ارائه مدلی برای ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین لارج در صنایع نفت و گاز(مورد مطالعه: شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب)
عزت اله مهری بابادی *
سلیمان ایران زاده **
کیامرث فتحی هفشجانی *** تاریخ دریافت: 11/02/1401
تاریخ پذیرش: 20/03/1401
چکیده
ارزیابی عملکرد زنجیره تامین شرکت های فعال در صنایع نفت وگاز،کارکردهای متنوعی در عرصهی بهبود عملکرد ، مدیریت مطلوب منابع ، شناسایی راهبردهای رفع چالشها وضعف های موجود در زنجیره تامین فعلیونهایتا توسعه پایدار این شرکتها دارد. با توجه به کمیاب بودن تحقیقات در این حوزه وشکاف دانشی موجود هدف این مقاله، ارائه مدلی برای ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین لارج در صنایع نفت و گاز است. با مرور ادبیات موضوع و مصاحبهی نیمه ساختاریافته با 15 تن ازخبرگان اجرایی ودانشگاهی که به روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدهبودند، شاخص های اولیه جمع آوری گردید ودر قالب پرسشنامه دلفی فازی، فهرستی از شیوه‌ها و اقدام‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج شناسایی گردید. در این پژوهش با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی وزن هرکدام از شیوه‌ها مشخص و بر همین اساس اولویت‌بندی گردیدند، با توجه به سنجه‌های عملکردی منتخب که رابطه آن‌ها توسط دیماتل فازی با شیوه‌ها محرز گشته، مدلی یکپارچه از شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج و سنجه‌های ارزیابی عملکرد آن در صنایع نفت و گاز شبیه‌سازی گردید و با استفاده از رویکرد پویایی سیستم اثر شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج در صنعت نفت و گاز بر عملکرد زنجیره تأمین مورد آزمون قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد که شیوه‌های فرهنگ مدیریت ریسک و برنامه‌ریزی پیشرفته منابع و گواهینامه ایزو 14001 و چشم‌انداز بلندمدت بازار در زنجیره تأمین لارج نفت و گاز همگرا می‌باشند و باعث تقویت عملکرد زنجیره می‌گردند.مدل ارائه‌شده به مدیران صنعت و تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند که با اجرای شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج و بازطراحی زنجیره تأمین و اتخاذ تدابیری متناسب با مدل ارائه‌شده، عملکرد زنجیره تأمین را به‌طور قابل‌توجه ای بهبود دهند.
مفاهیم کلیدی: عملکرد زنجیره تأمین لارج، پویایی سیستم، فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی، دیمتل فازی ،شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب.
مقدمه
با بروز انقلاب‌های زنجیره‌ای سالهای 2010 در کشورهای عربی موسوم به بهار عربی و تغییرات عمده وضعیت ژئوپلیتیک همسایگان ایران در سالهای اخیر و خروج ایالات‌متحده آمریکا از توافق برجام و اعمال تحریم‌های ثانویه، دسترسی آسان و ارزان صنعت نفت و گاز به منابع مالی و کالا و تجهیزات خارجی با موانع جدی مواجه شد، شیوع گسترده پاندمی کرونا از سال 2019، زنجیره تأمین صنعت نفت و گاز ایران را دچار اختلالات عمده‌ای نمود که طراحی مجدد این زنجیره، به‌منظور بقاء درصحنه رقابت با شرکت‌های جهانی حوزه نفت و گاز و ایفا نقش مؤثر در اقتصاد ملی موردتوجه قرار گرفت. در زنجیره تأمین لارج شیوه‌هایی از پارادیم های جداگانه انتخاب و باهم ترکیب می‌گردد و سنجه‌هایی برای ارزیابی عملکرد این شیوه‌ها در نظر گرفته می‌شود. به‌کارگیری شیوه‌های لارج در شرکتها و زنجیره تأمین بسیار بااهمیت است(ایزدیار، طلوعی و سید حسینی ،۱۳۹۹). چالشهای متعددی در زنجیره تأمین صنعت نفت و گاز ایران وجود دارد و در چنین شرایطی شرکتها بدون داشتن توانایی تغییر و سازگاری با چالشها و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهایی که پیش رودارند، قادر نخواهند بود به اهداف استراتژیک خود دست یابند؛ در این شرایط شرکتها باید تلاش بیشتری در جهت سازگاری عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی خود، انجام دهند(Zaid.et al,2018) با کنار هم گذاشتن پارادایم‌های موفق زنجیره تأمین، می‌توان به مدلی رسید که از هم‌افزایی آن‌ها بهره برد و باهمپوشانی هایی که در حوزه‌های مختلف اتفاق می‌افتد، ضعف‌های هر یک را مرتفع کرد(Do Rosário.et al,2016) تحقیقات یکپارچه مدیریت زنجیره تأمین در سالهای اخیر نشان داده است که ترکیب پارادایم‌های ناب، تاب آور و چابک باعث تأثیر بر سنجه‌های عملکردی هزینه و سود می‌گردد و هزینه‌ها را کاهش و سود را در زنجیره تأمین افزایش می‌دهد(Udokporo.et al..2020). استراتژی‌های مدیریت زنجیره تأمین بر جنبه‌های اقتصادی و عملیاتی عملکرد تأثیر معناداری دارند(Lee,rock.et al,2021). قابلیت‌های زنجیره تأمین مانند به اشتراک‌گذاری اطلاعات با شرکا، به‌طور معناداری می‌توانند باعث افزایش عملکرد زنجیره تأمین گردند(Harits.et al,2020). موضوع بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد، این است که با به‌کارگیری چه شیوه‌هایی، به توانمندسازی زنجیره تأمین در راستای عملکرد بهتر زنجیره تأمین می‌توان کمک کرد؟ پارادایم زنجیره تأمین لارج به‌طور هم‌زمان به موضوعات کاهش فعالیت‌های فاقد ارزش‌افزوده، پاسخگویی سریع‌تر به خواسته‌های مشتریان، غلبه بر اختلالات و همچنین کاهش اثرات زیست‌محیطی در یک زنجیره تأمین توجه دارد(Cabral.et al,2012). در این مقاله تلاش شده است که پارادایم‌های ناب، چابک، تاب آور و سبز یکپارچه شوند. مدل پیشنهادی این پژوهش، به مدیران صنعت و تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند که با اجرای شیوه‌های مدیریت زنجیر ه تأمین لارج، عملکرد زنجیره تأمین را بهبود دهند. شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب بزرگ‌ترین شرکت در صنعت نفت و گاز است و به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران درزمینه اکتشاف، توسعه و تولید، فروش و انتقال نفت خام و گاز طبیعی و تولید میعانات گازی فعالیت می‌نماید درآمد این شرکت در سال 2016 حدود 43 میلیارد دلار برآورد شده است. این شرکت حدود 80 درصد نفت ایران و 16 درصد گاز ایران را تولید می‌نماید و 130 هزار بشکه میعانات گازی تولید می‌نماید و مسئولت برنامه‌ریزی و مدیریت 65 میدان نفتی و گازی با 330 میلیارد بشکه نفت درجا و 420 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی در جا را دارد، زنجیره تأمین این شرکت شبکه‌ای بزرگ از تجهیزات، زیرساخت‌ها و فرایندهای پیچیده‌ای است که از استخراج نفت تا تحویل به مشتری را شامل می‌شود. در شکل 1 نمایی از ساختار زنجیره تأمین این شرکت ترسیم‌شده است.
شکل 1: نمای زنجیره تأمین صنعت نفت
برای توسعهیشاخصهای ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین لارج درصنایع نفت وگاز و رفع آسیب‌پذیری آن‌ها در مقابل تحریم‌ها وشناسایی راهبردها وشیوه های بااهمیت برای رفع چالشهای فعلی این زنجیره وتوسعهی پایدار صنایع نفت وگاز تحقیقات معتبر کمیاب می باشد. با توجه به اهمیت کاربردی موضوع وشکاف دانشی و پوشش نسبی خلاءهای یادشده این تحقیق در پی پاسخ به سئوالاتی از قبیل اینکه چه ساختاری برای زنجیره تأمین این شرکت در نظر گرفته شود و کدام مدل از تلفیق پارادایم‌های زنجیره تأمین می‌تواند عملکرد زنجیره تأمین فعلی را بهتر نماید و برای مدل موردنظر چه شیوه‌های و اقداماتی بایستی انتخاب گردد و عملکرد این زنجیره چگونه باید ارزیابی شود ، می باشد .
برای زنجیره تأمین لارج مدل‌های مفهومی متعددی بر اساس ترکیب پاردایم ها و بهره‌مندی از اشتراکات و مدیریت مناسب تناقضات در پژوهش‌های گذشته مطرح‌شده است. با اقتباس از مدل‌های مفهومی ( Azevedo & Machado,2011 a) و ( Cabral.et al,2012) مدل مفهومی اولیه این تحقیق به‌صورت شکل 2. است.
