود آگاهی و شناخت کافی از ابعاد و ویژگی‌های مسائل آب

کم‌توجهی به دانش بومی آب در کشور و تقلید بدون تفکر از نسخه‌های غیربومی

عدم بهره گیری مطلوب از فناوری اطلاعات و سیستم‌های اطلاعاتی

عدم بهره گیری از دانش روز در گردآوری و تحلیل اطلاعات

فقدان انسجام در بین مراکز گردآوری داده‌های مربوط به آب

شکاف خط مشی

پشتوانه نظری ضعیف خط مشی

عدم تطابق سیاست ها با واقعیت‌های مسائل آب

پیچیدگی و ابهام بالای خط مشی

هدف گذاری مبهم و متناقض برای خط مشی

فقدان امکان مشارکت ذی‌نفعان و بخش غیردولتی در فرایند سیاستگذاری منابع آب

ضعف در اجرای خط مشی‌های تدوین شده

شکاف عملیاتی

شکاف مالی

فقدان جذابیت سرمایه گذاری در بخش آب برای بخش خصوصی

کمبود منابع مالی دولتی لازم برای اجرای پروژه ها

قیمت گذاری غیرواقعی و ارزان برای آب

عدم ارزیابی صحیح طرح‌های سرمایه گذاری بخش آب

فقدان نگاه اقتصادی به مدیریت آب

شکاف ظرفیت

افزایش چندبرابری کشاورزی درایران

توسعه شهری و کشاورزی بدون توجه به توان اکولوژیک آب در منطقه

افت سطح ارتفاع آب‌های زیرزمینی

رشد جمعیت و رشد مصرف آب

کاهش ذخایر سدها و منابع زیرزمینی

عدم مدیریت روان آب ها و پساب ها

 

همچنین، به منظور ارتقای مدیریت و حکمرانی آب در ایران و رفع آسیب‌های موجود، راهبردهایی طراحی شدند. فرآیندکدگذاری باز و کدگذاری محوری برای راهبردها نیز انجام گرفت. ابعاد، مولفه‌ها و کدهای مربوط به راهبردهای حکمرانی آب در جدول(3) قابل مشاهده است.

جدول 3: راهبردهای حکمرانی آب (ابعاد، مولفه‌ها و کدها)

ردیف

بعد

مولفه

کد

1

مدیریت منابع

تامین نیروی کارآمد و متخصص

آموزش مستمر و هدفمند، ادغام دانش و تجربه افراد، نیازسنجی نیروی انسانی متخصص، شایسته سالاری و  شایسته گزینی، انگیزش و تامین نیاز افراد متخصص

2

مدیریت منابع مالی

تخصیص بهینه منابع مالی، بودجه ریزی برنامه محور، شناسایی منابع جدید مالی، درآمدزایی، تعریف منابع بودجه کافی و مستمر، بهره گیری از روش‌های جدید تامین مالی پروژه ها

3

زیرساخت‌های فنی

بهره گیری از علم روز مهندسی، جایگزینی تجهیزات فرسوده با تجهیزات جدید، افزایش بهره وری در بخش فنی، بهره گیری از تجارب موفق کشورها در بخش فنی

4

هوشمندی اطلاعاتی

جمع آوری و تحلیل اطلاعات میدانی از مناطق مختلف، ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی، تصمیم گیری عملیاتی بر مبنای داده‌ها، مدیریت مبتنی بر شواهد، مدیریت دانش

5

حکمرانی مشارکتی

بسترسازی مشارکت کلیه ذینفعان

اعتمادسازی بین ذینفعان، مدیریت تعارضات، شناسایی ظرفیت ها و توانمندی‌های ذینفعان و تعریف نقش آن ها براین اساس، ایجاد کانال‌های ارتباطی بین ذینفعان، ایجاد اجماع بین ذینفعان

6

تقویت ظرفیت نهادها و فعالان محلی

سپردن امور به خود مردم و جامعه و نظارت مناسب از سوی دولت، تعیین نحوه مشارکت بخش خصوصی و مردم در مدیریت آب مطابق با پتانسیل‌های اقلیمی هر منطقه، بهره گیری از ظرفیت نهادها و افراد تاثیرگذار محلی، بهره گیری از ظرفیت سنت‌ها، تعصبات و فرهنگ محلی، ایجاد نهادهای محلی

7

خصوصی سازی

تفکیک و شناسایی بخش خصوصی توانمند در زمینه مدیریت آب، پرورش و توانمندسازی بخش خصوصی، بهبود فرآیند و قوانین خصوصی سازی

8

توسعه همکاری با NGO ها

بسترسازی برای فعالیت NGO‌ها، توانمندسازی NGO ها در زمینه‌های مختلف مدیریت منابع آب، تمرکز بر بهره گیری از قدرت نرم NGO ها

9

اقتصاد آّب

حسابداری آب

محاسبه قیمت تمام شده آب در مناطق مختلف، محاسبه ارزش اقتصادی آب در مناطق، شناسایی  و مدیریت مراکز هزینه در بخش آب، بانکداری اجتماعی آّب

10

بازار آب

ایجاد بستر ارتباطی مستقیم بین عرضه کنندگان و متقاضیان آب، ایجاد بازارهای محلی آب، مدیریت و نظارت بر معاملات آب، قیمت گذاری آب براساس مکانیزم عرضه و تقاضا

11

ارزیابی اقتصادی طرح‌های آبی

تحلیل هزینه – منفعت طرح‌های آبی، بررسی آثار بلندمدت طرح ها بر عرضه و تقاضای آب، بررسی آثار اجتماعی و زیست محیطی طرح‌ها، بررسی امکان پذیری فنی طرح‌ها، بررسی سناریوهای مختلف اجرای طرح ها

12

ارتقای بستر اجرایی

انجام اصلاحات ساختاری

کوچک سازی دولت، ساختاردهی جدید به مدیریت آب کشور متناسب با شرایط روز، کاهش سلسله مراتب در مدیریت آب، کاهش نقش اجرایی دولت و تاکید بر سیاستگذاری و نظارت، کاهش تمرکز تصمیمات توسط دولت، کاهش رسمیت و بهره گیری از ساختارهای غیررسمی

13

سازماندهی

ایجاد زمینه همکاری و هم افزایی بین دستگاهی، پرهیز از موازی کاری بین دستگاه‌های دولتی، تعریف دقیق مسئولیت ها و شفاف کردن حد و مرز آن‌ها، بهره گیری از ساختارهای تیم محور

14

کارآیی اداری

تدوین دستورالعمل­ها و آیین نامه‌های اجرایی مناسب، کاهش بوروکراسی، حذف قوانین دست و پاگیر، مهندسی مجدد فرآیندهای اداری

15

بسترسازی قانونی

بهره گیری از ظرفیت قانون گذاری مجلس، تدوین قوانین متناسب با واقعیات، ایجاد پشتوانه اجرایی برای قوانین، مقابله با فساد و رشوه خواری، ارزیابی و اصلاح دوره‌ای قوانین

16

نظارت اثربخش

ارزیابی دوره‌ای تحقق برنامه‌های ملی و منطقه ای، تعامل و بهره گیری از ظرفیت قوه قضاییه، تعریف مکانیزم‌های بازخورد، هدف گذاری واقع گرایانه، بهبود مستمر