زنجیره تامین لارج
شکل 2: مدل مفهومی اولیه
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
راهبردهای مدیریت زنجیره تأمین لارج و مدل ارزیابی عملکرد:
راهبرد لارج با کنار هم گذاشتن پارادایم‌های موفق زنجیره تأمین، می‌توان به مدلی رسید که از هم‌افزایی آن‌ها بهره برد و باهمپوشانی هایی که در حوزه‌های مختلف اتفاق می‌افتد، ضعف‌های هر یک را مرتفع کرد(Do Rosário.et al,2016). موضوع محوری پارادایم لارج چگونگی فعالیت هم‌زمان پارادایم- های ناب، چابک، تاب آور و سبز است، چراکه مدیریت پارادایم‌های مختلف با فلسفه وجودی و روش عملکردی متفاوت در قالب یک روش هماهنگ و منسجم کمی دشوار به نظر می‌رسد(Yaakub.et al,2015).
مدیریت زنجیره تأمین از مواردی است که دارای اهمیت زیادی است و در سالهای اخیر موردتوجه زیادی قرارگرفته است. در اقتصاد امروزه دیگر رقابتیک شرکت در برابر یک شرکت دیگر مطرح نیست بلکه رقابت بر سر یک زنجیره با یک زنجیره دیگر است(Tomas.et al,2007).
راهبرد ناب به بهبود عملکرد کمک می‌کنند(Ruiz.et al,2018). به‌طورکلی فلسفه ناب بر حداقل سازی ضایعات تمرکز می‌کند(Jakhar.et al,2018). چابکی زنجیره تأمین، به توانایی سازمان برای تولید و ارائه به‌موقع محصولات جدید به مشتریان اشاره می‌کند(فرهادی وهمکاران،1397).
راهبردچابکی را می‌توان به‌صورت همسویی نزدیک سازمان با نیازهای متغیر کاری در جهت کسب مزیت رقابتی تعریف کرد، چابکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین ابزارهای رقابتی محسوب می‌شود که موفقیت سازمان‌های فعال در محیط‌های پیچیده و پویا را تضمین می‌کند(Eltawy.et al,2017). چابکی از انعطاف‌پذیری، ظرفیت پاسخگویی و کارایی زنجیره تأمین سرچشمه می‌گیرد(Rachid.et al,2017).
راهبردتاب‌آوری زنجیره تأمین را می‌توان توانایی زنجیره تأمین برای بازگشت به حالت اولیه خود یا حرکت به سمت وضعیت جدید یا حتی مطلوب‌تر پس از قرار گرفتن در معرض اختلال توصیف کرد. به‌بیان‌دیگر، توانایی زنجیره تأمین برای آماده شدن در مقابل حوادث پیش‌بینی‌نشده، پاسخ به اختلال‌ها و بازیابی آن‌ها از طریق حفظ تداوم عملیات در سطح مطلوب پیوستگی و نظارت بر ساختار و عملکرد آن، تاب‌آوری زنجیره‌های تأمین تعریف می‌شود(Brandon.et al,2014).
راهبرد زنجیره تأمین سبز می‌تواند اثرات منفی بر محیط (آلودگی‌های هوا، آب و زمین) و اتلاف منابع (انرژی، مواد، محصولات) ناشی از فعالیت‌های صنایع را کاهش دهد، قوانین زیست‌محیطی را برآورده کند و کارایی مالی را بدون نادیده گرفتن کیفیت و هزینه بهبود بخشد(Sarpong.et al,2016). همکاری میان، شرکای زنجیره تأمین به‌منظور افزایش عملکرد زیست‌محیطی در طول چرخه عمر یک محصول ضروری است(Jung.et al,2017).
ارزیابی عملکرد عبارت است از سنجش، ارزش‌گذاری و قضاوت در خصوص ابعاد مختلف عملکرد با استفاده از الگوی مناسب ارزیابی عملکرد، به‌منظور ارائه راهکارهایی در جهت بهبود عملکرد سازمان و ارتقاء کیفیت خدمات ارائه شد(واثقی امیری، 1385).
الهیاری و همکاران (2019) تعارض میان پارادایم‌های ناب، چابک، تاب آوروسبز را به روش تجربی در زنجیره تأمین لارج شرکت‌های دارویی اردن موردمطالعه قراردادند، آن‌ها به روش آنتروپی تاپسیس این تحقیق را انجام دادند وبر اساس یافته‌های آن‌ها اولویت‌های رقابتی بین پارادایم‌ها متفاوت‌اند. چابکی زنجیره تأمین در این تحقیق دارای بالاترین اولویت بود و کیفیت محصول بالاترین اولویت در عملکرد زنجیره تأمین مطابق این پژوهش داشته است. اکبر زاده و همکاران (2019) به یک مدل تصمیم‌گیری آمیخته فازی برای اولویت‌بندی اقدامات زنجیره تأمین لارج پرداختند، هدف آن‌ها در تحقیق به‌عمل‌آمده ارائه مدلی کاربردی برای تصمیم‌گیری به‌منظور بهبود عملکرد زنجیره تأمین بود. با استفاده از دلفی فازی و مدل ساختاری تفسیری اولویت پیاده‌سازی اقدامات را معین نمودند، مطابق این تحقیق طراحی سبز و لجستیک سبز بیشترین اثرپذیری را در اقدامات زنجیره تأمین داشتند. ایزدیار و همکاران (1399): هدف این مقاله، ارائه مدل ارزیابی عملکرد پایداری شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج در زنجیره تأمین خودروسازی بود با استفاده از تحلیل شبکه‌ای فازی شیوه‌های پایداری زنجیره تأمین اولویت‌بندی شدند و رویکرد یکپارچه از شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج ارائه شد و یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سناریوهای بهبود در اجرای مدیریت کیفیت جامع، بهبود اجرای تولید به‌موقع و بهبود حمل‌ونقل انعطاف‌پذیر، موجب پایدارتر شدن زنجیره تأمین می‌شود. در جدول 1، به خلاصه‌ای از جدیدترین تحقیقات انجام‌شده در حوزه تلفیق پارادیم های زنجیره تأمین و معیارهای عملکردی اقتصادی و اجتماعی اشاره‌شده است. امیری و همکاران (1397) این پژوهش تلفیق پاردایم های ناب، چابک، تاب آور و سبز در زنجیره تأمین و محدودیت‌های آنالیز ضعف و قوت برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین است روش آن تصمیم‌گیری چندمعیاره و سوارابرای وزن دهی به معیارها و آراس خاکستری برای اولویت‌بندی معیارها است. بر اساس این پژوهش معیارهای ضایعات کسب‌وکار، کیفیت و هزینه بالاترین اهمیت رادارند. این تحقیق در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی ایران انجام‌شده است. رویز و همکاران (2017) تأثیر اقدامات ناب، سبز و تاب آور را بر عملکرد محیطی بررسی کردند روش ترکیبی تحلیل عملکرد اهمیت (IPA) و مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) برای شناسایی روابط بین اقدامات و شاخص‌های عملکردی به کار رفت. با توجه به اهمیت بحث چابکی در زنجیره‌ی تأمین صنعت نفت، گاز و پتروشیمی یوسف و همکاران (2014) در پژوهشی به اهمیت وجود چابکی در زنجیره‌ی تأمین در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی دریای شمال کشور انگلستان و سپس در کل جهان پرداختند. آن‌ها در مقاله خود با عنوان مطالعه چابکی زنجیره‌ی تأمین بر رقابت کاری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ابعاد چابکی را انعطاف‌پذیری، هزینه، سرعت، نوآوری و کیفیت می‌دانند. بیرانوند و همکاران (2018) مدل برنامه‌ریزی برای بیشینه‌سازی سودآوری کل زنجیره تأمین نفت ایران با در نظر گرفتن عدم قطعیت قیمت نفت و تقاضا ارائه دادند و از رویکرد بهینه‌سازی استوار استفاده نمودند. نتایج نشان می‌دهد که استفاده ازاین‌رویکرد سودآوری زنجیره را بالا می‌برد. لیو همکاران (2016) به یک مدل خطی عدد صحیح مختلط تک هدفه قطعی به جهت کمینه‌سازی هزینه‌ها بخشه‌ای بالادستی زنجیره نفت پرداختند. در این مقاله توسعه میادین نفتی منطقه نفتی در منطقه غوار در عربستان مدل‌سازی شده است. تصمیمات راهبردی شامل مکان‌یابی و تخصیص و تصمیمات تاکتیکی