17

مدیریت کلان

سیاست گذاری اثربخش

جلوگیری از اعمال نظرات غیر فنی بر روی سیاست‌ها، تعدیل و همسویی خط مشی­ها با واقعیت­های جامعه، هدف­گذاری خط مشی ها در مقیاس مکانی و زمانی، هدفگذاری­ خط مشی ها در ذیل سیاست­های کلی کشور، ایجاد توافق و اجماع روی سیاست‌ها، بهره گیری از خرد جمعی در سیاستگذاری، رفع ابهام و تناقض در سیاست ها

18

جهت گیری استراتژیک

بهره گیری از ظرفیت اسناد بالادستی، تدوین چشم انداز و اهداف بلندمدت، آینده نگری در برنامه ریزی، شناسایی فرصت ها و تهدیدها و مدیریت آن ها

19

توجه به ابعاد اجتماعی

مقابله با آسیب به محیط زیست، پایبندی به مسئولیت اجتماعی، توجه به ایمنی و بهداشت، توجه به منافع آحاد جامعه

20

رهبری اثربخش

تحول گرایی و مدیریت تغییر در مدیریت آب با حفظ منافع ذینفعان، تعریف مساله مدیریت آب در سطح حاکمیت، تعریف اقدامات و برنامه‌های اجرایی در سطح دولت، اراده جدی حاکمیت برای اجرای تصمیمات و پذیرفتن تبعات اجرای آن، اتخاذ تصمیم ملی در زمینه مدیریت منابع آب، واقع بینی در مساله آب

21

مشروعیت

رهبری کاریزما، روابط عمومی، بازاریابی اجتماعی، اخلاق مداری

22

مدیریت تقاضای آب

مدیریت تقاضای بخش کشاورزی

تغییر شیوه آبیاری از سنتی به مدرن و تحت فشار، اصلاح الگو، نوع و فصل کشت در کشاورزی، احداث و تقویت کارخانجات صنایع بسته‌بندی و تبدیلی جهت کاهش ضایعات کشاورزی، مقابله با کشت‌های پرآب خواه در مناطق دارای تنش آبی

23

مدیریت تقاضای بخش صنعت

استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌ها به جای آب تازه و بازچرخانی چندباره آب در بخش صنعت، انتقال صنایع پرآب خواه به مناطق ساحلی و نزدیک به آب، ارتقای تکنولوژی صنایع با رویکرد کاهش مصارف آب، سهمیه بندی تقاضای بخش صنعت

24

مدیریت تقاضای بخش خانگی

کاهش مصارف بی مورد در بخش خانگی، ارائه تسهیلات به خانوارها برای نصب دستگاه‌های کاهش مصرف آب و بازسازی لوله کشی داخل ساختمان، جریمه شدید افراد پرمصرف و تشویق کم مصرف‌ها، آموزش اعضای خانواده مخصوصا زنان

25

مدیریت تقاضای آینده

برنامه­های آمایش سرزمین، عدم بارگذاری بیش از حد توان اقلیمی بر طبیعت، پیش بینی تقاضا و شناسایی نیازهای آینده، شناسایی مناطق دچار تنش آبی در آینده و برنامه ریزی برای مدیریت مناسب، بهره گیری از ظرفیت هواشناسی، برنامه ریزی سناریو و آینده پژوهی

26

مدیریت عرضه آب

مدیریت انتقال آب

بهینه سازی زیرساخت‌های انتقال آب، شناسایی منشاء و رفع نشتی‌ها، سدسازی در مناطق مستعد، بهینه سازی روش‌های انتقال، مدیریت روان آب ها

27

مدیریت توزیع آب

نیازسنجی مناطق به آب، مقابله با سیاسی کاری در توزیع آب، رفع نیاز مناطق با آب‌های محلی، ایجاد تعادل وتوازن توزیع بین کاربران

28

مدیریت آب‌های مشترک

ایجاد تفاهم با سهم داران آب‌های مشترک، پیشگیری از هدر رفت آب، تنوع بخشی به سازوکارهای تقسیم آب، مقابله با برداشت‌های خارج از قواعد

29

مدیریت آب‌های زیر زمینی

جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز آب زیرزمینی، اصلاح مجوز چاه‌ها، تخمین و مدیریت ذخایر آّب زیرزمینی در مناطق، مقابله با آسیب ها به منابع زیرزمینی

30

مدیریت پساب و فاضلاب

تاکید براهمیت تصفیه فاضلاب، مدیریت دفع پساب ها و فاضلاب‌ها، بازگرداندن پساب ها و فاضلاب ها به چرخه آب برای مصارف خاص، مقابله با تولید پساب‌های سمی و خطرناک

31

ظرفیت سازی علمی

بهره گیری از ظرفیت دانشگاهی

به روز کردن سرفصل‌های دروس دانشگاهی متناسب با شرایط جدید، ایجاد رشته‌های جدید دانشگاهی موردنیاز، ایجاد زمینه ارتباط اساتید و دانشجویان با مراکز ملی و محلی آب، تعریف طرح ها و پروژه‌های دانشگاهی با توجه به مسائل روز آب، توسعه و حمایت از تحقیقات مرتبط با آب

32

توسعه مراکز تحقیقاتی و دانش بنیان

تقویت تولیدکنندگان دانش بنیان متناسب با نیاز بازار، جهت دهی فعالیت‌های دانش بنیان به سمت مسائل واقعی آب، توسعه دانش بنیان‌های محلی، ایجاد زمینه هم افزایی بین دانش بنیان‌ها، ایجاد تسهیلات برای دانش نبیان ها

33

بکارگیری تکنولوژی و فناوری روز

ارتباط با موسسات و مراکز بین المللی تخصصی در زمینه آب، ایجاد چرخه تولید علم و دانش، تقویت تحقیق و توسعه، کسب و بکارگیری دانش روز دنیا

34

نوآوری و خلاقیت

شناسایی و پرورش ایده‌های خلاقانه، پرورش نیروهای خلاق، مدیریت اکوسیستم نوآوری، توسعه ظرفیت جذب نوآوری، تدوین استراتژی نوآوری، ایجاد زمینه تجاری سازی نوآوری

35

مشتری مداری

توسعه خدمات الکترونیک

ایجاد زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، توسعه شبکه ها و سیستم‌های اطلاعاتی، آموزش عمومی در زمینه بهره گیری از خدمات الکترونیک، ایجاد زمینه تعامل ذینفعان در بستر وب، بهره گیری از ظرفیت شبکه‌های مجازی و تلفن همراه

36

مدیریت کیفیت آب

پایش کیفیت آب در مناطق مختلف، تعریف استانداردهای کیفی آب برای بخش‌های مختلف، جلوگیری از تداخل فاضلاب و پساب ها با آب سالم، توسعه مراکز پایش کیفیت آب

37

دسترسی کاربران به منابع موردنیاز

شناسایی کاربران واقعی، تعیین مشخصات کاربران، بررسی راهکارهای تامین نیاز کاربران، مقابله با سوء استفاده کاربران

38

مدیریت ارتباط با مشتریان (کاربران)

پاسخگویی به درخواست‌های کاربران، رسیدگی به شکایات کاربران، دریافت و بهره گیری از پیشنهادها و ایده‌های کاربران، ایجاد بستر ارتباط مستمر با کاربران

39

فرهنگ سازی

آموزش

آموزش کاربران در زمینه مصرف بهینه آب، آموزش روش‌های صرفه جویی و استفاده مجدد از آب توسط کاربران،  تعریف آموزش‌های تخصصی و عمومی برای جامعه کاربران، بهره گیری از دانش روز در آموزش (آموزش تئوریک و مهارتی)، انتقال دانش و تجارب موفق سایر کشورها در زمینه مدیریت آب

40

حساسیت زایی اجتماعی

آگاهی بخشی عمومی از ارزش ذاتی آب، تبیین صریح واقعیت‌های موجود و آینده منابع آب برای ذینفعان، تلاش برای درک عمیق جامعه کاربر از موضوع حفظ محیط زیست و پایداری سرزمینی، تعریف مساله آب به عنوان بحران عمومی، تقویت وجدان عمومی

41

بهره گیری از ظرفیت رسانه ای

بهره گیری از ظرفیت رسانه ملی، برگزاری همایش ها و برنامه‌های اثربخش، بهره گیری از ظرفیت افراد تاثیرگذار (اینفلوئنسرها)، تعریف نقش و مسئولیت فرهنگ سازی برای رسانه ها

42

مسئولیت شهروندی

تاکید بر دسترسی به آب سالم به عنوان حق شهروندی، تعریف شهروندان به عنوان سفیران حفاظت از آب (هر شهروند، نگهبان منابع آب)، ایجاد بستر فعالیت‌های داوطلبانه توسط شهروندان، تشویق و حمایت از برنامه ها و اقدامات شاخص انجام گرفته توسط شهروندان (شهروندان نمونه در مدیریت آب)، تقویت اخلاق شهروندی

 

نهایتا، علاوه بر آسیب‌های خط مشی حکمرانی آب و راهبردهای ارتقای مدیریت آب، عوامل زمینه‌ای و مداخله گر موثر بر حکمرانی آب و همچنین، پیامدهای حاصل که توسط مصاحبه شوندگان مطرح شد، احصا گردیدند. براساس یافته‌های حاصل شده، الگوی تحقیق طراحی گردید که در شکل 1 قابل مشاهده می‌باشد.

 

            شکل 1: الگوی خط‌مشی حکمرانی آب در ایران

روایی[xxiii] ابزار گردآوری داده‌های کیفی

برخلاف تحقیق کمی بسیاری از تحقیق‌های کیفی، تست‌های خاصی برای تأیید اعتبار ندارند (صادقی مقدم، 1391). با این وجود، صادقی مقدم، به نقل از مریام[xxiv] (1998) روایی درونی را چکونگی انطباق یافته‌های پژوهش بر واقعیات تعریف کرده است. این پرسش به دنبال این است که آیا چیزی که مطالعه و یافته شده، همان چیزی است که واقعاً وجود دارد و آیا آنچه محققین مشاهده می‌کنند، همان چیزی است که فکر می‌کنند اندازه گیری کرده اند. مریام (2009) تقویت اعتبار درونی پژوهش کیفی را به روش‌های زیر توصیه کرده است:

الف) کثرتگرائی[xxv]: در این روش، چند منبع داده یا چند روش برای تأیید داده‌های در حال ظهور بکار می‌رود (مریام، 2009؛ گیون، دیِهل و مکدونالد[xxvi]، 2011).

ب) روش بررسی توسط اعضا[xxvii]: در این روش از پاسخ دهندگان خواسته می‌شود تا به پرسش میزان مورد پذیرش بودن نتایج پاسخ دهند (کرِسوِل و میلر[xxviii]، 2000؛ مورس، یارِت، مایان، اُلسون و اسپییرز[xxix] (2002)؛ مریام، 2009).

ج) مشاهده بلندمدت در بازدید از محل پژوهش یا مشاهدات تکراری پدیده مشابه: داده ها در طول دوره‌ای از زمان چمع آوری می‌گردند تا با این کار روایی داده ها بهبود یابد.

د) بررسی زوجی: از همکاران و اعضا خواسته می‌شود تا بر یافته‌هایی که در حال ظهورند، یادداشت بگذارند.

ه)  دوری از تعصبات: پژوهشگر باید در ابتدای تحقیق مفروضات، تمایل‌های تئوریکی و تعصبات را شناسایی کند و مانع مداخله آن‌ها در فرایند پژوهش گردد (مریام، 2009).

برای روایی درونی بخش کیفی این پژوهش از روش‌های کثرتگرائی، بررسی توسط اعضاء و دوری از تعصبات استفاده گردید.

1) کثرتگرائی: به منظور تایید روایی، پس از تجزیه و تحلیل داده ها و نهایی کردن نتایح تحلیل تم، یافته ها با آنچه در مبانی نظری و تحقیقات پیشین مطرح شده بود، تطبیق داده شد. با توجه به اینکه یافته‌های تحقیق با نتایج سایر تحقیقات و تئوری‌های موجود سازگاری داشت، بنابراین، روایی درونی یافته‌های تحقیق تایید شد. همچنین، آنچه در تحلیل ها و نظرات متخصصان در طی سالیان گذشته مطرح شده بود، با نتایج تحقیق حاضر سازگاری داشت.

2) بررسی توسط اعضاء: به منظور تایید روایی از طریق بررسی توسط اعضاء، پس از تجزیه و تحلیل داده ها و طراحی الگوی تحقیق، در مورد یافته‌های حاصل شده ازسه تن از خبرگان دانشگاهی و سه تن از خبرگان اجرایی نظرخواهی شد که با انجام اصلاحاتی نتایج به تایید آن ها رسید. 

3) دوری از تعصبات: محقق اگرچه در ابتدای فرآیند تحقیق به بررسی کامل تئوری‌ها و تحقیقات پیشین پرداخت، اما در زمان انجام مصاحبه ها تلاش کرد تا به دور از هرگونه پیش زمینه‌ای به انجام مصاحبه ها بپردازد. همچنین، محقق برای اطمینان از اینکه نظرات و دیدگاه‌های شخصی را در فرآیند تحلیل داده‌های مصاحبه ها دخالت نمی دهد، هرجا که ابهامی در مطالب بیان شده توسط مصاحبه شونده‌ای وجود داشت، با برقراری تماس از او درخواست کرد که نظر خود را شفاف تر و واضح تر بیان کند. همچنین، پس از پایان تجزیه و تحلیل داده‌ها، یافته‌های تحقیق در اختیار چندتن از خبرگان قرار گرفت تا یافته ها را با آنچه مدنظر آن ها بوده، تطبیق دهند.

پایایی[xxx]  ابزار گردآوری داده‌های کیفی

صادقی مقدم (1391) به نقل از  مریام (1998) پایایی را به معنای تکرار پذیری یافته‌های پژوهش تعریف کرده است.  این یک موضوع مسأله ساز عنوان شده است چون کسی نمی تواند انتظار داشته باشد رفتار انسانی به شکل دقیق در مورد پدیده ها تکرار شود، زیرا ممکن است تفسیرهای زیادی از آنچه در تحقیق کیفی مشاهده شده است، وجود داشته باشد؛ از این رو نیازی به پایایی در این تحقیقات به شکل سنتی احساس نمی شود. مریام (1998) سه تکنیک برای تضمین قابلیت اطمینان نتایج یافته ها پیشنهاد کرد:

موقعیت پژوهشگر: چندین حیطه وجود دارد که پژوهشگر باید قبل از تشریح تئوری و مفروضات آنها را تشریح نماید. موقعیت او در مقابل گروهی که آن را مطالعه می‌کند، مبانی انتخاب آگاهان و تشریح آن‌ها، بستر اجتماعی‌ای که داده ها در آن جمع آوری می‌شوند.