شامل برنامه‌ریزی تولید مناطق نفتی است. گلیگور و همکارانش (2014) در مقاله‌ای با عنوان عملکرد چابکی زنجیره‌ی تأمین و اینکه چه موقع باید چابک بود منتشر کردند. آن‌ها در این مقاله ارتباط بین زنجیره‌ی تأمین چابک بازده هزینه و اثربخشی مشتریان در محیط‌های مختلف را بررسی کردند، همچنین این مقاله مسئله را آشکار می‌کند که چگونه چابکی زنجیره‌ی تأمین بر عملکرد مالی و هزینه‌های سازمان تأثیر خواهد داشت. گوین دان و همکاران (2015)، پژوهشی را باهدف بررسی و توسعه‌ی اقدامات سبز در زنجیره تأمین انجام دادند. ایشان معتقدند سازمان‌ها جهت دستیابی به مزیت رقابتی پایدار و ارتقاء عملکرد محیطی خود، نیازمند اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز می‌باشند. نتایج این تحقیق نشان داد که شاخص‌های حمایت مدیران عالی سازمان، خرید سبز، دریافت گواهینامه ایزو 14001 و لجستیک معکوس نسبت به سایر شاخص‌ها پراهمیت‌ترند. لاری و همکاران (2015) تحقیقی را با عنوان بررسی رابطه عملکرد بین فعالیت‌های مدیریت زنجیره تأمین سبز و عملکرد مالی و محیطی در تولید انجام دادند. نتایج تحقیق نشان داد که توجه به فعالیت‌های مدیریت زنجیره تأمین سبز باعث ارتقاء عملکرد سازمان در ابعاد مالی و محیطی خواهد شد. دونگ و همکاران (2016) در پژوهشی تحت عنوان «تجزیه‌وتحلیل عاملی تأثیرپذیری از تاب‌آوری زنجیره تأمین» به بررسی و شناسایی ابعاد مؤثر بر تاب‌آوری زنجیره تأمین پرداختند. به این منظور پیمایشی با مشارکت صنایع تولیدی کشور چین انجام شد یافته‌های پژوهش آن‌ها نشان می‌دهد انعطاف‌پذیری، چابکی تصمیم اطلاعات انطباق‌پذیری و لجستیک پویا به‌عنوان ابعاد پراهمیت هستند. مهرابی و کریمی نژاد (1396) در پژوهشی تحت عنوان سنجش و تحلیل تاب‌آوری در زنجیره تأمین(مطالعه موردی: شرکت پتروشیمی) به بررسی عوامل تاب‌آوری زنجیره تأمین در شرکت پتروشیمی پرداختند. یافته‌های پژوهش آن‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین شاخص‌های آسیب‌پذیری در زنجیره تأمین شرکت پتروشیمی موردبررسی عبارت‌اند از: آشفتگی، فشارهای خارجی ،ارتباطات و توانمندی‌های تاب‌آوری شامل کارایی، بازیابی و انطباق‌پذیری. در مقاله ممتاز و همکاران (2018) که به‌منظور شناسایی عوامل بحرانی مدیریت زنجیره تأمین سبز و مزایای محیطی آن در پاکستان انجام گردید تعهد مدیران ارشد به مدیریت زیست‌محیطی و صدور گواهینامه ایزو 14001 مهم‌ترین عوامل مطرح شدند(Ubaidullah.et al,2018).
به‌منظور جمع‌بندی و بصری سازی انتخاب مقالات شکل 3 و 4 خصوص مقالات مندرج در بیشینه پژوهشی و بیشینه تجربی به شرح ذیل است. این شکل‌ها اماره کامل مقالاتی که توسط محقق بررسی‌شده است را نشان می‌دهد و در جدول 1 عنوان، مؤلف، پایگاه داده و نوع موسسه آموزشی یا اجلاس و نوع مجله را مشخص نموده است.
شکل 3: فراوانی مقالات ازنظر منبع شکل 4: تعداد مقالات برحسب پایگاه داده
جدول 1. خلاصه‌ای از تحقیقات انجام‌شده در حوزه تلفیق پارادایم‌ها و ارزیابی عملکرد آن‌ها در زنجیره تأمین(خلاصه بیشینه تجربی)
ردیف منبع پارادایم‌های تحقیق فن مورداستفاده حوزه موردمطالعه
1 الهیاری و همکاران (2019) لارج آنتروپی تاپسیس شرکت‌های دارویی لردن
2 اکبر زاده و همکاران (2019) لارح دلفی فازی و مدل ساختاری تفسیری صنایع لبنی
3 ایزدیار و همکاران (1399) لارج تحلیل شبکه‌ای فازی و مدل‌سازی پویا خودروسازی
4 امیری و همکاران (1397) لارج تصمیم‌گیری چندمعیاره و سوارابرای وزن دهی به معیارها و آراس خاکستری نیروگاه‌های سیکل ترکیبی ایران
5 رویز و همکاران (2017) ناب، سبزو تاب آور تحلیل عملکرد اهمیت (IPA) و مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) هوافضا
6 یوسف و همکاران (2014) چابکی آزمون آماری ANOVA صنعت نفت و گاز و پتروشیمی انگلستان
7 بیرانوند و همکاران (2018) ناب مدل‌سازی ریاضی صنعت نفت و گاز
8 لیو همکاران (2016) ناب مدل‌سازی ریاضی صنعت نفت عربستان
9 گلیگور و همکارانش (2015) چابکی و ناب تحلیل داده آرشیو داده‌های کامپواستیت
10 گوین دان و همکاران (2015) سبز دیماتل فازی صنعت خودرو
11 لاری و همکاران (2015) سبز روش حداقل مربعات جزئی 119 شرکت در فنلاند
12 دونگ و همکاران ( ۲۰۱۶) تاب‌آوری مدل‌سازی ساختاری تفسیری صنایع تولیدی کشور چین
13 مهرابی و کریمی نژاد (1396) تاب‌آوری تحلیل عملکرد اهمیت پتروشیمی ایران
14 ممتاز و همکاران (2018) سبز دیماتل صنایع تولیدی پاکستان
روش پژوهش:
این تحقیق کیفی،از بعد هدف توصیفی واز بعد زمان مقطعی است. مکان مطالعه شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب وزمان مطالعه از مرداد ماه 1398 تا پاییز1400می باشد. در این تحقیق، پس از مطالعات نظری و مرور تحقیقات پیشین، با مصاحبه ی نیمه ساختاری با 15نفرازخبرگان اجرایی ودانشگاهی که از روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدهاند ودر جدول2 پانل خبرگان فهرست گردیده شاخص های اولیه جمع آوری گردید ودر قالب پرسشنامه بسته به روش دلفی فازی شیوه‌های اقدام و شاخص های ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیره تأمین لارج تعدیل، اصلاح و سفارشی سازی شدند.ونظرات ترکیب وهمگرا گردید.پس از آن با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی وزن هرکدام از شیوه‌ها مشخص و بر همین اساس اولویت‌بندی گردیدند، رابطه ی سنجه‌های عملکردی منتخب با راهبردهای زنجیره تامین لارج با دیماتل فازی بررسی گردید و مدلی یکپارچه از شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج و سنجه‌های ارزیابی عملکرد آن در صنایع نفت و گازدرنرم افزار ونسیم شبیه‌سازی گردید و با استفاده از رویکرد پویایی سیستم اثر شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج در صنعت نفت و گاز بر عملکرد زنجیره تأمین مورد آزمون قرار گرفتو بعدازآن، با اجرای برخی سناریوها نتایج مدل جمع‌آوری گردید. مراحل اجرای پژوهش در شکل 5 مشاهده می‌شود.
جدول2 : ویژگی هاوخصوصیات اعضای پانل خبرگان
اعضای پانل توضیحات تعداد
اساتید دانشگاهی اساتید تولید وعملیات ومرتبط با مدیریت زنجیره تامین 2
مدیران اجرایی مدیران ارشد ،مدیران پروژها و مدیران عملیاتی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب 7
کارشناسان کارشناسان مرتبط با زنجیره تامین خرید ،سفارشات وتدارکات کالای شرکت و تامین کنندگانبا تجربه بیش از ده سال ومشتریان دائمی و موقت 6
شکل 5. مراحل اجرای پژوهش
تحلیل داده‌ها و یافته‌ها:
مرحله اول: برای آنکه بدانیم کدام‌یک از شیوه‌های پارادایم‌های زنجیره تأمین جهت استفاده در مدل بومی زنجیره تأمین لارج صنعت نفت و گاز قابل‌استفاده است فهرست کاملی از شیوه‌ها بنابه ادبیات موضوع و مصاحبه باز با خبرگان مطابق با جدول 3 گردآوری گردید.