کثرتگرائی: با استفاده از چند روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها پایایی را (همانند روایی) تقویت می‌کند.

ممیزی کردن توسط یک داور: برای استفاده از ممیز، محقق باید زمینه‌های زیر را روشن سازد؛ اینکه چکونه داده ها جمع آوری شده اند، چگونه مقوله ها مشتق شده است و این که در طول تحقیق تصمیمات چگونه گرفته شده اند (صادقی مقدم، 1391).

در تحقیق حاضر، بررسی پایایی ابزار گردآوری داده ها براساس روش‌های مطرح شده توسط مریام (2009)، به صورت زیر است.

1) موقعیت پژوهشگر: در پژوهش حاضر، محقق تلاش کرده است تنها به نقش اصلی خود که همان اجرای فرآیند علمی تحقیق است بپردازد و هیچ کجا نه به عنوان صاحبنظر و فرد آگاه و نه به عنوان هدایت کننده محتوای الگوی تحقیق عمل نکرده است. با توجه به اینکه محقق در ابتدای تحقیق به بررسی مبانی نظری و تحقیقات پیشین اقدام کرد، این امکان وجود داشت که با پیش زمینه و مفروضاتی به انجام مصاحبه ها بپردازد. از این رو، محقق تلاش کرد در زمان انجام مصاحبه ها بدون اینکه در مورد چیزی که مطالعه کرده و آگاهی دارد، صحبتی کند و ذهن مصاحبه شوندگان را به جهت خاصی هدایت کند، تنها به شنونده بودن در مصاحبه ها بپردازد و در مواردی که مصاحبه شوندگان از او سوالی داشتند، بدون هیچ گونه جهت دهی پاسخ آن ها را بدهد. همچنین، در زمان تحلیل داده ها نیز محقق سعی کرد که تا حد امکان پیش فرض ها را کنار بگذرد و تنها بر محتوای مصاحبه ها تمرکز کند. نهایتا، برای اطمینان از اینکه نظرات محقق در یافته‌های تحقیق وارد نشده، محقق از تعدادی از خبرگان در مورد یافته ها نظرخواهی به عمل آورد.

2) کثرتگرائی: مانند آنچه در قسمت روایی توضیح داده شد، نتایج تحقیق حاضر با آنچه در مبانی نظری  و تحقیقات پیشین مطرح شده، سازگاری دارد و به نوعی آن ها را تایید می‌کند.

3) ممیزی کردن توسط یک داور: نتایج نهایی تحقیق، توسط یکی از خبرگان که هم در زمینه اجرایی و دانشگاهی با موضوع حکمرانی آب آشنایی داشت، با نگاه انتقادی و با بررسی جزئیات مورد داوری قرار گرفت که با انجام اصلاحاتی نتایج به تایید ایشان رسید.

سنجش کفایت فرآیند تحقیق

محقر و صادقی مقدم (1390)، در پژوهش خود، به تبعیت از فلینت[xxxi] و همکاران برای ارزیابی قابل اتکا بودن داده­ها و تفسیرها، ترکیبی از معیارهای مورد استفاده در ارزیابی تحقیقات تفسیری و تحقیقات برخاسته از داده را مورد استفاده قرار داده­اند که در این تحقیق این معیارها برای سنجش کفایت فرآیند تحقیق، بکار گرفته شده است. بر این اساس، معیارهای مربوط به پژوهش­های تفسیری شامل اعتماد پذیری، انتقال پذیری، اتکا پذیری، تصدیق پذیری و راستی و معیارهای تئوری بنیادی تطابق، فهم پذیری، عمومیت و کنترل پذیری هستند. کفایت فرآیند تحقیق براساس معیارهای مذکور در جدول(4) مورد بررسی قرار گرفته است.

جدول 4: سنجش کفایت فرآیند تحقیق

ردیف

معیار

مفهوم معیار

توضیحات

1

تطابق

معیاری که نشان می­دهد یافته­ها با ساختار ذهنی افراد نسبت به پدیده مورد بررسی تطبیق دارد.

پس از اینکه مراحل کدگذاری پایان یافت و الگوی تحقیق طراحی شد، از تعدادی از مصاحبه­شوندگان در مورد یافته ها نظرخواهی به عمل آمد. همچنین در حین انجام مصاحبه­ها، تلاش شد تا آنجا که امکان پذیر است، دیدگاه‌های مصاحبه شوندگان باز بیان شود و ابهامات برطرف شود.

2

فهم پذیری

معیاری که نشان می­دهد نتایج حاصل از تحقیق تا چه حد نماینده­ای از دنیای واقعی مصاحبه شوندگان است.

در حین انجام مصاحبه ها تلاش شد تا حدامکان مخصوصا در مورد خبرگان اجرایی بر تجارب و وقایع عینی تمرکز شود و از آن ها درخواست شد مصادیقی برای مباحث مطرح شده بیان کنند. همچنین، بعد از اینکه ابعاد و مولفه ها شناسایی شدند، در مورد یافته ها از خبرگان نظرخواهی به عمل آمد و با اصلاحات جزئی نتایج به تایید آن ها رسید.

3

عمومیت

معیاری که نشان می­دهد یافته­ها، ابعاد مختلف پدیده مورد بررسی را در خود جای داده است.

در این تحقیق، به منظور اطمینان از عمومیت و جامعیت ابعاد شناسایی شده، تلاش شد تا از تعداد بیشتری از خبرگان (19 نفر) نظرخواهی شود که هریک از آن ها نیز داری تخصص ها و تجارب متفاوتی بودند و از دیدگاه خود به مساله حکمرانی آب نظر داشتند. همچنین، در حین انجام مصاحبه ها تلاش شد تا نظرات افراد به صورت تفضیلی و با ذکر جزئیات بررسی شود و تا حد ممکن از تمرکز افراد بر روی یک یا چند بحث خاص جلوگیری شود و ضمن بیان تفصیلی دیدگاه‌ها، تا حد امکان ابعاد مختلف پدیده بررسی شود.

4

کنترل پذیری

معیاری که نشان می­دهد تا چه حد بر ابعاد قابل کنترل پدیده مورد بررسی تمرکز شده است.

در زمان انجام مصاحبه ها تلاش شد که ضمن تمرکز بر موارد ذهنی و مطرح شدن دیدگاه‌ها توسط خبرگان، بر مسائل و تجارب عینی آن ها تمرکز شود. همچنین، از خبرگان مصاحبه شونده درخواست شد که تا حد ممکن از بیان نظرات کلی پرهیز کنند و محقق در طول مصاحبه ها تلاش کرد تا حدممکن دیدگاه‌های خبرگان به صورت جزئی مطرح شود. 

5

اعتماد پذیری

معیاری که نشان می­دهد نتایج حاصل از تحقیق تا چه حد نماینده داده‌های تحقیق است.

محقق به منظور اطمینان از اینکه نکته‌ای از قلم نیفتاده است، ضمن اینکه در طول مصاحبه‌ها یادداشت برداری می‌کرد، پس از انجام مصاحبه ها به بررسی چندین باره محتوای آن ها پرداخت و حتی در چند موردی که محقق ابهام داشت، با مصاحبه شونده ارتباط گرفت تا او نظر خود را واضح تر و شفاف تر بیان کند. همچنین، به منظور اطمینان از اینکه یافته‌های تحقیق همان چیزی است که مدنظر مصاحبه شوند بوده است، پس از اتمام تجزیه و تحلیل داده‌ها، در مورد یافته‌های حاصل شده از تعدادی از خبرگان نظرخواهی به عمل آمد.

6

انتقال پذیری

معیاری که قابلیت بکارگیری یافته­های تحقیق را در موقعیت‌های مشابه دیگر نشان می‌دهد.

در تحقیق حاضر تلاش شده است که با صاحبنظران با تخصص ها و زمینه‌های فعالیت مختلف مصاحبه شود و از طرفی تلاش شد تا آنچه مبنای طراحی الگوی تحقیق قرار می‌گیرد، تجارب افراد در بستر پدیده مورد بررسی باشد. همچنین، تلاش شد از تجارب افراد در مناطق مختلف با شرایط آبی متفاوت نظرخواهی شود تا قابلیت انتقال و بکارگیری الگوی تحقیق در مناطق مختلف فراهم شود.

7

اتکا پذیری

معیاری که منحصر بودن یافته ها به زمان و مکان را نشان می‌دهد. ثبات و پایداری در تبیین‌های صورت گرفته.

در مصاحبه ها تلاش شد تا تجارب و دیدگاه‌های عملیاتی افراد، شرایط بومی و متغیرهای محیطی در تحلیل ها درنظرگرفته شود. همچنین، در مصاحبه ها محقق از مصاحبه شوندگان درخواست کرد  تجارب خود در زمان ها و شرایط مختلف را مطرح کنند و به یک دوره زمانی یا یک مکان خاص اکتفا نکنند.

8

تصدیق پذیری

معیاری که نشان می‌دهد تا چه حد تفسیرهای صورت گرفته، برآمده از مصاحبه­شوندگان است و تحت تاثیر سوءگیری محقق نبوده است.

محقق تلاش کرد که به منظور جلوگیری از سوءگیری، ضمن بررسی چندین باره مصاحبه‌ها، جایی که ابهام داشت با برقراری تماس مجدد با خبرگان، از آن ها بخواهد نظرات خود را شفاف تر و واضح تر بیان کنند. ضمنا، با نظرخواهی از خبرگان پس از تجریه و تحلیل داده‌ها، تلاش شد تا حد امکان اختلاف بین آنچه منظور خبرگان بوده و آنچه محقق نتیجه گیری کرده است، به حداقل ممکن برسد.

9

راستی

معیاری که نشان می­دهد تفسیرها تحت تاثیر اطلاعات نادرست یا طفره رفتن مصاحبه­شوندگان قرار نگرفته است.

محقق به منظور جلب اعتماد خبرگان، تلاش کرد که جو مصاحبه­ها به صورت باز و در فضایی صمیمی انجام شود و این اطمینان برای مصاحبه شونده حاصل شود که هیچ گونه افشای اطلاعات و نیز گزارشی از مصاحبه انجام نمی شود و صرفا مصاحبه­ها به صورت یکجا و توسط شخص محقق ارزیابی می‌شود.

بحث و نتیجه‌گیری

بحران آب، یکی از مسائلی است که در آینده ادامه حیات و فعالیت در ایران را تهدید می‌کند. کشور ما در چند سال گذشته با خشکسالی‌های پی درپی روبه رو بوده و این مساله باعث شده اکثر مناطق با تنش آبی روبه ور شوند. اما، این تمام ماجرا نیست و سیاستگذاری نادرست در حکمرانی آب باعث شده که منابع موجود آبی به شکل نادرستی مورد بهره برداری قرار گیرند. از این رو، در تحقیق حاضر تلاش شده است تا الگوی خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران طراحی گردد. در این تحقیق، از روش تحلیل تم برای طراحی الگو استفاده گردید. براساس یافته‌های تحقیق، 3 دسته آسیب شامل شکاف حاکمیتی، شکاف سیاستگذاری و شکاف عملیاتی و همچنین، 10 راهبرد اصلی شامل مدیریت منابع، حکمرانی مشارکتی، اقتصاد آّب، ارتقای بستر اجرایی، مدیریت کلان، مدیریت تقاضای آب، مدیریت عرضه آب، ظرفیت‌سازی علمی، مشتری‌مداری و فرهنگ‌سازی شناسایی شدند.

شکاف‌ حاکمیتی شناسایی شده شامل شکاف اداری، شکاف هدف و شکاف پاسخگویی است. شکاف اداری، مسائل و مشکلات مربوط به بخش اداری و سازمان‌های مرتبط با حکمرانی آب را بررسی می‌کند که دچار ناکارآمدی و بوروکراسی‌های دست‌وپا گیر و توام با فساد است. شکاف هدف، به ضعف جهت‌گیری و هدفگذاری اشاره دارد و مطرح می‌کند که بخش‌های مختلف درگیر در مدیریت آب، دچار بخشی نگری و نگاه کوتاه‌مدت هستند و از فقدان وجود اهداف مشترک و منسجم رنج می‌بزند. در مورد شکاف پاسخگویی، مهم‌ترین مساله به دولت و مدیران دولتی برمی‌گردد که اگرچه در گفتار، آب را به عنوان دغدغه خود معرفی می‌کنند، ولی در عمل جدیتی ندارند و در بین آن‌ها، عدم مسئولیت‌پذیری و متمرکز کردن قدرت برای خود مشاهده می‌شود. در مورد شکاف سیاستگذاری، دو شکاف اطلاعاتی و شکاف خط مشی وجود دارد. شکاف اطلاعاتی به این موضوع اشاره دارد که در مورد مسائل آب، آگاهی و دانش کافی وجود ندارد و شدت بحران آب براساس آمار و ارقام معتبر قابل بررسی نیست. همچنین، در مورد شکاف خط‌مشی می‌توان بیان کرد که خط‌مشی‌های طراحی شده در بخش آب ضعیف و فاقد کارآمدی اجرایی هستند. نهایتا، شکاف عملیاتی شامل شکاف مالی و شکاف ظرفیت است. حکمرانی آب از نظر علم مدیریت مالی ضعیف است و قادر به جذب منابع و بهره‌گیری بهینه از منابع مالی موجود نیست. نهایتا، ظرفیت بخش آب مطلوب نیست و توازن مناسبی بین عرضه و تقاضا وجود ندارد که شاید یکی از دلایل اصلی بحران امروز، فقدان مدیریت و ایجاد تعادل مطلوب بین عرضه و تقاضا بوده است. یافته‌های آسیب شناسی با الگوی OCED (2011) که به عنوان یک الگوی عمومی مطرح است، سازگار است. همچنین، آسیب‌های شناسایی توسط پورخسروانی و همکاران (1399) نیز در تحقیق حاضر تایید شدند. ضمنا، الگوی تحقیق نسبت به مدل اندیشکده آب (1394) جامع تر است و شاخص‌های مربوط به شکاف‌ها را نیز شناسایی کرده است.