جدول 3. شیوه‌های پیشنهادی به خبرگان مستخرج از مرور ادبیات موضوع
پارادایم کد شیوه‌های پیشنهادی تعداد شیوه‌های پیشنهادی
ناب L1…L49 49 شیوه
تاب آور R1…R23 23 شیوه
چابک A1…A28 28 شیوه
سبز G1…G64 64 شیوه
مرحله دوم: نظرات خبرگان در خصوص اهمیت شیوه‌های دارای اولویت از هرکدام از راهبردهای های چهارگانه براساس طیف فازی جدول 4 گردآوری گردید، ابزار مورد استفاده پرسشنامه بسته وروش تحلیل این شیوه‌ها بر اساس دلفی فازی بوده و در طی سه فاز نظرات 15 نفر خبره جمع‌آوری ،ترکیب و همگرا گردیدکه روابط و نتایج این گام به شرح زیر است.
جدول 4: عبارات زبانی و اعداد دلفی فازی(Martinez.et al,2011)
عبارت زبانی عدد فازی مثلثی
کاملاً زیاد (9,10,10)
زیاد (7,9,10)
تا حدودی زیاد (5,7,9)
متوسط (3,5,7)
تا حدودی کم (1,3,5)
کم (0,1,3)
کاملاً کم (0,0,1)
برای تجمیع نظرات خبرگان از رابطه‌های زیر استفاده می‌شود.
رابطه 1 ) a ̃_ij=(a_ij,b_ij,c_ij ), i=1,2,…,n j=1,2,….,m
رابطه 2 ) a_j=Min(a_ij )
رابطه 3 ) b_j=〖(∏_(i=1)^n▒b_ij )〗^(1/n)
رابطه 4 ) c_j=Max(c_ij )
در روابط بالا اندیس i به فرد خبره و اندیس j به شاخص تصمیم‌گیری اشاره دارد. همچنین مقدار دی فازی شده میانگین عدد فازی از رابطه زیر به دست می‌آید.
رابطه 5 ) Crisp=(a+b+c)/3
پس از سه مرحله ارائه‌ی شیوهای مرحله 1 به خبرگان و جمع‌آوری نظرات هرکدام از 15 خبره که در تحقیق مشارکت داشته‌اند و اجماع نظر به وجود آمده نتایج مرحله نهایی در جدول 5 خلاصه‌شده است، همانطوریکه در این جدول مشخص است شیوه‌هایی که دارای وزن 8 و بالاتر می‌باشند ازنظر خبرگان دارای اهمیت می‌باشند.
یافته‌های مرحله 2:
1-از مجموعاً 49 شیوه و اقدام ارائه‌شده به خبرگان مربوط به پارادایم ناب، تعداد 33 اقدام ازنظر خبرگان دارای اهمیت نمی‌باشند و اولویتی برای به‌کارگیری در زنجیره تأمین نفت و گاز ندارند. تعداد 2 اقدام جدید توسط خبرگان به اقدامات پیشنهادی منتج از ادبیات موضوع اضافه گردید.
2- از مجموعاً 23 شیوه و اقدام ارائه‌شده به خبرگان مربوط به پارادایم تاب آور، تعداد 7 اقدام ازنظر خبرگان دارای اهمیت نمی‌باشند و اولویتی برای به‌کارگیری در زنجیره تأمین نفت و گاز ندارند. تعداد 6 اقدام جدید توسط خبرگان به اقدامات پیشنهادی منتج از ادبیات موضوع اضافه گردید.
3- از مجموعاً 28 شیوه و اقدام ارائه‌شده به خبرگان مربوط به پارادایم چابک، تعداد 10 اقدام ازنظر خبرگان دارای اهمیت نمی‌باشند و اولویتی برای به‌کارگیری در زنجیره تأمین نفت و گاز ندارند.. تعداد 4 اقدام جدید توسط خبرگان به اقدامات پیشنهادی منتج از ادبیات موضوع اضافه گردید.
4- از مجموعاً 64 شیوه و اقدام ارائه‌شده به خبرگان مربوط به پارادایم سبز، تعداد 48 اقدام ازنظر خبرگان دارای اهمیت نمی‌باشند و اولویتی برای به‌کارگیری در زنجیره تأمین نفت و گاز ندارند.
5-روایی و پایایی پرسشنامه‌های دلفی فازی با CVR=0.73 و CVI=0.8 تأیید گردید.
جدول 5- شیوه‌های دارای اولویت ازنظر خبرگان بر اساس دلفی فازی
میانگین دی فازی تجمیع نظرات خبرگان
پارادایم سبز میانگین دی فازی تجمیع نظرات خبرگان
پارادیم چابک میانگین دی فازی تجمیع نظرات خبرگان
پارادایم تاب آور میانگین دی فازی تجمیع نظرات خبرگان
پارادایم ناب
SjSjSjSj
نام شاخصکدنام شاخصکدنام شاخصکدنام شاخصکد
8/21 همکاری زیست‌محیطی با تأمین‌کنندگان ACG1 8/9 توانایی تغییر زمان سفارش‌ها ACA1 8/81 تعهد به قراردادهای تأمین موادومنابع موردنیاز ACR1 8/5 تمرکز جغرافیایی ACL1
8/58 تدارکات ومنابع سبز ACG2 8/03 توانایی تغییر حجم سفارش‌ها ACA2 8/63 منبع یابی انعطاف پذیر ACR2 9/14 تأمین به‌موقع ACL2
8/76 گواهینامه ایزو 14000 تأمین‌کنندگان ACG3 8/67 برنامه‌ریزی تعاملی متمرکز ACA3 8/67 شفافیت سراسری زنجیره تأمین ACR3 8/94 تولید بومی ACL3
8/18 همکاری باهمتایان در صنعت جهت تدوین استانداردهای خرید وتامین ACG4 8/3 تسهیل تصمیم‌گیری سریع ACA4 9/05 افزونگی ظرفیت ACR4 8/36 تلفیق تدارکات ACL4
9/36 تعهد مدیران ارشد به مدیریت زنجیره تأمین سبز ACG5 8/76 سرعت بازپیکربندی فرآیندهای تولید ACA5 8/58 کاهش زمان تأخیر ACR5 8/63 خرید ناب ACL5
8/85 کنترل و ممانعت از آلودگی و پسماندهای محیطی ACG6 8/456 حداقل سازی زمان تنظیم و تغییر تولید ACA6 8/23 نیروی انسانی چند مهارتی ACR6 9/05 ارزیابی و رتبه‌بندی تأمین‌کنندگان ACL6
8/76 طراحی سبز ACG7 8/72 کاهش زمان چرخه‌ی توسعه ACA7 8/72 فرآیندها و دانش پشتیبان ACR7 8/21 ارتباطات بلندمدت و استراتژیک با تأمین‌کنندگان ACL7
8/36 نوآوری سبز ACG8 8/85 کاهش زمان تولید برای جلب رضایت مشتری ACA8 8/85 انبار استراتژیک ACR8 8/76 مشارکت بالای کارکنان ACL8
8/72 عملیات سبز ACG9 8/45 رتبه بدی و رشد روابط با مشتریان ACA9 9/18 فرهنگ مدیریت ریسک زنجیره تأمین ACR9 8/6 نیروی انسانی متخصص ACL9
9/32 گواهینامه ایزوه 14001 ACG10 8/5 سرعت بهبود خدمات به مشتریان ACA10 9/45 مدیریت تقاضا ACR10 9/36 بهبود برنامه‌ریزی تولید ACL10
9/27 شناسایی ریسک‌های زیست‌محیطی ACG11 8/58 سرعت بهبود پاسخگویی به نیازهای بازار
ACA11 8/36 حمل‌ونقل انعطاف پذیر ACR11 8/14 تولید مطابق با زمان‌بندی ACL11
8/27 حداقل سازی ضایعات ACG12 8/25 دریافت بلادرنگ اطلاعات تقاضا ACA12 8/54 سیستم‌های مدیریت ارتباط با تأمین‌کنندگان ACR12 9/1 سیستم برنامه‌ریزی پیشرفته منابع ACL12
8/23 کاهش مصرف انرژی ACG13 8/41 افزایش معرفی محصولات جدید ACA13 9/32 پدافند غیرعامل ACR13 8/811 مدیریت جامع کیفیت ACL13
8/07 بازیافت ACG14 9/18 استفاده از سامانه‌های یکپارچه فناوری اطلاعات ACA14 8/72 الزامات قانونی و دستورالعمل‌های بالادستی ACR14 8/52 کاهش کار در فرآیند ACL14
8/67 سیستم جامع مدیریت کیفیت زیست‌محیطی ACG15 8/81 مدیریت تغییر ACA15 8/94 تحریم ACR15 8/21 تحویل به‌موقع ACL15
9/14 سیاست‌های رسمی برای حمل و جابجایی سبز ACG16 8/07 اینترنت اشیا ACA16 8/16 محرمانگی جریان‌های اطلاعاتی کالا و مالی ACR16 8/63 مدیریت دانش ACL16
8/12 لجستیک معکوس ACG17 8/21 چشم‌انداز بلندمدت بازار ACA17 8/07 بلاک چین ACR17 8/21 ناب بودن قراردادهای صنعت نفت ACL17
مرحله سوم: تعیین وزن شیوه‌های منتخب: در این مطالعه برای اجرای فرایند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی از روش ارائه‌شده توسط لیو و چن استفاده‌شده است. از متخصصان خواسته می‌شود که پارامترهای مؤثر بر تصمیم را با توجه به میزان اهمیت آن‌ها به‌صورت کیفی و یا در صورت امکان به‌صورت کمی امتیازدهی کنند و در این نظرسنجی از مقیاس‌های جدول 3 استفاده‌شده است.
برای محاسبه اعداد فازی، نظرات حاصل ازنظرسنجی به‌طور مستقیم مدنظر قرار گرفتند. بر اساس منطق اعداد فازی مثلثی، مقادیر بیشینه و کمینه نظرات متخصصان به‌عنوان نقاط مرزی و میانگین هندسی به‌عنوان درجه عضویت اعداد مثلثی فازی ثبت می‌شوند. در این حالت، یک عدد فازی به‌صورت زیر تعریف می‌شود.
رابطه 6 ) A ̃_ij=(a_ij δ_ij,γ_ij)
رابطه 7 ) a_ij=Min(b_ijk ),k=1,2,….,n
رابطه 8 ) γ_ij=〖(∏_(k=1)^n▒〖b_ijk)〗〗^(1/n),k=1,2,….,n
رابطه 9 ) δ_ij=Max(b_ijk ),k=1,2,….,n
در روابط فوق، A ̃_ij بیانگر اهمیت نسبی پارامتر i بر پارامتر j از دیدگاه فرد k ام و γ_ij بـه ترتیـب حـد بالا و a_ij حد پایین نظرات و δ_ij نیز میانگین هندسی این نظرات می‌باشد. بدیهی است که مؤلفه‌های عدد فازی به‌گونه‌ای تعریف‌شده‌اند کـه، این مؤلفه‌ها در بازه[9، 1/9]تغییر می‌کنند
با توجه به اعداد فازی به‌دست‌آمده در مرحلـه قبل، ماتریس مقایسه‌های زوجی فازی بین تمام شیوه‌های منتخب مرحله قبل بر اساس رابطه‌های زیر تشکیل می‌شود
رابطه 10 ) A ̃=[a ̃_ij ]_(n*n) , 〖α ̃_1j*a ̃〗_( ij) ,∀ i,j=1,2,…..,n
A ̃=[█((1,1,1)…(α_1j,δ_1j,γ_1j )…(α_1n,δ_1n,γ_1n )@(1/γ_1j ,1/δ_1j ,1/α_1j )…(1,1,1)…(a_2n,δ_2n,γ_2n )@.@.@.@(1/γ_1n ,1/δ_1n ,1/α_1n )….(1/γ_2n ,1/δ_2n ,1/α_2n )…(1,,1,1))]
وزن فازی نسبی پارامترها از روابط زیر محاسبه می‌شوند: در این روابط، نماد ضرب اعداد فازی، نماد تقسیم اعداد فازی و نماد جمع اعداد فازی می‌باشند. اگر و دو عدد فازی باشند، آنگاه خواهیم داشت:
W_i نیز یک بردار سطری است که نشان‌دهنده وزن فازی پارامترi ام است
رابطه 11 ) Z_i=〖(〖α_i1 〖⊗α〗_i2⊗….⊗α〗_in)〗^(1/n) ∀i
رابطه 12 ) W_i=〖Z_i (Z_1⊕Z_21….⊕Z〗_n)∀i
رابطه 13 ) a_ij=ستون i ,سطر j ماتریس ,i,j=1,2,…..,n
رابطه 14 ) Z_i=میانگین فازی هر ستون ,i=1,2,….,n
W_i=عامل وزن i
⊗:اعداد فازی ضرب
درنهایت به‌منظور غیر فازی کردن وزن پارامترها، طبق رابطه زیر میانگین هندسی مؤلفه‌های عدد فازی وزن پارامترها به دست می‌آید و به‌این‌ترتیب، وزن پارامترها به‌صورت یک عدد قطعی بیان می‌شوند:
رابطه 15 ) G(A)=(∑_(i=1)^n▒〖μ_A (x_i)〖*x〗_i〗_ )/(∑_(i=1)^n▒〖μ_A (x_i)〗_ )
با مقایسه دوبه‌دو تمام شیوه‌های منتخب توسط خبرگان و اعمال دلفی فازی سلسله مراتبی وزن پارادایم‌ها وزن شیوه‌های مدل استخراج گردید که به‌طور خلاصه در جدول 6 نشان داده‌شده است.
جدول 6- اولویت‌بندی شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج در صنایع نفت وگازبراساس دلفی فازی سلسله مراتبی
اولویت وزن غیر فازی مؤلفه i Wi~: وزن فازی مؤلفه Zi~ Z~ 60 پارامتر
تجمیع پارامترها
نام شاخصکد شاخص
1 0/018076 0/008 0/017 0/045 0/939 1/226 1/904 0/012 0.006 0.0019 سیستم برنامه‌ریزی پیشرفته منابع ACL12
2 0/017404 0/007 0/017 0/044 0/853 1/23 1/864 0.005 0.006 0.0018 فرهنگ مدیریت ریسک زنجیره تأمین ACR9
4 0/015114 0/006 0/015 0/041 0/667 1/109 1/732 0.0013 1416.0 0.0016 چشم‌انداز بلندمدت بازار ACA17
3 0/017107 0/007 0/016 0/044 0/861 1/166 1/849 3E-05 47252 5E+18 گواهینامه ایزوه 14001 ACG10
برای آنکه بدانیم که کدام‌یک از پارادایم‌های زنجیره تأمین ازنظر خبرگان دارای اولویت بالاتری است از میانگین وزن شیوه‌های منتخب هرکدام از پارادایم‌ها بر اساس مقایسات زوج به‌عمل‌آمده در تحلیل سلسله‌مراتبی فازی استفاده کرده‌ایم و بدین گونه نتایج در جدول 7 به‌طور خلاصه درج گردیده است.
جدول 7: اولویت راهبردهای زنجیره تأمین لارج بر اساس دلفی فازی سلسله مراتبی
ردیف راهبرد نماد راهبرد وزن
1 تاب‌آوری R 0/25405
2 ناب L 0/25188
3 سبز G 0/2396
4 چابک A 0/23799
شکل 6-وزن معیار
شکل 7-وزن هر زیر معیار
یافته‌های مرحله سوم:
تاب‌آوری مهم‌ترین پارادیم زنجیره تأمین لارج در صنایع نفت و گاز است و بالاترین اولویت را در دو پارادایم‌های ناب، سبز و چابک در رده‌های بعد ازنظر اولویت می‌باشند.
برنامه‌ریزی پیشرفته منابع مهم‌ترین اقدام برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین لارج نفت و گاز است و فرهنگ مدیریت ریسک و گواهینامه ایزو 14001 و چشم‌انداز بلندمدت بازار در رده‌های بعد برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین لارج نفت و گاز قرار دارند.
روایی و پایایی پرسشنامه دلفی فازی سلسله مراتبی: بر اساس تعداد خبرگانی که سؤالات را مورد ارزیابی قرار داده‌اند 15 نفر، حداقل مقدار CVR قابل‌قبول بایستی بیش از 0.49 باشد. در تحقیق به‌عمل‌آمده تعداد 14 نفر از خبرگان گویه های بالا را ضروری می‌دانستند و ازاین‌رو شاخص CVR=0.86 بود. حداقل مقدار قابل‌قبول برای شاخص CVI مستقل از تعداد خبرگان برابر0.79 است و اگر شاخص CVI برای گویه ای کمتر0.79 از باشد آن گویه بایستی حذف شود. شاخص CVI برای مربوط بودن درواقع به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا گویه به‌اندازه کافی مرتبط است. از طرفی شاخص CVI برای واضح بودن به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا گویه به‌اندازه کافی واضح و قابل‌درک است. شاخص CVI برای تحقیق به‌عمل‌آمده با توجه به انتخاب 14 نفر از خبرگان مقدار 0.93 است. در پژوهش کیفی کسب روایی با کسب پایایی نیز همراه است.
مرحله چهارم: به‌منظور شناسایی روابط بین شیوه‌های منتخب و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هرکدام از شیوه‌ها بر همدیگر با استفاده از دیماتل فازی از هر پاسخ‌دهنده خواسته می‌شود که اثر مستقیمی که به نظر وی عنصر i بر عنصر j دارد را مشخص کند، این اثر می‌تواند با امتیاز Pij مشخص شود؛ و برای این کار از طیف فازی و عبارات زبانی جدول 8 استفاده‌شده است.
جدول 8. طیف فازی و عبارات زبانی معادل در فن دیماتل
متغیر زبانی معادل کمی معادل کمی فازی
بی‌تأثیر است 0 0 1 3
تأثیر ناچیزی دارد 1 1 3 5
اثر متوسط دارد 2 3 5 7
اثر زیاد 3 5 7 9
اثر بسیار زیاد 4 7 9 1
سؤال: آیا متغیر A بر به وجود آمدن یا بهبود متغیر B مؤثر است؟
و برای هرکدام از خبرگان ماتریسی که از مقایسه زوجی دوبه‌دوی شیوه‌های هرکدام از پارادیم های موردمطالعه است به‌صورت p^k=[p_ij ]_(n*n) تشکیل می‌شود.
ماتریس تصمیم‌گیری اولیه را A می‌نامیم و به‌صورت A=[A_ij ]_(n*n) نشان می‌دهیم که در آن [a_ij ]=∑_1^k▒pij است. ماتریس اثر اولیه D از طریق نرمالایز کردن ماتریس تصمیم اولیه A به دست می‌آید و D=[d_ij ]_(n*n) در این ماتریس عناصر روی قطر اصلی همگی برابر با صفر هستند.
ماتریس D با استفاده از روابط 16 به دست می‌آید:
رابطه 16 ) D=S*A .st S>0
رابطه 17 ) [d_ij ]_(n*n)=s*[a_ij ]_(n*n)
رابطه 18 ) S=min〖[1/(max∑_(i=1)^n▒aij),1/(max∑_(j=1)^n▒aij)]〗
ماتریس اثر کل T نامیده می‌شود و بر اساس رابطه زیر به دست می‌آید و I ماتریس واحد است.
رابطه 19 ) T=D^1+D^2 〖+D〗^3+⋯..+D^m=〖D(I-D)〗^(-1) m→∞
جدول 9- ماتریس اثر کامل مستقیم و غیرمستقیم شیوه‌های زنجیره تأمین لارج
کد چشم‌انداز بلندمدت بازار برنامه‌ریزی پیشرفته منابع فرهنگ مدیریت ریسک گواهینامه ایزو 14001
نام شاخص C0 C1 C2 C3
چشم‌انداز بلندمدت بازار C0 0/989250439 1/226390256 0/804771733 1/166479771
برنامه‌ریزی پیشرفته منابع C1 1/355383807 1/059947835 0/932163403 1/267112549
فرهنگ مدیریت ریسک C2 1/369717148 1/388514059 0/759597431 1/389990257
گواهینامه ایزو 14001 C3 0/922025663 0/837986171 0/553342149 0/67955375
مجموع سطرها و ستون‌ها در ماتریس T به ترتیب با بردار D,R نشان داده می‌شود و روابط زیر را با تفسیر پایینی خواهیم داشت.
رابطه 20 ) T=[t_ij ]_(n*n)
رابطه 21 ) R=[r_ij ]_(n*1)=〖(∑_(j=1)^n▒tij)〗_(n*1)
رابطه 22 ) D=[d_ij ]_(1*n)=〖(∑_(j=1)^n▒tij)〗_(1*n)
معیارهایی که D-R مثبت دارند تأثیر بیشتری بر دیگر معیارها دارند و تصور می‌شود که اولویت بالاتری دارند و فرستنده نامیده می‌شوند. معیارهایی که D-R منفی دارند تأثیر بیشتری از دیگر معیارها می‌گیرند و تصور می‌شود که اولویت کمتری دارند و دریافت‌کننده نامیده می‌شوند.
D+R میزان روابط بین هر معیار با معیار دیگر را نشان می‌دهد معیارهایی که D+R بیشتری دارند روابط بیشتری با معیارهای دیگر دارند و معیارهایی D+R که کمتری دارند روابط کمتری با دیگر معیارها دارند.
جدول 10-روابط علی شیوه‌های منتخب
کدDiRiDi+RiDi-Ri
نام شاخص
چشم‌انداز بلندمدت بازار C0 4/186892 4/636377 8/823269 -0/44948
برنامه‌ریزی پیشرفته منابع C1 4/614608 4/512838 9/127446 0/101769
فرهنگ مدیریت ریسک C2 4/907819 3/049875 7/957694 1/857944
گواهینامه ایزو 14001 C3 2/992908 4/503136 7/496044 -1/51023
حد آستانه را از میانگین هندسی عناصر موجود در ماتریس اثر کامل با رابطه 22 به دست می‌آوریم.
رابطه 23 ) ∝=√(n&t_1*t_2 〖*t〗_3*…*t_n )
حد آستانه= 0/05155
شکل 8-نمودار علّی زیر معیارها
تحلیل IRM و یافته‌های مرحله 4:
معیار برنامه‌ریزی پیشرفته منابع و فرهنگ مدیریت ریسک معیارهای با اولویت بالاتری هستند و فرستنده می‌باشند.
معیارهای چشم‌انداز بلندمدت بازار و گواهینامه ایزو 14001 اولویت پایین‌تری دارند دریافت‌کننده می‌باشند.
معیارهای چشم‌انداز بلندمدت و برنامه‌ریزی پیشرفته منابع روابط بیشتری با سایر معیارها دارند و معیارهای فرهنگ مدیریت ریسک و گواهینامه ایزو 14001 روابط کمتری با سایر معیارها دارند.
روایی و پایایی پرسشنامه دیماتل فازی شیوه‌ها: بر اساس تعداد خبرگانی که سؤالات را مورد ارزیابی قرار داده‌اند ) 15 نفر(، حداقل مقدار CVR قابل‌قبول بایستی بیش از 0.49 باشد. در تحقیق به‌عمل‌آمده تعداد 12 نفر از خبرگان گویه های بالا را ضروری می‌دانستند و ازاین‌رو شاخص CVR=0.6 بود. حداقل مقدار قابل‌قبول برای شاخص CVI مستقل از تعداد خبرگان برابر0.79 است و اگر شاخص CVI برای گویه ای کمتر0.79 از باشد آن گویه بایستی حذف شود. شاخص CVI برای مربوط بودن درواقع به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا گویه به‌اندازه کافی مرتبط است. از طرفی شاخص CVI برای واضح بودن به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا گویه به‌اندازه کافی واضح و قابل‌درک است. شاخص CVI برای تحقیق به‌عمل‌آمده با توجه به انتخاب 14 نفر از خبرگان مقدار 0.93 است. در پژوهش کیفی کسب روایی با کسب پایایی نیز همراه است.
مرحله 5: شناسایی تأثیر اقدامات زنجیره تأمین لارج بر سنجه‌های عملکردی:
با استناد به مقاله (ایران زاده، فتحی هفشجانی ومهری بابادی،1400) و رساله دکترا مهری بابادی (1400) شیوه‌های منتخب بر اساس انتخاب خبرگان وزن دهی مربوطه با سنجه‌های عملکرد زنجیره تأمین دارای رابطه می‌باشند و این روابط در مدل‌سازی انجام‌شده در ونسیم شبیه‌سازی گردیده است و تأثیر شیوه‌های منتخب بر بهبود عملکرد در نمودارهای شکل 9 نشان داده‌شده است:
سناریو 1: به‌کارگیری سیستم برنامه‌ریزی پیشرفته منابع:
برنامه‌ریزی منابع سازمانی شامل طیف وسیعی از فعالیت‌های مختلفی است که به بهبود عملکردیک سازمان منتهی می‌شود و تمام داده‌ها و فرایندهای یک سازمان را در یک سیستم نرم‌افزاری و در قالب یک بانک اطلاعاتی به‌صورت پیوسته، منظم و دقیق مدیریت می‌نماید این سامانه همه‌ی منابع سازمان ازجمله مواد ، ماشین‌آلات، پول و نیروی انسانی را شامل می‌شود و به سازمان‌ها و شرکتها کمک می‌نماید تا فرایند دقیق برنامه‌ریزی کلیه منابع سازمان را در جهت کاهش هزینه و افزایش درآمد مدیریت نمایند. به‌کارگیری سامانه‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع باعث افزایش یکپارچگی و تأمین و تولید و تحویل به‌موقع و کاهش زمان تأخیر می‌گردد زیرا با شفافیت اطلاعاتی و یکپارچگی جریان‌ها زمان تاخیرتحویل کاهش پیدا می‌کند و باعث کاهش هزینه‌ها و کاهش زمان تأخیر تولید می‌گردد.
جدول 11: تاثیرکمی اقدامات بر عملکرد زنجیره تأمین
Variable Count Min Max Mean Median StDev (Norm)
Selected Variables for Time (Month) from 0 to 12 Runs: Nisoc Supply Chain
ERPII 121 0 .9072 .3379 .1296 .3786 1.121
Risk Managment Culture 121 -2.9e-7 .9 .4128 .36 .3813 .9236
Risk Response Program 121 -7.6e-8 .6239 .08948 .02869 .1186 1.325
Timely Supply 121 0 .566 .05731 0 .09771 1.705
TimelyDeliver 121 0 .3304 .106 .2 .1066 1.006
TimelyProduction 121 .2 .5203 .2128 .2 .03799 .1785
همانطوریکه از داده‌های استخراجی مدل در شبیه‌ساز در جدول 11 مشاهده می‌شود. سیستم‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع بر متغیرهای تحویل به‌موقع وتامین به‌موقع تأثیر مستقیمی دارد و با به‌کارگیری سیستم‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع تحویل و تأمین به‌موقع می‌تواند افزایش پیدا نماید و با کاهش زمان تأخیر به‌اندازه 0.005 هزینه‌های زنجیره تأمین حدود 9 درصد کمتر می‌شود در مدل به‌خوبی مشخص است که عملکرد زنجیره تأمین و متعاقب آن سودآوری شرکت با به‌کارگیری این سامانه بهبود قابل‌ملاحظه‌ای پیدا می‌کند. افزایش 33 درصدی اجرای سامانه‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع توأم با به‌کارگیری فرهنگ مدیریت ریسک می‌تواند زمان تأمین را تا 5 درصد و زمان تحویل را تا 10 درصد و زمان تولید را تا 20 درصد کاهش دهد و سبب بهبود عملکرد زنجیره تأمین شود.
شکل 9. سیستم برنامه‌ریزی پیشرفته منابع و بهبود تحویل به‌موقع
همان‌طوری که در نمودار شکل 9 مشخص است در ترند زمانی 12 ماهه بعد از ماه چهارم و پیاده‌سازی تدریجی سامانه برنامه‌ریزی پیشرفته منابع و اجرای توأم فرهنگ مدیریت ریسک طور محسوسی زمان تحویل کاهش پیدا می‌کند و تحویل به‌موقع تا حدود 98 درصد نیز می‌تواند بهبود پیدا کند. بر اساس شبیه‌سازی به‌عمل‌آمده پیاده‌سازی سامانه‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع در سازمان به بهبود عملکرد زنجیره تأمین منجر می‌شود که با تحقیقات (یگانگی، صفرخانی وموفق،1398) و (امیری، فرزادفرونظری،1394) و (رحمانی زاده وزرآبادی،1395) و(Anand & Kodali,2008)و (Shah & Ward,2003)همسو می باشد.
سناریو 2: فرهنگ مدیریت ریسک: معیارهای رفتاری فردی و گروهی در یک سازمان که قابلیت شناسایی، فهم و تحلیل، بحث آزادانه و اقدام درباره ریسک‌های جاری و آتی را فراهم می‌سازد را به‌عنوان فرهنگ مدیریت ریسک در نظر می‌گیریم، فرهنگ مدیریت ریسک، مجموعه باورهای مشترک در بدنه و تمامی لایه‌های سازمان است که فرایندهای مدیریتی ناخودآگاه بر مبنا و بستر آن جاری می‌شوند. فرهنگ مدیریت ریسک باعث می‌شود که برنامه‌ی عملی برای شناسایی و پاسخ به ریسک‌ها در شرکت وجود داشته باشد، با داشتن برنامه پاسخ به ریسک وقوع رخدادهایی که پیش‌بینی‌شده است اختلالی در برنامه تأمین و تولید و نهایتاً تحویل به مشتری با منشأ رخداد به وجود نمی‌آید و بر همین اساس تأمین به‌موقع و تولید و تحویل به‌موقع را خواهیم داشت به‌گونه‌ای که زمانه‌ای تاخیر در صورت بروز رخدادها کنترل‌شده است و همانطوریکه از داده‌ها و نمودار مشخص است با افزایش شناسایی ریسک‌ها و متعاقب آن جدیت پرداختن به ریسک‌های واقعی تأمین و تولید و تحویل به‌اندازه 3 درصد هزینه‌های زنجیره تأمین تا 1 درصد کمتر می‌شود و ازآنجا عملکرد زنجیره تأمین بهبود پیدا می‌کند.
شکل 10- فرهنگ مدیریت ریسک و بهبود تأمین به‌موقع
همان‌طوری که در نمودار شکل 10 مشخص است در ترند زمانی 12 ماهه بعد از ماه چهارم و اجرای عملی فرهنگ مدیریت ریسک توأم با برنامه‌ریزی پیشرفته منابع به‌طور محسوسی زمان تأمین کاهش پیدا می‌کند و تأمین به‌موقع تا حدود 100 درصد نیز می‌تواند انجام گردد. بر اساس شبیه‌سازی به‌عمل‌آمده و با توجه به داده‌های جدول 11 افزایش 41 درصدی فرهنگ مدیریت ریسک در سازمان می‌تواند زمان تأمین را تا 5 درصد و زمان تحویل را تا 10 درصد و زمان تولید را تا 20 درصد کاهش دهد و منجر به بهبود عملکرد زنجیره تأمین شود که با تحقیقات(Soni. et al,2014) و (اسماعیل زاده و همکاران،1399) همسو می باشد.
سناریو 3: اخذ گواهینامه ایزو 14001: اخذ گواهینامه ایزو 14001 شرکت را قادر می‌سازد که یک رویکرد سامانمند برای تعیین و دستیابی به اهداف زیست‌محیطی پیاده‌سازی کند و پایش دستیابی به این اهداف به‌طور منظم انجام پذیرد و به‌طور غیرمستقیم بر همه شرکا به نحوی تأثیر می‌گذارد که شیوه‌های سازگارتر با محیط‌زیست را اتخاذ کنند.
پیاده‌سازی استانداردهای زیست‌محیطی سبب می‌شود که در مصرف منابع انرژی و مصرف منابع آب و مصرف سوخت صرفه‌جویی حداکثری صورت پذیرد و از طرفی با کاهش آلودگی‌های محیطی و کاهش ضایعات درآمدهای زیست‌محیطی برای شرکت حاصل گردد و به افزایش درآمد رد زنجیره تأمین منجر گردد و باعث بهبود عملکرد زنجیره تأمین به لحاظ زیست‌محیطی گردد به‌گونه‌ای که بر اساس داده‌های مدل اجرای الزامات زیست‌محیطی مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی سبب افزایش 1 درصدی درآمدها می‌گردد.
شکل 11. گواهینامه ایزو 14001 و بهبود درآمدهای زیست‌محیطی
همان‌طوری که در نمودار شکل 11 مشخص است در ترند زمانی 12 ماهه بعد از ماه چهارم و اخذ گواهینامه ایزو 14001 به‌طور محسوسی درآمدهای زیست‌محیطی افزایش پیدا می‌کند و این درآمدها تا حدود 45 درصد می‌تواند نسبت به وضعیت فعلی افزایش پیدا کند.
جدول 12: تاثیرکمی اقدام گواهینامه ایزو 14001 برعملکرد زنجیره تأمین
Variable Count Min Max Mean Median StDev (Norm)
Iso14001 121 -2.9e-7 .9 .4128 .36 .3813 .9236
Environmental Revenue 121 -.01596 46,190 20,920 18,670 19,220 .9188
Selected Variables for Time (Month) from 0 to 12 Runs: Nisoc Supply Chain
بر اساس شبیه‌سازی به‌عمل‌آمده و با توجه به داده‌های جدول 12 افزایش 41 درصدی انطباق با استانداردهای زیست‌محیطی و اجرای فرمان‌ها ایزو 14001 می‌تواند درآمدهای زیست‌محیطی را به‌طور متوسط 20 برابر کند و منجر به بهبود عملکرد زنجیره تأمین شود که با تحقیقات ]13-20[ مطابقت دارد. همانطوریکه در شکل 12 مشخص است عملکرد زنجیره تأمین نفت و گاز و سود شرکت در صورت به‌کارگیری شیوه‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع و فرهنگ مدیریت ریسک و گواهینامه ایزو 14001 و داشتن چشم‌انداز بلندمدت به بازارهای آتی می‌تواند به‌طور محسوسی افزایش پیدا کند و اثر این اقدامات در نمودار شکل 12 در مقایسه با زنجیره تأمین قدیمی به لحاظ بهبود عملکرد مشهود است.
شکل 12. بهبود عملکرد زنجیره تأمین بر اساس شاخص‌های تعریف‌شده و تحت تأثیر اقدامات انجام‌شده
مدل مفهومی نهایی:
در این پژوهش در خصوص اثر اقدامات لارج بر بهبود عملکرد زنجیره تأمین و احصاء سنجه‌های عملکردی با بررسی ادبیات موضوع اقدامات فرهنگ مدیریت ریسک، گواهینامه ایزو 14001، سیستم مدیریت برنامه‌ریزی پیشرفته منابع و داشتن دیدگاه بلندمدت برای شرکت در نظر گرفته شد و سنجه‌های هزینه، سود، زمان تاخیر و یکپارچگی برای زنجیره تأمین در نظر گرفته شد با اقتباس از مدل مفهومی]47[ سنجه‌های عملکردی و اقدامات موردنیاز در شکل 13 در قالب مدل مفهومی نهایی ارائه‌شده است.
شکل 13. مدل مفهومی نهایی
نتیجه‌گیری و پیشنهادها:
زنجیره تأمین شرکت‌های نفت و گاز ازلحاظ عملکرد در سطح پایینی قرار دارند. بی‌تردید اجرای شیوه‌های لارج در زنجیره تأمین می‌تواند صنعت نفت و گاز کشور را در ایجاد زنجیره تأمین رقابت‌پذیر و رسیدن به عملکردی بهتر یاری دهد؛ بنابراین مدیران در این صنعت باید بر روی استفاده از پارادایم‌های جدید برای دستیابی به عملکرد بهتر زنجیره تأمین به‌عنوان مزیت رقابتی تمرکز کنند. در این مقاله مدل بومی جدیدی متناسب با شرایط وضعیت خاص کشورمان متشکل از مهم‌ترین شیوه‌های پاردایم لارج با بهره‌گیری ازنظر خبرگان زنجیره تأمین ارائه شد و مورد تحلیل قرار گرفت پس از شناسایی شیوه‌ها و اقدامات از ادبیات موضوع و تحلیل بر اساس روابط و روش‌های مختلف، تعداد چهار شیوه برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین انتخاب گردید و روابط این اقدام‌ها نیز مشخص گردید و سپس در قالب مدل‌سازی پویا نحوه تعامل اقدامات منتخب بهبود زنجیره تأمین با سنجه‌های عملکردی مورد مدل‌سازی و تحلیل قرار گرفت
نتایج:
شیوه‌های مدیریت دانش و مدیریت قراردادهای صنعت نفت به‌منظور بهبود هزینه‌ها و افزایش کیفیت ازنظر خبرگان باید به اقدامات پیشنهادی منتج از ادبیات موضوع در پارادایم ناب اضافه گردند.
شیوه‌های مدیریت ارتباط با تأمین‌کنندگان و بلاک چین و مدیریت الزامات بالادستی به‌منظور تاب‌آوری زنجیره تأمین باید به اقدامات پیشنهادی منتج از ادبیات موضوع در پارادایم تاب آور اضافه گردند.
شیوه‌های مدیریت تغییر و اینترنت اشیاء و چشم‌انداز بلندمدت بازار ازنظر خبرگان باید به اقدامات پیشنهادی منتج از ادبیات موضوع در پارادایم چابک اضافه گردند.
معیارهای چشم‌انداز بلندمدت و برنامه‌ریزی پیشرفته منابع روابط بیشتری با سایر معیارها دارند و معیارهای فرهنگ مدیریت ریسک و گواهینامه ایزو 14001 روابط کمتری با سایر معیارها دارند.
تطبیق با استانداردهای زیست‌محیطی و اجرای فرمان‌ها ایزو 14001 می‌تواند درآمدهای زیست‌محیطی را افزایش دهد و منجر به بهبود عملکرد زنجیره تأمین شود که با تحقیقات (Akbarzadeh.et al,2019) ، (Carvalho & Machado,2014) ، (Shaker.et al,2020)و(ایزدیار و همکاران،1399) مطابقت دارد.
تعهد مدیران ارشد به مدیریت ریسک‌ها و اجرای فرهنگ مدیریت ریسک در سازمان می‌تواند باعث کاهش زمان تأمین، زمان تحویل و زمان تولید شود و سبب تأمین و تولید و تحویل به‌موقع گردد و منجر به بهبود عملکرد زنجیره تأمین شود که با تحقیقات(Soni.et al,2014) و(اسماعیل زاده وهمکاران ،1399) همسو می باشد
پیاده‌سازی و اجرای سامانه برنامه‌ریزی پیشرفته منابع باعث کاهش زمان تحویل می‌گردد و تحویل به‌موقع می‌تواند بهبود پیدا کند. بر اساس شبیه‌سازی به‌عمل‌آمده پیاده‌سازی سامانه‌های برنامه‌ریزی پیشرفته منابع در سازمان به بهبود عملکرد زنجیره تأمین منجر می‌شود که با تحقیقات(یگانگی،صفرخانی وموفق ،1398) و(امیری ،فرزادفرونظری،1394) و(رحمانی زاده وزرآبادی،1395) و(Anand & Kodali,2008) و (Shah & Ward,2003)همسو می باشد.
تاب‌آوری مهم‌ترین پارادیم زنجیره تأمین لارج در صنایع نفت و گاز است و بالاترین اولویت را در دو پارادایم‌های ناب، سبز و چابک در رده‌های بعدی ازنظر اولویت می‌باشند.
برنامه‌ریزی پیشرفته منابع مهم‌ترین اقدام برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین لارج نفت و گاز است و فرهنگ مدیریت ریسک و گواهینامه ایزو 14001 و چشم‌انداز بلندمدت بازار در رده‌های بعد برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین لارج نفت و گاز قرار دارند. این نتیجه با تحقیقات(Agarwal.et al,2007)،(Anand & Kodali,2008)، (Swafford. et al,2008) ، (Berry.et al,2003) ،(Shah & Ward,2003) ، (Ben Naylor.et al,1999) و (Iakovou.et al,2007)همراستاست.
تأمین و تولید و تحویل به‌موقع باعث می‌شود که زمان تأخیر در زنجیره تأمین به‌طور محسوسی کاهش یابد و سبب کاهش هزینه، کاهش زمان، کاهش میزان موجودی و افزایش رضایت مشتری می‌شود بدین ترتیب باعث بهبود عملکرد زنجیره تأمین می‌گردد و این نتیجه با تحقیقات(Cruz,2012) ، Azevado. et al,2011)،(Anand & Kodali,2008)،( Berry. et al,2003) ،(Shah & Ward,2003) و (Mahidhar,2005) همراستاست.
در صنایع نفت و گاز ایجاد درآمدهای زیست‌محیطی باعث افزایش سود زنجیره تأمین می‌گردد و عملکرد زنجیره تأمین ارتقاء پیدا می‌کند؛ و این نتیجه با تحقیقات (Azevedo. et al,2011)و(Cruz,2012) (ایزدیار،طلوعی وسید حسینی ،1399) همراستاست.
پیشنهادها:
شناسایی معیارها و شیوه‌های تلفیق زنجیره تأمین لارج و زنجیره‌های تأمین نسل چهار در صنایع نفت و گاز می‌تواند در پژوهش‌های آتی موردتوجه پژوهشگران قرار گیرد.
در پژوهش انجام‌شده بیشترین شکاف شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب در انعطاف‌پذیری و یکپارچگی زنجیره تأمین بوده است؛ بنابراین، شرکت باید به به‌کارگیری شیوه‌های لازم از پاردایم های مناسب به این موضوع توجه کرده و نسبت به بهبود عملکرد زنجیره تأمین خود اقدام نماید در مرحله بعدی هزینه‌های زنجیره تأمین تا مقدار مطلوب شکاف زیادی دارند و زمان تأخیر نیز در زنجیره تأمین بالا است. شیوه‌های مناسب در این پژوهش معرفی گردیده‌اند.
این پژوهش بر صنعت نفت و گاز متمرکز بوده است و تعمیم نتایج آن به سایر صنایع امکان‌پذیر نیست، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود که پژوهش‌هایی در این زمینه برای سایر صنایع تولیدی انجام دهند.
پی‌نوشت‌ها
1. LARG Supply Chain: A combination of lean, resilient, agile and green strategies
2. Arab Spring 3. Covid-19
4. NISOC 5. Existential philosophy
6. Supply Chain Management 7. Agility
8. Ruiz-Benitez, R., López, C., & Real, J. C
9. Yusuf, Y. Y., Gunasekaran, A., Musa, A., Dauda, M., El-Berishy, N. M., & Cang, S
10. Beiranvand H., Ghazanfari M., Sahebi H. & M.S. Pishvaee
11. Liu S., Alhasan I. & L.G. Papageorgiou
12. Gligor, D. M., Esmark, C. L., & Holcomb, M. C
13. Govindan, K., Khodaverdi, R., Vafadarnikjoo, A
14. Laari, S., Töyli, J., Solakivi, T., Ojal, L
15. Dong, D., Liu, J., & Zhou, H
16. Ubaidullah Mumtaz, Yousaf Ali, Antonella Petrillo, Fabio De Felice
17. FDAHP 18. Liu and Chen
19. Enterprise resource planning(ERP) 20. Material
21. Machine 22. Money
23. Man
)