همچنین، در این تحقیق، 10 راهبرد اصلی برای حکمرانی مطلوب آب شناسایی شد. راهبرد حکمرانی مشارکتی، برلزوم بهره‌گیری از ظرفیت تمامی ذینفعان اشاره دارد. قربانیان و همکاران (1399) در تحقیق خود اشاره کردند که یکی از ضعف‌های حکمرانی آب، نقش‌آفرینی عمده دولت است که راهبرد حکمرانی مشارکتی این ضعف را رفع می‌کند. دیگر راهبرد مربوط به اقتصاد آب است که در ایران تقریبا تاکنون به آن توجهی نشده است. براساس این راهبرد، آب اگرچه یک منبع عمومی است، اما برای مدیریت عرضه و تقاضا در آن باید از اصول اقتصادی استفاده کرد. در تحقیقات دیگر توجهی به این مساله نشده است. ضمنا، راهبرد ارتقای بستر اجرایی را نیز لزوم فراهم آوردن بستر اداری و قانونی برای حکمرانی مطلوب دانست که با اصل قانون مداری در مدل اندیشکده آب (1394) و اصلاح ساختار مطرح شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1391) سازگار است. راهبرد کلان نیز، بر گذر از مدیریت مقطعی و بخشی و حرکت به سمت مدیریت کلان و بلندمدت دارد. اکثر تحقیقات از جمله جیمنز و همکاران (2020)، بر لزوم مدیریت استراتژیک در حکمرانی آب تاکیده کرده‌اند. راهبردهای مدیریت عرضه و مدیریت تقاضا نیز اشاره دارند که یک الگوی مطلوب حکمرانی باید بتواند تعادل مناسبی بین منابع عرضه و منابع تقاضا ایجاد کند؛ به نحوی که در بلندمدت پایداری منابع تحقق یابد. در تحقیق لارسون و همکاران (2013)، به نمودهایی از حکمرانی پایدار  اشاره شده است که با نتایج تحقیق حاضر سازگار است. راهبردهای ظرفیت‌سازی، مشتری‌مداری و فرهنگ‌سازی کمتر در تحقیقات دیگر مورد توجه بوده که در این تحقیق با مجموعه‌ای از شاخص ها به طور کامل مفهوم‌سازی شده است.  

همچنین، در الگوی تحقیق حاضر، مجموعه‌ای از بازیگران حکمرانی شناسایی شدند که هریک می‌توانند در تحقق راهبردها با بهر‌ه‌گیری از مشارکت همدیگر و ایجاد هم افزایی، نقش‌آفرین باشند. البته، این موضوع تا حدود زیادی بستگی به پایان دادن به انحصار دولت در مدیریت آب و بهره گیری از ظرفیت سایر فعالان دارد. همچنین، در الگوی تحقیق، مجموعه‌ای از عوامل زمینه‌ای و مداخله گر مطرح شده توسط خبرگان شناسایی شدند که اجرای راهبردها و حرکت در مسیر بلندمدت را تحت تاثیر قرار می‌دهند. عوامل مداخله‌گر که عمدتا نیز مربوط به دولت است، باید به شکلی باشند که نقش تسهیل گر را ایفا کند. مثلا، توسعه دولت الکترونیک و یا ثبات (در برابر بی ثباتی) در بخش دولتی می‌تواند نقش تسهیل گر داشته باشند. در مورد عوامل زمینه‌ای نیز، اگرچه کنترلی روی آن‌ها وجود ندارد، ولی می‌توان با پایش و آینده‌نگری، آثار منفی آن‌ها را  مطلوب آب، نتایج مثبتی دارد و می‌تواند توسعه پایدار  و امنیت آب را برای نسل‌های آینده محقق کند.

در این تحقیق تلاش شد تا الگویی بومی و کاربردی برای خط‌مشی منسجم حکمرانی آب در ایران ارائه گردد.  تحقیقات آتی می‌توانند ضمن شناسایی موانع موجود بر سر راه اجرای راهبردها، اثربخشی آن ها را مورد بررسی قرار دهند. همچنین، اجزای مختلف الگوی تحقیق در تحقیقات آتی می‌تواند بررسی گردد. مثلا اینکه چگونه بازار آب ایجاد شود و یا اینکه عوامل فرهنگی دخیل در حکمرانی آب چه هستند، هر یک از این عوامل، ظرفیت یک موضوع تحقیقی را دارند. نهایتا، تحقیق حاضر با محدودیت‌هایی روبه رو بود که مهم‌ترین آن، نداشتن رویکرد فرآیندی در الگوی تحقیق (ساختار الگوی تحقیق، علی ) بود که در تحقیقات آتی می‌تواند این موضوع مدنظر قرار گیرد.

پی‌نوشت‌ها

  1. Jiménez 2. Benson
  2. United Nations Development Programme (UNDP)
  3. Larsen
  4. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)
  5. Water Governance Initiative (WGI) 7. Akhmouch & Clavreul
  6. Fliervoet 9. Brouwer
  7. government 11. Groenfeldt and Schmidt
  8. Pahl-Wostl 13. Floria
  9. Global Water Partnership (GWP) 15. Rogers & Hall
  10. Lautze 17. Teisman
  11. Clare and Hartman 19. Miguel
  12. Scholes 21. Larson
  13. Organization for Economic Co-​operation and Development (OECD)
  14. validity 24. Merriam
  15. triangulation 26. Guion, Diehl & McDonald
  16. member checks 28. Creswell & Miller
  17. Morse, Barrett, Mayan, Olson, & Spiers,
  18. .Reliability 31. Flint

 

* دانشجوی دکتری گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

** استاد گروه مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. faghihiabolhassan@gmail.com

*** استاد گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال شانزدهم، شمارۀ 64، زمستان 1400، صفحه 32-1

 

[i]  Jiménez

[ii]  Benson

[iii] United Nations Development Programme (UNDP)

[iv] Larsen

[v] Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)

[vi] Water Governance Initiative (WGI)

[vii] Akhmouch & Clavreul

[viii] Fliervoet

[ix] Brouwer

[x] government

[xi] Groenfeldt and Schmidt

[xii] Pahl-Wostl

[xiii] Floria

[xiv] Global Water Partnership (GWP)

[xv]  Rogers & Hall

[xvi] Lautze

[xvii] Teisman

[xviii]  Clare and Hartman

[xix] Miguel

[xx] Scholes

[xxi] Larson

[xxii] Organization for Economic Co-​operation and Development (OECD)

[xxiii] validity

[xxiv] Merriam

[xxv] triangulation

[xxvi] Guion, Diehl & McDonald

[xxvii] member checks

[xxviii] Creswell & Miller

[xxix] Morse, Barrett, Mayan, Olson, & Spiers,

[xxx] .Reliability

[xxxi] Flint

مراجع

اعظمی، موسی و پویا، مهرداد (1398). نقشه دانش حکمرانی درحوزه آب: معرفی گزیداری نوین برای مدیریت پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی. فصل نامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، شماره 50، 125-106.
امیری، آرش، مدیر شانه چی، محسن و گلشنی، علیرضا (1399). تاثیر فرآیند سیاست‌گذاری عمومی بر بحران آب در جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره پانزدهم، شماره 60، 72-45.
بدیسار، ناصرالدین، احمدی، محمدصادق و مدبرنژاد، عاطفه (1399). ارزیابی شاخص‌های حکمرانی خوب در بخش آب. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست،  دوره بیست و دوم، شماره 93، 286-275.
فتاحی، سجاد (1397).  گزارش ملی آب و سیاست‌گذاری مبتنی بر پیچیدگی. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره هشتم، شماره 27، 328-321.
احمدی پور، زهرا و احمدی، ابراهیم (1399). تحلیل عوامل مؤثر بر ناکامی حکمرانی آب در ایران. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره هشتم، شماره ویژه، 140-111.
عمرانیان خراسانی, حمید (1393).حکمرانی خوب و مدیریت آب، دو فصلنامه آب و توسعه پایدار، دوره اول، شماره 3، 95-94.
پورخسروانی، انیس، توحیدفام، محمد، امینی، علی اکبر و جلالی، رضا (1399). عوامل مؤثر بر ناکارآمدی سیاست منابع آب در ایران. فصلنامه مطالعات سیاسی، دوره سیزدهم، شماره 50، 109-87.
اسلامی، روح الله و رحیمی، احمد (1398). سیاست گذاری و بحران آب در ایران. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره هفتم، شماره 3، 434-410.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات زیربنایی) (1391). بررسی تطبیقی و آسیب شناسی ساختار حاکمیتی مدیریت آب در ایران و ارائه ساختار مطلوب. مدموضوعی 250، شماره  مسلسل 12650.
قربانیان، محمد، فیحی هرندی، مهدی و لیاقت، عبدالمجید (1398). بانکداری اجتماعی آب؛ بازتعریف رژیم‌های حکمرانی آّب. تحقیقات منابع آب ایران، دوره پانزدهم، شماره 4، 437-425.
اندیشکده تدبیر آب ایران (1394). ارزیابی مقدماتی حکمرانی آب کشور، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان، چاپ دوم، ویرایش اول.
کریمی نژاد، مژده،گلشنی،علیرضا و بوستانیف فردین(1397). آسیب شناسی سیاست گذاری بحران آب در ایران با رویکرد آینده نگاری. فصلنامه راهبرد، سال بیست و هفتم ،زمستان 1397، شماره 89، 95-124.
صادقی مقدم، محمدرضـا (1391 ). طراحـی و تبیـین الگـوی همـاهنگی زنجیـره تـأمین در سـطح شـبکه خودروسازی (مطالعه موردی: ایران خودرو)، رساله دکتری مدیریت تولیـد و عملیـات، دانشـکده مـدیریت، دانشگاه تهران.
محقر، علی و صادقی مقدم، محمد رضا(1390). هماهنگی زنجیره تأمین در صنعت خودروسازی: رویکرد تئوری برخاسته از داده‌ها، چشم انداز مدیریت صنعتی زمستان 1390 ، شماره 4،
رنجبر، محسن و وحید،مجید(1397). آسیب شناسی بعد سیاسی حکمرانی آب در ایران (۱۳۹۲-۱۳۶۸)، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، سال چهارم شماره ۴ (زمستان ۱۳۹۷)،203-223.
دهقانی، سارا، بنی حبیب، محمد ابراهیم، گلابی، محمدرضا. (1398). حکمرانی آب در ایران: چالش‌ها و راهکار‌ها. فصلنامه علمی تخصصی مهندسی آب. دوره 7 شماره 4، 238-254.
Lautze, J., de Silva, S., Giordano, M., & Sanford, L. (2011). Putting the cart before the horse: Water governance and IWRM. Natural Resources Forum, 35(1), 1–8.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative
inquiry. Theory into practice, 39(3), 124-13.
Pahl-Wostl, C. (2017). An Evolutionary Perspective on Water Governance: From Understanding to Transformation. Water Resource Management, 31, 2917–2932.
United Nations Development Programme (UNDP). (2006). Human Development Report 2006. Beyond scarcity: Power, Poverty and the Global Water Crisis; United Nations Development Programme: New York, NY, USA.
Larsen, T.A., Hoffmann, S., Lüthi, C., Truffer, B., & Maurer, M. (2016). Emerging Solutions to the Water Challenges of an Urbanizing World. Science, 352, 928–933.
Groenfeldt, D., Schmidt, J.J. (2013). Ethics and water governance. Ecology and Society, 18(1), p. 14.
Fliervoet, J., Geerling, G., Mostert, E., & Smits, A. (2016). Analyzing collaborative governance through social network analysis: A case study of river management along the Waal River in The Netherlands. Environmental management, 57(2), 355-367.
Akhmouch, A. & Clavreul, D. (2016). Stakeholder Engagement for Inclusive Water Governance: “Practicing What We Preach” with the OECD Water Governance Initiative. Water, 8, 2-17.
Brouwer, S. (2015). Policy Entrepreneurs in Water Governance. London: Springer.
Benson, D., Gain, A. K., & Rouillard, J. J. (2015). Water governance in a comparative perspective: from IWRM to a'nexus' approach?. Water Alternatives, 8(1).
Kharanagh, S.G., Banihabib, M.E., Javadi, S. (2019). An MCDM-Based Social Network Analysis of Water Governance to Determine Actors Power in Water-Food-Energy Nexus. Journal of Hydrology, 581, 1-50.
Pedregal, B., Cabello, V., Hernández Mora, N., Limones, N. & Del Moral, L. (2015). Information and knowledge for water governance in the networked society, Water Alternatives, 8(2), 1-19.
Floria, P. S. (2012). A critical analysis of technological innovation and economic development in southern California urban water reuse and recycling industry, Berkeley: university of California.
Rogers, P. & Hall, AW. (2003). Effective water governance. Global Water Partnership Stockholm, Harvard University, School of Engineering and Applied Sciences.
Teisman, G.R., Buurn, M.V., Edelenbos, J., & Warner, J.F. (2013). Water Governance: Facing the Limits of Managerialism, Determinism, Water-Centricity, and Technocratic Problem-Solving. International Journal of Water Governance, 1(2), 1-11.
Keller, N. & Hartmann, T. (2020). OECD water governance principles on the local scale – an exploration in Dutch water management. International Journal of River Basin Management, 18(4), 439-444.
Miguel, J. R. S.R. A. (2019). Water governance in the USA. Management of Environmental Quality: An International Journal, 31(1), 130-145.
Morse, Janice M.; Michael Barrett, Maria Mayan, Karin Olson & Jude Spiers (2002). "Verification Strategies for Establishing Reliability and Validity in Qualitative Research". International Journal of Qualitative Methods, June 1: 13-22.
Larson, K. L., Wiek, A. & Keeler, L. (2013). A comprehensive sustainability appraisal of water governance in Phoenix, AZ. Journal of Environmental Management, 116, 58-71.
Jiménez, A., Saikiay, P., Ginéy, R., Avello, P., Leten, J., Liss Lymer, B., Schneider, K. & Ward, R. (2020). Unpacking Water Governance: A Framework for Practitioners. Water, 12, 1-21.
Guion, L, Diehl, D, McDonald, D. (2011). Triangulation: Establishing the Validity of Qualitative Studies. University of Florida.
OECD. (2011). Water Governance in OECD: a Multi-level Approach. OECD Studies on Water. OECD Publishing, Organization for Economic Cooperation and Development, Paris.
اعظمی، موسی و پویا، مهرداد (1398). نقشه دانش حکمرانی درحوزه آب: معرفی گزیداری نوین برای مدیریت پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی. فصل نامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، شماره 50، 125-106.
امیری، آرش، مدیر شانه چی، محسن و گلشنی، علیرضا (1399). تاثیر فرآیند سیاست‌گذاری عمومی بر بحران آب در جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره پانزدهم، شماره 60، 72-45.
بدیسار، ناصرالدین، احمدی، محمدصادق و مدبرنژاد، عاطفه (1399). ارزیابی شاخص‌های حکمرانی خوب در بخش آب. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست،  دوره بیست و دوم، شماره 93، 286-275.
فتاحی، سجاد (1397).  گزارش ملی آب و سیاست‌گذاری مبتنی بر پیچیدگی. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره هشتم، شماره 27، 328-321.
احمدی پور، زهرا و احمدی، ابراهیم (1399). تحلیل عوامل مؤثر بر ناکامی حکمرانی آب در ایران. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره هشتم، شماره ویژه، 140-111.
عمرانیان خراسانی, حمید (1393).حکمرانی خوب و مدیریت آب، دو فصلنامه آب و توسعه پایدار، دوره اول، شماره 3، 95-94.
پورخسروانی، انیس، توحیدفام، محمد، امینی، علی اکبر و جلالی، رضا (1399). عوامل مؤثر بر ناکارآمدی سیاست منابع آب در ایران. فصلنامه مطالعات سیاسی، دوره سیزدهم، شماره 50، 109-87.
اسلامی، روح الله و رحیمی، احمد (1398). سیاست گذاری و بحران آب در ایران. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره هفتم، شماره 3، 434-410.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات زیربنایی) (1391). بررسی تطبیقی و آسیب شناسی ساختار حاکمیتی مدیریت آب در ایران و ارائه ساختار مطلوب. مدموضوعی 250، شماره  مسلسل 12650.
قربانیان، محمد، فیحی هرندی، مهدی و لیاقت، عبدالمجید (1398). بانکداری اجتماعی آب؛ بازتعریف رژیم‌های حکمرانی آّب. تحقیقات منابع آب ایران، دوره پانزدهم، شماره 4، 437-425.
اندیشکده تدبیر آب ایران (1394). ارزیابی مقدماتی حکمرانی آب کشور، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان، چاپ دوم، ویرایش اول.
کریمی نژاد، مژده،گلشنی،علیرضا و بوستانیف فردین(1397). آسیب شناسی سیاست گذاری بحران آب در ایران با رویکرد آینده نگاری. فصلنامه راهبرد، سال بیست و هفتم ،زمستان 1397، شماره 89، 95-124.
صادقی مقدم، محمدرضـا (1391 ). طراحـی و تبیـین الگـوی همـاهنگی زنجیـره تـأمین در سـطح شـبکه خودروسازی (مطالعه موردی: ایران خودرو)، رساله دکتری مدیریت تولیـد و عملیـات، دانشـکده مـدیریت، دانشگاه تهران.
محقر، علی و صادقی مقدم، محمد رضا(1390). هماهنگی زنجیره تأمین در صنعت خودروسازی: رویکرد تئوری برخاسته از داده‌ها، چشم انداز مدیریت صنعتی زمستان 1390 ، شماره 4،
رنجبر، محسن و وحید،مجید(1397). آسیب شناسی بعد سیاسی حکمرانی آب در ایران (۱۳۹۲-۱۳۶۸)، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، سال چهارم شماره ۴ (زمستان ۱۳۹۷)،203-223.
دهقانی، سارا، بنی حبیب، محمد ابراهیم، گلابی، محمدرضا. (1398). حکمرانی آب در ایران: چالش‌ها و راهکار‌ها. فصلنامه علمی تخصصی مهندسی آب. دوره 7 شماره 4، 238-254.
Lautze, J., de Silva, S., Giordano, M., & Sanford, L. (2011). Putting the cart before the horse: Water governance and IWRM. Natural Resources Forum, 35(1), 1–8.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative
inquiry. Theory into practice, 39(3), 124-13.
Pahl-Wostl, C. (2017). An Evolutionary Perspective on Water Governance: From Understanding to Transformation. Water Resource Management, 31, 2917–2932.
United Nations Development Programme (UNDP). (2006). Human Development Report 2006. Beyond scarcity: Power, Poverty and the Global Water Crisis; United Nations Development Programme: New York, NY, USA.
Larsen, T.A., Hoffmann, S., Lüthi, C., Truffer, B., & Maurer, M. (2016). Emerging Solutions to the Water Challenges of an Urbanizing World. Science, 352, 928–933.
Groenfeldt, D., Schmidt, J.J. (2013). Ethics and water governance. Ecology and Society, 18(1), p. 14.
Fliervoet, J., Geerling, G., Mostert, E., & Smits, A. (2016). Analyzing collaborative governance through social network analysis: A case study of river management along the Waal River in The Netherlands. Environmental management, 57(2), 355-367.
Akhmouch, A. & Clavreul, D. (2016). Stakeholder Engagement for Inclusive Water Governance: “Practicing What We Preach” with the OECD Water Governance Initiative. Water, 8, 2-17.
Brouwer, S. (2015). Policy Entrepreneurs in Water Governance. London: Springer.
Benson, D., Gain, A. K., & Rouillard, J. J. (2015). Water governance in a comparative perspective: from IWRM to a'nexus' approach?. Water Alternatives, 8(1).
Kharanagh, S.G., Banihabib, M.E., Javadi, S. (2019). An MCDM-Based Social Network Analysis of Water Governance to Determine Actors Power in Water-Food-Energy Nexus. Journal of Hydrology, 581, 1-50.
Pedregal, B., Cabello, V., Hernández Mora, N., Limones, N. & Del Moral, L. (2015). Information and knowledge for water governance in the networked society, Water Alternatives, 8(2), 1-19.
Floria, P. S. (2012). A critical analysis of technological innovation and economic development in southern California urban water reuse and recycling industry, Berkeley: university of California.
Rogers, P. & Hall, AW. (2003). Effective water governance. Global Water Partnership Stockholm, Harvard University, School of Engineering and Applied Sciences.
Teisman, G.R., Buurn, M.V., Edelenbos, J., & Warner, J.F. (2013). Water Governance: Facing the Limits of Managerialism, Determinism, Water-Centricity, and Technocratic Problem-Solving. International Journal of Water Governance, 1(2), 1-11.
Keller, N. & Hartmann, T. (2020). OECD water governance principles on the local scale – an exploration in Dutch water management. International Journal of River Basin Management, 18(4), 439-444.
Miguel, J. R. S.R. A. (2019). Water governance in the USA. Management of Environmental Quality: An International Journal, 31(1), 130-145.
Morse, Janice M.; Michael Barrett, Maria Mayan, Karin Olson & Jude Spiers (2002). "Verification Strategies for Establishing Reliability and Validity in Qualitative Research". International Journal of Qualitative Methods, June 1: 13-22.
Larson, K. L., Wiek, A. & Keeler, L. (2013). A comprehensive sustainability appraisal of water governance in Phoenix, AZ. Journal of Environmental Management, 116, 58-71.
Jiménez, A., Saikiay, P., Ginéy, R., Avello, P., Leten, J., Liss Lymer, B., Schneider, K. & Ward, R. (2020). Unpacking Water Governance: A Framework for Practitioners. Water, 12, 1-21.
Guion, L, Diehl, D, McDonald, D. (2011). Triangulation: Establishing the Validity of Qualitative Studies. University of Florida.
OECD. (2011). Water Governance in OECD: a Multi-level Approach. OECD Studies on Water. OECD Publishing, Organization for Economic Cooperation and Development, Paris.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار