نوع مقاله : مقاله استخراج شده از پایان نامه
نویسندگان
1 گروه آینده پژوهی ،دانشکده فنی و مهندسی ،دانشگاه ایوانکی ،ایوانکی،ایران
2 استادیار، دانشکده مدیریت و مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران ایران
3 استادیار، گروه مدیریت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Disruption in the supply chain is an event that disrupts the normal flow of goods and services in the production process, and this issue can have negative consequences on the performance of the operation, financial and market areas of businesses. Managing these risks, that is, making the supply chain resilient, is one of the current and future challenges of organizations. The food industry is one of the industries that both in terms of the extent of the regional and global market, has the aspect of export and foreign exchange and employment creation, and in terms of the scope of food consumption in the country, it is considered important and valuable as necessary and relatively necessary goods for ensuring food security. This study is aimed at identifying the most important factors affecting the resilience of the supply chain of Kale company in a 10-year horizon (as one of the active companies in the country's food industry) and to discover the future scenarios, the company is facing in the field of supply chain resilience. The research in terms of goal is exploratory, in terms of audience is applied and in terms of time is cross- sectional. The data collected through semi- structured interviews and questionnaire. In this research we used the new futuristic knowledge of exploratory structural analysis methods. The data was collected through a semi-structured interviews and questionnaire. We also used structural analysis to analyze data with the help of Mic Mac software, and for scenario analysis and its compilation, Scenario Vizard software was used. The research results show, the 6 key strategic factors that are influential on the resilience of the supply chain of Kale Dairy Company are: economic, environmental, technological, social, political and internal organizational. The results of Scenario Wizard also showed 211 scenarios with weak probability of occurrence, 7 plausible scenarios and 2 scenarios with strong probability to occur. Finally, several strategies are also provided.
کلیدواژه‌ها [English]
سناریوهای تاب آوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله
|
سید حسام الدین متولی* [1] فرهاد نظری زاده ** فرزانه میرشاه ولایتی [2]*** |
تاریخ دریافت: 15/11/1401 تاریخ پذیرش: 10/02/1402
|
چکیده
اختلال در زنجیره تامین رویدادی است که جریان عادی کالا و خدمات را در مسیر تولید مختل کرده و این موضوع میتواند عواقب منفی بر عملکرد حوزههای عملیاتی، مالی و همچنین بازار شرکت ها داشته باشد. مدیریت این ریسکها، یعنی تابآور کردن زنجیره تأمین، یکی از چالشهای کنونی و آینده سازمانها است. صنعت غذا از جمله صنایعی است که هم به لحاظ گستردگی بازار منطقهای و جهانی، جنبه صادرات و ارزآوری و ایجاد اشتغال دارد و هم به جهت گستره مصرف موادغذایی در داخل به عنوان کالاهای ضروری و نسبتاً ضروری برای تأمین امنیت غذایی مهم و با ارزش تلقی میشود. هدف این مطالعه ، شناسایی مهمترین عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله (به عنوان یکی از شرکتهای فعال در صنعت غذایی کشور) و کشف سناریوهای پیشروی شرکت در حوزه تابآوری زنجیره تامین است. پژوهش حاضر، از بعد هدف، اکتشافی، از بعد مخاطب کاربردی و ازبعد زمانی مقطعی است. این پژوهش از روشهای جدید دانش آینده پژوهی تحلیلی- اکتشافی استفاده کرده است. دادهها، از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته و پرسشنامه گردآوری شد. برای تحلیل دادهها نیز، از روش تحلیل ساختاری با کمک نرمافزار میک مک و برای تحلیل سناریوها و تدوین آنها از نرمافزار سناریوویزاد استفاده شدهاست. براساس نتایج بدستآمده از پژوهش، 6 عامل کلیدی راهبردی تاثیرگذار بر تابآوری زنجیره تامین شرکت لبنی کاله عبارتند از: اقتصادی، زیست محیطی، فناوری، اجتماعی، سیاسی و درون سازمانی هستند. نتایج حاصل از سناریو ویزارد نیز، 211 سناریو با احتمال وقوع ضعیف، 7 سناریو باورکردنی و 2 سناریو با احتمال وقوع قوی نشان داد. در نهایت راهبردهایی نیز ارائه شده است.
واژگان کلیدی: مدیریت زنجیره تامین، تاب آوری، صنعت مواد غذایی ، سناریو پردازی،آینده پژوهی
مقدمه
با توجه به اهمیت و پیچیدگی روز افزون مدیریت زنجیره تامین برای سازمانها در محیطهای تجاری پر اختلال امروزی، پیشبینی و تحقق توانمندیهای تابآوری لازم، برای مقابله یا جلوگیری از بروز اختلال در فعالیتهای سازمان، ضروری است. در واقع، همراه با تغییر سریع در سناریوی تولید جهانی، اهمیت هر گونه مسائل اقتصادی در مدیریت کسب و کار بیشتر میشود (کاروالیو،[i] باروسو و ماچادو ، 2012) و چالش اصلی پیشروی مدیران واحدهای صنعتی در تلفیق دو مفهوم تابآوری و مدیریت زنجیره تامین است (گومز[ii] و اسپانا، 2020). زنجیره تأمین، شامل شبکهای از تأمینکنندگان، تولید کنندگان، انبارها، مراکز توزیع و رابط آنها است که در تهیه، تولید، تحویل و فروش یک محصول به دست مصرف کننده، شرکت میکنند (پاپاپوستولو[iii]، و کالدلیس، 2011). اختلالات زنجیره تامین، رویدادهای برنامهریزی نشدهای هستند که ممکن است در زنجیره تامین رخ داده و بر جریان عادی مواد و قطعات تاثیر بگذارند (اسونسون[iv]،2001). اگرچه احتمال وقوع این حوادث اندک است اما بروز آن تاثیر قابل ملاحظهای بر شرکتها میگذارد (سورینگ[v]،2013). تابآوری زنجیره تأمین به عنوان ظرفیت زنجیره تأمین، جهت جذب اختلالات و حفظ عملکرد و ساختار اصلی آن در مواجهه با اختلال تعریف میشود (پتیت[vi]، فیکسل،2011). در سالهای اخیر، چندین واقعه پرمخاطره رخ داده که توانایی سازمانها را جهت تولید و توزیع محصولات خود، به شدت مختل کرده و باعث آگاهی دو قشر دانشگاهی و صنعتی در مورد لزوم به حداقل رساندن تأثیرات مخرب احتمالی اختلالات با ساختن زنجیرههای تأمین تابآورتر شده است(فو[vii] و چین، 2019).
شرکت کاله، تولید کننده فراوردههای لبنی است و مرکز آن در آمل، مازندران قرار دارد. کاله با داشتن ۱۶ گروه تولیدی به عنوان بزرگترین تولیدکننده فراوردههای لبنی و بزرگترین واحد صادرکننده فراوردههای لبنی در ایران خوانده شدهاست (دادرس، قربانی، کرباسی و کهسال، 1400). حضور شرکت کاله، هراز،گلا و... به عنوان فعالان در حوزه صنعت محصولات لبنی در شهرستان آمل، باعث به وجود آمدن شرکتهای کوچک بسیار در این حوزه در شهرستان آمل شده است. یکی از معضلات و مشکلات اساسی این شرکتها تأمین مواد اولیه و همچنین حفظ یکپارچگی مستمر در خط تولید و چرخه محصولاتشان میباشند. از این رو، خلق یک روش برای حفظ یکپارچگی در خط تولید، از مسائل بسیار مهم و ضروری در این صنعت شده است(اکبرزاده و صفایی قادیکانی، 1399).
روشهای مهم آینده پژوهی میتوانند با درک نیروهای پیشران و عدم قطعیتها و در قالب روایتها و سناریوهای متفاوت از آینده، کمک زیادی برای رفع ابهام تصمیمگیران سازمانها باشد. براساس مطالبی که بیان شد، طراحی و بررسی تابآوری زنجیره تامین پایدار با رویکرد سناریوپردازی میتواند جهت بهبود عملکرد و پیشبینی آینده سازمانها، شرکتها و سایر ارگانها روشی موثر باشد که آنها را از خطرات احتمالی و ریسکهای اجتنابناپذیر حفظ کند. در این راستا، آنچه که این پژوهش را با مطالعات پیشین انجام گرفته در حوزه زنجیره تامین متفاوت میکند استفاده از رویکرد سناریونویسی است. پژوهش حاضر، از روشهای تحلیل ساختاری و سناریونویسی برای رسیدن به پاسخ سوالات زیر بهره گرفته است:
- عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت لبنی کاله در افق 10 ساله کدامند؟
- سناریوهای پیش روی شرکت لبنی کاله در حوزه تابآوری زنجیره تامین چگونه خواهد بود ؟
مبانی نظری
تابآوری زنجیره تامین
یک زنجیره تامین به نوبه خود اینگونه تعریف میشود: زنجیری که عوامل گوناگونی اعم از مصرف کننده و تامینکننده را از طریق تولید و ارائه خدمات به یکدیگر متصل میکند به طوری که جریان مواد، پول و اطلاعات را به طور مستمر مدیریت کرده و در نهایت نیازمندیهای بازار کسب و کار را فراهم میسازد و یا به عبارتی از منبع و تامینکننده اولیه به مشتری نهایی توسعه مییابد (گومز[viii] و اسپانا، 2020).
تابآوری زنجیره تامین نیز، عبارت است از قابلیت تطبیقپذیری یک زنجیره تأمین برای آمادگی نسبت به اختلالات و پاسخگویی به آنها، بهبود و بازگشتی به هنگام و مقرون به صرفه و بنابراین پیشروی به سمت وضعیت عملکرد پس از اختلال که در حالت ایدهآل، وضعیتی بهتر از وضعیت پیش از بروز اختلال است. بنابراین، مفهوم اصلی تابآوری به توانایی سیستم در بازگشت به وضعیت ثبات پس از اختلال بر میگردد. همچنین، از تابآوری به عنوان فصل مشترک مقاومت، انعطافپذیری و سازگاری یاد میشود (ایوانف[ix] ،2018).
زنجیره تامین سناریومحور
سناریوپردازی در زنجیره تامین آنجا اهمیت پیدا میکند که بدانیم تلاطمهای موجود در زنجیره تامین، همچنین، عدمآگاهی از آینده زنجیره تامین مخصوصا در صنعت موادغذایی در حال گسترش است (سمیر و همکاران ،2009). تلاطمهایی همچون اپیدمی کووید- 19 که در مارس سال 2019 اتفاق افتاد، تأثیراتی بر جنبههای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی زندگی گذاشت و باعث ایجاد اختلالات در مقیاس بزرگی در شبکه زنجیره تامین شد (داس[x]، داتا و کومار،2021). در نتیجه، استفاده از سناریوها در زنجیره تامین، برای پیش بینی و برنامه ریزی در چنین موقعیتهایی از اهمیت زیادی برخوردار است.
مروری بر پیشینه تجربی زنجیره تامین تابآور
در این قسمت، محققان ابتدا به بررسی مطالعات داخلی و خارجی انجام گرفته مربوط به حوزه تاب آوری زنجیره تامین صنعت لبنیاتی پرداخته اند و سپس سایر مطالعات انجام گرفته مربوط به حوزه تاب اوری در صنایع مختلف از صنعت برق گرفته تا صنعت نفت و خودروسازی را مورد بررسی و توجه قرار داده اند.
آقایی افشار و صحرائیان (1400) در مطالعه خود، به مدلسازی ریاضی محصولات لبنی فاسدشدنی پرداختند. در این مطالعه شرکت کاله به عنوان تولید کننده زنجیره تامین در نظر گرفته شدهاست. در این پژوهش، با توجه به ادبیات موضوع به مدلسازی و بررسی برخی از ملاحظات جدید در اینگونه مسائل مانند هزینههای کیفیت (پیشگیری، ارزیابی، شکست) و هزینه زنجیره تامین و عوامل مهم کارایی و اثربخشی پرداخته شدهاست.
گیلانی، صفایی و پایدار (1398) با توجه به شیر خریداری شده از دامداریهای صنعتی و سنتی در صنعت لبنیات، به دنبال اهداف حداکثرسازی سود زنجیره تامین و کمینهسازی انتشارات ناشی از حمل ونقل محصول بودهاند. مورد مطالعه آنها، کارخانهای لبنیاتی واقع در شمال ایران بوده و هدف آنها تجزیه وتحلیل اثرات قیمتی استفاده از شیر خریداری شده از دامداریهای صنعتی و سنتی بر سود شرکت و همچنین بررسی سیاستهای شرکت تولیدی برای فروش محصولات است.
نوریان، شهرستانی و عجم زاده (1398) به بررسی تابآوری در زنجیره تامین لبنیات میهن پرداختند. نتایج مطالعه آنها حاکی از آن است که، ناب بودن، چابک بودن، انعطافپذیری و پایداری در زنجیره تامین در عملکرد بازاریابی نقش بسزایی دارند.
فیروزی، سادات خوراسگانی و عطایی (1393) یک مدل برنامه ریزی خطی تولید جهت بیشینهسازی ارزش خالص فعلی در صنایع لبنی ارائه نمودند. این تحقیق پس از حل مسئله برنامهریزی خطی تولید ترکیبی در 12 دوره برای شرکت پگاه گلپایگان با توجه به منابع موجود در هر دوره و ظرفیت فروش ترکیب بهینه در 12 دوره مشخص گردیده و تحلیل حساسیت نسبت به منابع انجام شد و مشخص گردید که تابع سود نسبت به محدودیت منابع شیر دارای حساسیت بیشتر میباشد و در برخی دورهها نیز افزایش یا کاهش منابع تاثیری بر تابع هدف سود ندارد.
کوزون و همکاران (2020) مسأله اندازه انباشته اقتصادی با موجودی فاسد شدنی(مثل فراوردههای لبنی) را بررسی کردند که در آن سفارش عقبافتاده مجاز بود و شخص میتوانست تقاضای یک دوره را (در صورت لزوم) در دورههای بعد با میزانی جریمه برآورده کند.
شایخ و همکاران(2020) مسأله زنجیره تامین مواد لبنی با سفارش عقب افتادهای را در نظر گرفتند که در آن هزینه سفارش عقب افتاده وابسته به سن آن (تعداد دوره های عقب افتادن) بود. یک روش دیگر برای برآوردهکردن تقاضا، زمانی که محصولات به موقع دردسترس نیستند، جانشین سازی آن است. تقاضا در این حالت به عنوان مثال یک محصول با کیفیت پایین میتواند بوسیله عرضه یک محصول با کیفیت بالا با همان قیمت محصول با کیفیت پایین تامین شود.
بنشاسته، صاحبی و جبل عاملی در سال 1399 در پژوهش خود به طراحی زنجیره تأمین تابآور در صنعت نفت تحت ریسکهای عملیاتی و اختلالی پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان میدهد که استفاده از استراتژیهایی همچون افزایش ظرفیت پالایشگاهها باعث 1 درصد بهبود تابع هدف میشود.
آذر، شهبازی، یزدانی و محمودیان در سال 1398 در مطالعه خود، به طراحی مدل ارزیابی تابآوری زنجیره تأمین صنعت برق پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که معیارهای مؤثر بر تابآوری زنجیره تأمین صنعت برق به دو دسته کلی معیارهای داخلی و خارجی دستهبندی میشوند. در دسته معیارهای داخلی سه بعد مهم مسائل فرایندی، انعطاف پذیری و چابکی قرار دارد و در دسته معیارهای خارجی، ابعاد مسائل بازیگران، مسائل اقتصادی و مسائل محیطی مهم و مؤثرند.
موسوی و قرقانی در سال 1399 در مطالعه خود، به منظور ایجاد تابآوری در برابر ابهامات موجود و خطرات ایجاد اختلال در زنجیره تأمین، از یک رویکرد برنامهنویسی تصادفی-احتمالی ترکیبی برای شبکه زنجیره تأمین بیو اتانول لیگنوسلولز چند خوراکه استفاده کردهاند.
خوت[xi] و تیاگراجان در سال (2019)، مطالعه مروری بر ارزیابی نقش مدیریت زنجیره تأمین در بخش خودروسازی هند انجام دادند. نتایج آنها نشان داد که، در کشورهایی مانند هند، صنعت خودروسازی به جای قوانین و مقررات دولت، باید تعهد مدیریتی مناسب برای پایداری و تابآوری زنجیره تأمین داشته باشد.
مرادی مسجدبری و ماکویی در سال 1397 در مطالعه خود، بیان کردند که زنجیره تامین با چالشهایی مانند تغییرات تقاضای بالا، عمر کوتاه محصولات و انتظارات و الزامات مشتریان مواجه شده است؛ سازگاری با این چالشها پیچیدگی زنجیره تامین را افزایش داده و باعث بیثباتی و غیرقابل پیش بینی شدن آن گشته است.
جهانی، مقبل باعرض و آذر در سال 1396 در پژوهش خود به طراحی مدلی برای سنجش تابآوری زنجیره تامین پرداختند. نتایج اجرای مدل نشان داد که متغیرهای انعطاف پذیری، فرهنگ مدیریت ریسک، همکاری، افزونگی و چابکی به ترتیب بیشترین نقش را در تبیین تغییرات تابآوری زنجیره تأمین دارند.
لیم[xii] و همکاران(2017)، در تحقیق خود، مدیریت زنجیره تامین پایدار را یک عنصر حیاتی در دستیابی به مزیت رقابتی مدیریت کسب و کار و مدیریت دانش را کلید توانمندساز میدانند. نتایج پژوهش آنها، یادگیری سازمان، به اشتراک گذاری اطلاعات و دانش، ایجاد دانش مشترک، فناوری اطلاعات و ذخیره سازی دانش را بالاترین محرکها و قدرتهای وابستگى نشان دادهاست.
با بررسی پیشینه تحقیق، میتوان دریافت که، تاکنون در حوزه تابآوری زنجیرهتامین با روش سنایوپردازی تلاش چشمگیری صورت نگرفته است و سناریونویسی برای تابآوری زنجیره تامین برای یک افق 10 ساله آن هم برای صنعت لبنیات، یک مفهوم نوپا، همچنین یک ضرورت برای این صنعت میباشد. باتوجه به این خلاء موجود، پژوهش حاضر، ابتدا به شناسایی عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین صنعت لبنی پرداخته، سپس سناریوهای پیش روی آنها را استخراج کرده است.
روش تحقیق
روش جمعآوری دادهها
گام اول: در این پژوهش، ابتدا، دادههای کیفی مربوط به عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین، با مراجعه به کتب، پایان نامه و مقالات مرتبط ، به روش مرور نظام مند جمع آوری شد. در این مرور تعداد 20 متغیر، از درون متون شناسایی شد.
گام دوم: در این گام، محققان با انجام مصاحبه با جامعه آماری منتخب، به طور خاص به دنبال شناسایی عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله (به عنوان یکی از شرکتهای فعال در صنعت غذایی کشور)، بودند. مصاحبه، به عنوان یکی از محبوبترین روشهای کیفی در علوم اجتماعی، توصیف شدهاست (تراورس، 2010). روش انجام مصاحبه، مصاحبه بدون ساختار بوده به عبارتی مصاحبهشوندگان آزاد بودند که هرآنچه را موثر در تابآوری زنجیره تامین در صنایع غذایی و بهخصوص صنعت لبنیات (به عنوان زیرمجموعه مهمی از این صنعت در کشور) و به دنبال آن زنجیره تامین شرکت کاله میدانند، را بیان کنند.
ابعاد کلیدی زنجیره تامین را بخش بازاریابی ، تولید ،لجستیک ، تحقیق و توسعه ،مالی ، فروش و خرید تشکیل می دهند(کوزما[xiii] و همکاران ،2019). جامعه آماری این پژوهش را متخصصان و مدیران اجرایی صنعت لبنی کاله با مدرک کارشناسی ارشد و دکتری در رشتههای مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع، با سابقه بالای 5 سال فعالیت در صنعت لبنیاتی در استان مازندران تشکیل دادهاند. (جدول مشخصات خبرگان در ادامه آورده شده است.) برای انتخاب متخصصان، باتوجه به تحصیلات، جایگاه شغلی در شرکت و سابقه فعالیت آنها، در ابتدا از روش نمونهگیری هدفمند استفاده شده و بعد از مصاحبه با نفر اول، بقیه افراد با روش گلوله برفی انتخاب شدند و دلیل آن، انتخاب گروهی از متخصصان بود که درک عمیق و یا اطلاعات غنی در ارتباط با موضوع مورد بحث داشته باشند(نیومن[xiv] ، 2007) و بتوانند بینش کامل را درارتباط با سوالات تحقیق ارایه دهند (دیورز[xv] و فرانکل، ۲۰۰۰). در مطالعه حاضر، مدت زمان مصاحبه با هر مصاحبه شونده به طور متوسط 60دقیقه بود و فرایند مصاحبه، تا زمان رسیدن به اشباع نظری درباره موضوع مورد بحث، ادامه یافت. به این معنی که، محقق فرایند مصاحبه را بعد از رسیدن به اشباع نظری پایان داده و در مجموع تعداد جامعه آماری را 8 نفر در این بحث تشکیل دادهاند. این 8 نفر تا انتهای پژوهش ما را همراهی کردند.
گام سوم: تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه: دادهها به صورت کلمه به کلمه رونویسی، کدگذاری و با توجه به اهداف تحقیق، مضمون بندی شدند. کدگذاری به عنوان، اختصاص برچسب، به نقل قولهایی که نشاندهنده برخی مضامین خاص هستند، تعریف شدهاست (چوودوری[xvi]، 2015). کدگذاری در سه مرحله انجام گرفت: 1) کدگذاری باز: بررسی دقیق دادهها ،2) کدگذاری محوری: سازماندهی کدهای باز در قالب طبقات بر اساس مضامین ومفاهیم یا ویژگیهای مشابه. 3) کدگذاری انتخابی: شناسائی مضمون های اصلی طرح پژوهشی. (نیومن 1395:455). سه مرحله کدگذاری در مطالعه حاضر انجام گرفته، متون مصاحبه بررسی شدند و 24 متغیر اولیه از متن مصاحبهها شناسایی شد. اعتبارسنجی مضامین و کدهای بدست آمده در این بخش توسط 2 نفر از کارشناسان انجام گرفت.
جدول1- مشخصات خبرگان
|
ردیف |
تحصیلات |
سمت در صنعت |
سابقه کاری |
|
1 |
دکتری صنایع |
مدیر زنجیره تامین شرکت لبنی کاله |
15 سال |
|
2 |
دکتری مدیریت صنعتی |
مدیر تولید شرکت لبنی کاله |
11 سال |
|
3 |
ارشد صنایع |
مدیر لجستیک شرکت لبنی کاله |
9 سال |
|
4 |
دکتری مدیریت بازاریابی |
مدیر فروش شرکت لبنی کاله |
6 سال |
|
5 |
ارشد مدیریت کسب و کار |
مدیر خرید شرکت لبنی کاله |
7 سال |
|
6 |
دکتری حسابداری |
مدیر مالی شرکت لبنی کاله |
5 سال |
|
7 |
ارشد مدیریت بازرگانی گرایش بازاریابی |
مدیر بازاریابی شرکت لبنی کاله |
5 سال |
|
8 |
دکتری مدیریت استراتژیک |
مدیر تحقیق و توسعه شرکت های لبنی کاله |
8 سال |
روش تجزیه و تحلیل دادهها
گام اول: در پژوهش حاضر، برای شناسایی عوامل کلیدی استراتژیک موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله، از روش تحلیل ساختاری استفاده شدهاست. روش تحلیل ساختاری ابزاری قدرتمند و مناسب برای به اشتراکگذاری دانش و انتقال تجارب بین گروهی از متخصصان است(گلن[xvii] و گوردن، 2003). این روش، به دنبال مشخصکردن متغیرهای کلیدی(آشکار یا پنهان) با هدف دریافت نظرات مشارکتکنندگان و ذینفعان در مورد جوانب و رفتارهای پیچیده و غیرقابل پیشبینی یک سیستم (عمران[xviii]، خورش و صالح ،2014). بوده و دادهها با کمک نرم افزار میک مک مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند. نرمافزار میک مک از جمله بهترین نرمافزاهایی است که با هدف پیادهسازی روش تحلیلساختاری طراحی شدهاست(گوده[xix] ،2006). در این مرحله، عوامل کلیدی شناسایی شده از مراحل قبل در قالب یک پرسشنامه (ماتریس) اثرات متقابل قرار گرفتند. نحوه پر کردن پرسشنامه به این صورت بود که، متغیرهای موجود در سطرها بر متغیرهای موجود در ستونها تاثیر میگذاشتند. میزان ارتباط، با اعداد بین 0 تا 3 سنجیده شد. عدد «0» به منزله « بدون تاثیر»، عدد «1» به منزله «تاثیر ضعیف » و عدد«2» به منزله «تاثیر متوسط » بود که در نهایت عدد «3» به منزله «تاثیر زیاد» بود. در مرحله بعد، پرسشنامه ها وارد نرم افزار میک مک شدند.
خروجی نرمافزار میک مک، شامل یک نقشه دو بعدی با محورهای افقی و عمودی بود که به ترتیب نشاندهنده تأثیرگذاری و تاثیرپذیری بود و هر کدام از متغیرها با توجه میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در جای خاصی در نمودار قرار گرفتند. (ویلاکورتا[xx]، ویلاکورتا، ماسگوسا، کاستلانوس و لاماتا، 2014 ). متغیرها در نمودار حاصل از میک مک، در پنج دسته قرار گرفتند: 1) ورودی / تأثیرگذار: بیشتر تاثیرگذار و کمتر تاثیرپذیر. 2) متغیرهای دووجهی: همزمان هم تاثیرگذار و هم تاثیرپذیر. 3)تاثیرپذیر / وابسته: بیشتر تاثیرپذیر. 4)متغیرهای مستقل و مستثنی: نه تاثیرگذار و نه تاثیرپذیر 5)تنظیمی: این متغیرها به دلیل موقعیتی که در مناطق مرزی هر یک از چهار منطقه دارند، امکان پیوستن به سایر متغیرها را داشتند(نعمت پور و فرجی، 2019).
گام دوم: در مرحله بعد، برای شناسایی آیندههای ممکن و محتمل بر آینده 10 ساله زنجیرهتامین شرکت کاله، از روش سناریونویسی مبتنی بر الگوریتم تحلیل متوازن تاثیر متقابل[xxi]، استفاده شد. در سالهای اخیر، به دلیل پیچیدگی و عدمقطعیت زیاد، بهویژه در محیطهای تجاری، استفاده از سناریو افزایشیافته است(سعیدپور و بهبودی، 1396). از نرم افزار سناریوویزارد برای روش تحلیل متوازن تأثیر متقابل استفاده شد. این روش تحلیل در سناریونویسی، مبنای ساختار سناریوهای کیفی را بر مبنای شبکههای تأثیر کیفی تسهیل میکند، به عبارتی، براساس دانش کیفی موجود درباره روابطی با تأثیر دوطرفه برای عناصراصلی یک سیستم است.
یافتهها
گام اول: شناسایی متغیرهای اولیه موثر بر تابآوری زنجیره تامین
در این مرحله، عوامل اولیه بدست آمده از طریق مرور نظام مند و مصاحبه، با یکدیگر ادغام شدند و در مجموع تعداد44 متغیر یا همان عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت لبنی کاله در افق 10 ساله، شناسایی شد. در جدول2 دسته بندی عوامل اولیه طبق مدل پستل آورده شدهاست. در این مرحله از روش دلفی به منظور تایید اعتبار محتوایی و همچنین رسیدن به اجماع نظری برای نهایی کردن لیست عوامل کلیدی موثر بر تابآوری زنجیره تامین استفاده شد. و تحلیـل در اختیار خبرگان قرار گرفت و این عمل تا رسیدن به اجماع نظری ادامه پیدا کرد(آگل[xxii] و همکاران، 2015).
قابل ذکر است که، روش دلفی از جمله روشهای مورد استفاده در آیندهپژوهی بوده و در موسسه رند در سال 1950 برای ایجاد یک توافق گروهی در بین متخصصان این موسسه و برای آینده پژوهی در حوزههای نظامی و سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است(اوکلی[xxiii] و پولاسکی، 2004 ). خبرگان دعوت شده در این مطالعه، براساس تخصص و تجربهشان در موضوع مورد بحث، میزان توانایی و تمایل آنها به مشارکت و زمان کافی برای مشارکت دعوت شدند(رادستاد[xxiv] و همکاران، 2013). ارسال پرسشنامههای دلفی به صورت حضوری و آنلاین صورت گرفته و از بین افراد دعوت شده برای شرکت در این پنل، 8 نفر شرکت کردند. این درحالی است که، حداقل تعداد متخصصانی که برای اندازه مناسب یک پانل پیشنهاد شدهاند، هفت نفر میباشد(سورانی[xxv] ، 2015).
جدول2: دسته بندی عوامل اولیه شناسایی شده بر تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله طبق مدل PESTEL
|
منابع |
عوامل اولیه |
تم |
|
(ثقفی و همکاران،2019 )، (خدابخش ،1397) |
تحریم، نگاه سرمایه گذار خارجی به ایران، تراکنشهای مالی و بین المللی، مشکل صادرات،ثبات سیاسی،ثبات در ارائه خدمات الکترونیکی، سلامت فضای دولت، توان مالی بخش خصوصی،وضعیت بورس،ارز ، سکه و... تامین منابع مالی کارآمد |
سیاسی |
|
(ثقفی و همکاران ،2019 )، (آتزوری ، 2015) |
نرخ تورم، قدرت خرید سرانه، وضعیت مالیات عمومی و معافیتهای مالیاتی،نرخ اشتغال کم در کشور، بازار هدف داخل یا صادرات، حمایت از صادرات، عدم شفافیت مالی |
اقتصادی |
|
(قیصری و همکاران ،1395 )، (حسینی، ایوانو و دولوگی ،2019) |
دیجیتال سازی، نوآوری در مبادلات مالی در تولید، مدیریت موجودی، سرعت کم اینترنت و توسعه غیر همگن زیر ساختها، امکان نوآوری در زمینه فروش کالا، نبود نرم افزار جامع، پایگاه داده و سواد اطلاعاتی جامعه |
فناوری |
|
مصاحبه |
ظروف چند بار مصرف، ظروف با کیفیت،استفاده از زنجیره تامین حلقه بسته در کالاهای فروخته شده،رعایت استانداردهای زیست محیطی شمال کشور ،کاهش ضایعات خط تولید ،توجه به نیازهای بومی کشور |
زیست محیطی |
|
(کاظم و همکاران ،2018 )؛ (یوسف زاده شهری و مختاریان دیویی ،1396)؛ (حسینی ،2019 ) |
نیروی انسانی کارآمد،کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین، دانش و مهارت فنی مهندسان، سواد اطلاعاتی، نگرش به توانمندی تولید داخل ، فرهنگ خرید مردم |
اجتماعی |
|
مصاحبه |
پشتیبانی کالا و مواد، لجستیک در فروش و عرضه، انبارگردانیهای مناسب، ارتباط بخشهای تولید ،کنترل کیفیت و فنی با یکدیگر،حمل و نقل کالا و خدمات، ارتباط مناسب بین پرسنل و کارمندان، وقوع سبکهای مدیریتی مناسب سازمان |
درون سازمانی |
در ادامه با پرسشنامه دور اول دلفی ابتدا از حیث اعتبار درونی یا CVR با نظر خبرگان مورد ارزیابی قرار گرفت و مقدار CVR در حومه گویه ها بین 0.80% تا 1 بدست آمد و اعتبار محتوایی آن تایید شد. سپس برای تعیین عوامل کلیدی، پرسشنامه بین 8 نفر از خبرگان توزیع و نتایج جمع آوری گردید. از خبرگان درخواست شد که با توجه به سوالات بر حسب طیف لیکرت میزان موافقت یا مخالفت خود را در یک بازه 5تایی از «کاملا موافق» تا «کاملا مخالف » بیان دارند. همچنین در صورت مشاهده همپوشانی معیارها موضوع را با حذف معیار نامناسب اعلام دارند. در مجموع 8 پرسشنامه پر شد که ما برای بدست آوردن توزیع نرمال بودن دادهها از آزمون کولموگروف – اسمیرنوف (K-Sاستفاده کردیم: در این مرحله، مقدار P-VALUE در همه گویهها کمتر از 0.05 بود که نشاندهنده رد فرض صفر و تایید فرض یک بود. در نتیجه معلوم شد که دادههای این پرسشنامه دارای توزیع نرمال نیست. لذا از آزمون فریدمن (ناپارامتریک)، جهت رتبهبندی استفاده شد. برای تعیین شاخص اجماع از «دبلیو کندال » استفاده کردیم. رتبهبندی عوامل مشخص به صورت یکسان در این شاخص دیده شد. دبلیو کندال عددی ما بین صفر و یک بود که عدد صفر به معنی نظرات کاملا غیرمشابه و یک به معنی نظرات کاملا مشابه خواهد بود(اوکلی و پولاسکی، 2004 ). باتوجه به اینکه تفاوت در این دو دور کمتر از 0.005 بود به پایان کار دلفی رسیدیم. در نتیجه، در این مرحله تعداد 14 عامل اولیه کلیدی یا موثر در پرسشنامه تایید شد.
جدول3: نتایج آزمون فریدمن
|
ردیف |
عوامل تاثیرگذار |
N |
Mean / دور اول W=0.875 p-value :0 |
Mean/دور دوم W=0.879 p-value:0 |
|
1 |
تحریم |
18 |
4.85 |
4.87 |
|
2 |
نرخ تورم |
18 |
4.74 |
4.78 |
|
3 |
قدرت خرید سرانه |
18 |
4.75 |
4.76 |
|
4 |
نرخ اشتغال کم در کشور |
18 |
4.74 |
4.74 |
|
5 |
بازار هدف داخل یا صادرات |
18 |
4.75 |
4.75 |
|
6 |
حمایت از صادرات |
18 |
4.85 |
4.85 |
|
7 |
دیجیتالسازی |
18 |
4.85 |
4.87 |
|
8 |
نبود نرم افزار جامع |
18 |
4.74 |
4.74 |
|
9 |
کاهش ضایعات |
18 |
4.75 |
4.75 |
|
10 |
رعایت استانداردهای زیست محیطی |
18 |
4.85 |
4.87 |
|
11 |
کیفیت زندگی متخصصان |
18 |
4.74 |
4.74 |
|
12 |
نیروی انسانی کارآمد |
18 |
4.75 |
4.79 |
|
13 |
دانش و مهارت فنی مهندسان |
18 |
4.79 |
4.79 |
|
14 |
نگرش به توانمندی تولید داخل |
18 |
4.75 |
4.75 |
گام دوم: شناسایی متغیرهای کلیدی موثر با روش تحلیل ساختاری
در مرحله قبل و با کمک روش دلفی، تعداد 14 عامل اولیه موثر بر زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله بدست آمد. در این مرحله، از نرمافزار میک مک جهت شناسایی عوامل کلیدی استراتژیک، استفاده شد. تفکر اصلی حاکم بر این مدل تفکر سیستمی بود. از این رو عوامل اولیه مؤثر در سطر و ستونهای ماتریسی (پرسشنامه اثرات متقابل) با ابعاد (14*14) قرار داده و سپس برای ارزیابی تأثیر هر عامل بر عامل دیگر پانل خبرگان تشکیل شد. در این پانل، کارشناسان به ترتیب میزان تأثیرگذاری هر عامل در سطر را بر عامل در ستون، بر اساس طیف صفر تا سه (صفر = بی تأثیر؛ 1 = تأثیر گذاری کم؛ ۲ = تأثیرگذاری متوسط و ۳ = تأثیرگذاری زیاد) ارزشگذاری کردند. در واقع آنها با این ارزشگذاری مشخص کردند که هر عامل در یک افق 10 ساله در آینده به چه اندازه میتواند بر عوامل دیگر بر زنجیره تامین شرکت کاله تأثیرگذار باشد. سپس با جمعبندی ارزشگذاری ماتریس که مشخصات کلی آن در جدول شماره 4 قابل مشاهدهاست، دادهها ابتدا وارد نرمافزار میک مک شد. سپس با توجه به نتایج خروجی از این نرمافزار به تحلیل نتایج پرداخته شد.
این ماتریس با 4 بار چرخش از مطلوبیت 100% برخوردار گردیده که نشاندهنده روایی بالای پاسخهای آن است. درجه پرشدگی ماتریس 041/77% است که نشان میدهد در بیش از 70 درصد موارد ، عوامل برهمدیگر تأثیر داشتهاند. از مجموع 151رابطه ممکن، 45 رابطه بدون تأثیر(صفر)، 82 رابطه ضعیف(یک)، 47 رابطه متوسط(دو)، 22 رابطه دارای تأثیر زیاد (سه) است.
جدول4: تحلیل اولیه داده های ماتریس و تاثیرات متقابل
|
مقدار |
مشخصات |
مقدار |
مشخصات |
|
ابعاد ماتریس |
14 |
تعداد دو |
47 |
|
تعداد تکرار |
4 |
تعداد سه |
22 |
|
تعداد صفر |
45 |
تعداد P |
0 |
|
تعداد یک |
82 |
مجموع |
151 |
|
تعداد دو |
47 |
درجه پر شدگی |
041/77% |
تحلیل خروجی مدل میک مک
براساس نمودار بدستآمده از میک مک(شکل 1)، 7 عامل کلیدی استراتژیک موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله شناسایی شد. در پژوهش حاضر، متغیرها براساس نحوه قرارگیری در نمودار به دست آمده از تحلیل میک مک، به قرار زیر هستند:
جدول5:گونه شناسی و طبقه بندی متغیرها
|
نوع متغیر |
عناوین متغیرها |
|
دووجهی یا کلیدیاستراتژیک |
نگرش به توانمندی تولید داخل؛ بازار هدف داخل یا صادرات؛ حمایت از صادرات،؛ دانش و مهارت فنی مهندسان؛ نیروی انسانی کار آمد؛ کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامیندیجیتالیسازی |
|
تاثیرگذار |
تحریم ها |
|
مستقل |
نرخ تورم ؛ رعایت استانداردهای زیست محیطی ؛ کاهش ضایعات؛ نبود نرم افزار جامع |
|
وابسته |
نرخ اشتغال کم در کشور ؛ قدرت خرید سرانه |
شکل1: نقشه پراکندگی متغیرهای کلیدی مؤثر بر زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله براساس تأثیرگذاری-تأثیرپذیری مستقیم
شکل2: نقشه تاثیرات مستقیم بین نیروهای کلیدی تاثیرگذار(تاثیرات بسیارقوی)
گام سوم: سناریونویسی بر پایه تحلیل متوازن تاثیر متقابل
در این مرحله، به منظور شناسایی آیندههای ممکن، مطلوب و محتمل، وضعیتهای مختلفی متصور شد و در مجموع 26 وضعیت مختلف برای 7 عامل کلیدی شناسایی شده از مرحله میک مک، با کمک خبرگان نگارش شد. (جدول 6). به دنبال آن، ماتریس عدم قطعیت با ابعاد 26*26 ساخته شد. این ماتریس در اختیار پانل خبرگان قرار گرفت و از آنها خواسته شد تا با پاسخگویی به این سوال" اگر هر یک از وضعیتهای 26 گانه اتفاق بیفتد چه تأثیری بر وقوع و یا عدم وقوع سایر وضعیتها خواهد داشت؟»" به تکمیل این ماتریس، با درج ارقامی بین 3+ تا 3- (3+: تواتمندساز شدید، 2+: توانمندساز، 1+: توانمندساز ضعیف؛ 0: بدون تاثیر؛ 1-: محدودیت ساز ضعیف، 2-: محدودیت ساز، 3-: محدودیت ساز شدید) میزان تأثیرگذاری هر کدام از وضعیتها را بر سیستم مشخص کنند. دادههای بدست آمده، در مرحله بعد، وارد نرمافزار سناریوویزارد شد.
جدول6: وضعیتهای احتمالی آینده متغیرهای کلیدی تأثیرگذار
|
ردیف |
سناریوهای ممکن |
|
1 |
A1: اشتراک گذاری دانش و افزایش توان تولید با شرکتهای محصول مشترک |
|
A2: کار جزیرهای و رشد با سرعت کم |
|
|
A3: عدم اشتراک دانش و مدیریت منابع نادرست و عدم همکاری با شرکت های محصول مشترک |
|
|
A4: شرکتهای رانتی و خانوادگی که نیروی متخصص در آن جایگاهی ندارد |
|
|
2 |
B1: بومیسازی تکنولوژی روز و افزایش شانس صادرات و جلوگیری از واردات بی رویه و ثبتیت نرخ ارز |
|
B2: حضور در ایونتها و ارتباط با صادر کنندگان برای بدست گرفتن بخشی از صادرات |
|
|
B3: تمرکز بر روی بازار منطقهای و امکان کاهش فروش بر اساس تحولات بازار |
|
|
B4: عدم بومیسازی تکنولوژی و عدم ارتباط با صادر کنندگان و تولید یکسان بدون نگاه به تحولات بازار |
|
|
3 |
C1: مشوقهای تسهیل صادرات و امکان استفاده از سوبسیدهای دولتی و برطرف شدن موانع تولید |
|
C2: مشوقهای تسهیل صادرات و امکان استفاده از سوبسید های دولتی |
|
|
C3: نقش میانجی دولت در بحث صادرات و امکان صادرات در صورت وجود کالای با مزیت رقابتی |
|
|
C4: عدم همکاری دولت با تولید کنندگان و حذف یارانه ها و مشوق ها |
|
|
C5: بسته شدن کانال های مالی بین الملل علارغم داشتن کالای با مزیت رقابتی و عدم همکاری دولت با تولید کنندگان |
|
|
4 |
D1: حقوق و مزایای مکفی ،پرداخت اکورد و رکورد ،تامین اجتماعی و درمانی مناسب و سیستم ارتقا شغلی کارآمد و امنیت شغلی |
|
D2: حقوق و مزایای نسبتا مناسب وبیمه تامین اجتماعی پرداخت پاداش و آکورد و رکورد |
|
|
D3: حقوق و مزایای طبق قانون و بیمه تامین اجتماعی |
|
|
D4: عدم پرداخت به موقع حقوق و دستمزد و نبود بیمه با چتر حمایتی مناسب |
|
|
5 |
E1: ماموریتهای آموزشی در کشورهای پیشرو صنعت و اعطای تسهیلات ویژه |
|
E2: حفظ روند فعلی |
|
|
E3: فضای بسته برای گردش اطلاعات و عدم اعطای تسهیلات و ماموریت های آموزشی |
|
|
6 |
F1: تسهیل شرایط کار،تعطیلات سالانه و دوره ای ،ایجاد شرایط رفاهی و بالابردن ایمنی کار و اجرای 5 اس |
|
F2: حفظ روند فعلی |
|
|
F3: عدم تسهیل شرایط کار ،نبود ایمنی کار و بییمه سختی کار نامناسب |
|
|
7 |
H1: اینترنت آزاد ،نرم افزار جامع ،حضور در شبکه بازار های جهانی و حذف واسطه از طریق ارتباط مستقیم |
|
H2: عدم دسترسی به نرم افزار جامع و قطعی اینترنت بین الملل و حضور کمرنگ در شبکه بازار جهانی |
|
|
H3: اینترنت ملی و قطع کامل لرتباط با بازارهای جهانی و وجود گسترده و چند دست واسطه ها |
گام چهارم: استخراج سناریوهای با سازگاری بالا با کمک نرم افزار
در مطالعه حاضر، تعداد 8640حالت ترکیبی ممکن(3*3*3*4*5*4*4) از نرمافزار سناریوویزارد استخراج شد. ماهیت نرمافزار سناریوویزارد، کاهش ابعاد احتمالی وقوع سناریوها از میان میلیون ها سناریو به چند سناریو محدود با احتمال وقوع بالا است. نرمافزار سناریوویزارد هیچ اصرار و تأکیدی بر وجود سناریوها از طیفهای مختلف ندارد و تنها براساس روابط مثبت و منفی تأثیرگذار نسبت به برخی سناریوها اقدام میکند. بهعبارتیدیگر این امکان که در پروژهای تمام سناریوها طیف وسیعی از وضعیتهای مطلوب باشد، وجود دارد و ممکن است هیچ سناریوی بحرانی برای پروژه پیش بینی نشود و برعکس آن هم، صادق میباشد. در این تحقیق، 211سناریو با احتمال وقوع ضعیف و 7 سناریو باورکردنی و با احتمال وقوع قوی شناسایی شدند. شکل (4) در پیوست تابلوی سناریوهای منتخب را نشان میدهد.
شکل4: تابلوی سناریوهای منتخب
گام پنجم: دستهبندی سناریوهای با سازگاری بالا
از مجموع 49 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو تعداد 14 حالت و 57/28% در حالت خوشبینانه، تعداد 6 حالت و 24/12%درصد در حالت شگفت انگیز و تعداد 10 حالت و 41/20% در حالت بینابینی و ادامه شرایط فعلی و در نهایت تعداد 5 حالت و 2/10% در حالت فاجعه قرار دارند. در مجموع 81/40% در حالت مطلوب، 77/38% در حالت نامطلوب و 41/20% هم در حالت بینابینی یا ادامه شرایط فعلی قرار دارند. در نتیجه، این وضعیت نشان میدهد که بیش از 40 درصد از حالت های موجود در صفحه سناریو در حالت مطلوب قرار دارند و بعد از آن حالت نامطلوب و در نهایت حالت بینابینی، کمترین میزان را به خود اختصاص داده است. میتوان گفت که تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله، حالت مطلوب با اختلاف کمی از حالت نامطلوب و بحرانی قرار خواهد گرفت. مشخصات سناریوهای بدست آمده در جدول 7 آورده شده است.
جدول7: مشخصات سناریوها
|
سناریو |
اثرات کل |
وزن حجمی |
مقدار سازگاری |
|
اول |
66 |
1461 |
4 |
|
دوم |
13 |
1607 |
2- |
|
سوم |
3- |
1239 |
2- |
|
چهارم |
1 |
1128 |
2- |
|
پنجم |
6- |
849 |
2- |
|
ششم |
9- |
979 |
2- |
|
هفتم |
68 |
1376 |
4 |
در مجموع 7 سناریوی با سازگاری بالا با توجه به درجه مطلوبیت آنها به 4گروه تقسیم شدند که هریک از گروهها شامل چند سناریو با ویژگیهای تقریبا مشترک با تفاوت کم در یک یا چند حالت از میان 7 عامل کلیدی هستند، این گروهها عبارتند از:
گروه اول: سناریوی اول: این سناریو را میتوان سناریو خوشبینانه و مطلوب نامید؛ بدین علت که تمام مولفهها در آن در بهترین و ایدهآلترین حالت خودشان قرار دارند. در نتیجه، دستیابی به بهترین وضعیت در تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله دیده میشود. مشخصات سناریوی اول (مطلوب) و سناریوی هفتم(بحرانی) در جدول شماره 8 آورده شده است.
گروه دوم: سناریوهای دوم تا چهارم در این گروه قرار دارند. این گروه از سناریو را میتوان سناریوهایی با حالتی بینابینی و تقریبا مطلوب نامید؛ بدین علت که در بین حالات بحرانی و فاجعه، حالتهای خوشبینانه و شگفتانگیز نیز دیده میشود. در نتیجه، حفظ وضع موجود و روند تغییرات کند و تدریجی عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله دیده میشود.
در گروه دوم، سناریوی شماره 3 از وضعیت بهتری نسبت به سایر همگروهیهای خود قرار دارد. به این دلیل که دو عامل کلیدی «حمایت از صادرات» ، «کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین» در حالتی خوشبینانه و عامل کلیدی «بازار هدف داخل یا صادرات » در حالتی شگفتانگیز و ایدهآل قرار دارد. بومیسازی تکنولوژی روز و افزایش شانس صادرات و جلوگیری از واردات بی رویه و ثبیت نرخ ارز، حالت شگفتانگیز برای عامل کلیدی «بازار هدف داحل یا صادرات» میباشد. وجود مشوقهای تسهیل صادرات و امکان استفاده از سوبسیدهای دولتی، حالت خوشبینانه برای عامل کلیدی «حمایت از صادرات» و وجود حقوق و مزایای نسبتا مناسب وبیمه تامین اجتماعی، پرداخت پاداش و آکورد و رکورد، خوشبینانهترین حالت برای عامل کلیدی «کیفیت زندگی متخصصان» است.
در این سناریو دو عامل « نگرش به توانمندی تولید داخل»و «نیروی انسانی کارآمد» در حالتی بحرانی و نامطلوب قرار دارند. حالت بحرانی برای عامل کلیدی « نگرش به توانمندی تولید داخل» یعنی عدم اشتراک دانش و مدیریت منابع نادرست و عدم همکاری با شرکتهای محصول مشترک و برای عامل « نیروی انسانی کارآمد»، یعنی عدم تسهیل شرایط کار، نبود ایمنی کار و بیمه سختی کار نامناسب. دو عامل کلیدی « دانش و مهارت فنی مهندسان» و « دیجیتالسازی» در حالتی بینابینی قرار دارند. ادامه روند فعلی در مورد دانش و مهارت فنی مهندسان و عدم دسترسی به نرمافزار جامع و قطعی اینترنت بینالملل و حضور کمرنگ در شبکه بازار جهانی در مورد عامل دیجیتالسازی، حالت بینابینی برای این دو عامل، محسوب میشوند.
در سناریوی شماره دوم در این گروه، دو عامل «بازار هدف داخل یا صادرات » و «حمایت از صادرات» در حالت بحرانی قرار دارند. تمرکز بر روی بازار منطقهای و امکان کاهش فروش براساس تحولات بازار حالت بحرانی برای بازار هدف داخل و عدم همکاری دولت با تولید کنندگان و حذف یارانهها و مشوقها حالت بحرانی برای عامل کلیدی حمایت از صادرات میباشد. همچنین در این سناریو، سه عامل «کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین » و «دانش و مهارت فنی مهندسان» و «دیجیتالسازی » در حالتی خوشبینانه و دو عامل « نگرش به توانمندی تولید داخل » و « نیروی انسانی کارآمد » در حالتی بینابینی قرار دارند. شباهت سناریوی شماره دو و سناریو شماره سه، در عامل « کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین » است که در هردو سناریو در حالت خوشبینانه قرار دارد. حقوق و مزایای مکفی، پرداخت اکورد و رکورد، تامین اجتماعی و درمانی مناسب و سیستم ارتقاء شغلی کارآمد و امنیت شغلی حالتی خوشبینانه برای این عامل کلیدی، ماموریتهای آموزشی در کشورهای پیشرو صنعت و اعطای تسهیلات ویژه حالت خوشبینانه برای عامل دانش و مهارت فنی مهندسان و اینترنت آزاد، نرمافزار جامع، حضور در شبکه بازارهای جهانی و حذف واسطه از طریق ارتباط مستقیم، حالتی خوشبینانه برای عامل کلیدی دیجیتالیسازی محسوب میشود. در مورد نگرش به توانمندی تولید داخل، حالتی بینابینی یعنی کار جزیرهای و رشد با سرعت کم، برای عامل کلیدی نیروی انسانی کارآمد، حالت بینابینی یعنی ادامه روند فعلی.
در سناریوی شماره چهار در این گروه، دو عامل « بازار هدف داخل یا صادرات » و « حمایت از صادرات » در حالت شگفتانگیز قرار دارند. وجود مشوقهای تسهیل صادرات و امکان استفاده از سوبسیدهای دولتی و برطرف شدن موانع تولید، خوشبینانهترین یا ایدهآلترین حالت برای عامل کلیدی «حمایت ازصادرات» است. دراین سناریو، عامل کلیدی « نگرش به توانمندی تولید داخل » در بدترین و بحرانیترین حالت خود یعنی وجود شرکتهای رانتی و خانوادگی که نیروی متخصص در آن جایگاهی ندارد، قرار دارد. اشتراک این سناریو با سناریو شماره سه، دو عامل کلیدی «دانش و مهارت فنی مهندسان » « دیجیتالیسازی» است که در هردو سناریو در حالت بینابنی قرار دارند. کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین نیز در این سناریو در حالت بینابینی قرار دارد.
گروه سوم: سناریوی پنجم و ششم با اختلاف در این دسته قرار میگیرند. سه عامل «دانش و مهارت فنی مهندسان»، «نیروی انسانی کارآمد »، «دیجیتالسازی» هر دو سناریو در حالتی بحرانی قرار دارند. دو عامل «نگرش به توانمندی تولید داخل»، «بازار هدف داخل یا صادرات» در سناریوهای پنجم و ششم در حالت خوشبینانه قرار دارند. حالت خوشبینانه برای عامل کلیدی « نگرش به توانمندی تولید داخل» یعنی حالتی که در آن، اشتراکگذاری دانش و افزایش توان تولید با شرکتهای محصول مشترک وجود داشته باشد. در مورد عامل کلیدی « بازار هدف داخل یا صادرات» حالت خوشبینانه یعنی حضور در رویداد ها و ارتباط با صادرکنندگان برای بدست گرفتن بخشی از صادرات. تنها تفاوت سناریوی شماره پنجم و ششم در مولفه یا عامل کلیدی« کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین» میباشد. این عامل در سناریوی پنجم در حالتی خوشبینانه قرار دارد درصورتی که همین عامل کلیدی در سناریوی ششم در حالتی بینابینی یعنی وجود حقوق و مزایا طبق قانون و بیمه تامین اجتماعی (ادامه همین روند کنونی) قرار دارد.
گروه چهارم: در این گروه تنها سناریوی شماره 7 قرار دارد. این گروه از سناریو را میتوان سناریوی بسیار نامطلوب و بحرانی نامید. بدین علت که مولفهها در بدترین شرایط خودشان قرار دارند. با توجه به این سناریو، بحرانیترین شرایط ممکن در تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله اتفاق خواهد افتاد.
جدول8: مشخصات سناریوهای اول و هفتم به ترتیب مطلوب و بحرانی
|
عامل کلیدی |
حالت مطلوب(سناریوی اول) |
حالت نامطلوب و بحرانی(سناریو هفتم) |
|
نگرش به توانمندی تولید داخل |
اشتراک گذاری دانش و افزایش توان تولید با شرکت های محصول مشترک |
شرکت های رانتی و خانوادگی که نیروی متخصص در آن جایگاهی ندارد |
|
بازار هدف داخل یا صادرات |
بومی سازی تکنولوژی روز و افزایش شانس صادرات و جلوگیری از واردات بی رویه و ثبتیت نرخ ارز |
عدم بومی سازی تکنولوژی و عدم ارتباط با صادر کنندگان و تولید یکسان بدون نگاه به تحولات بازار |
|
حمایت از صادرات |
مشوق های تسهیل صادرات و امکان استفاده از سوبسید های دولتی و برطرف شدن موانع تولید |
بسته شدن کانال های مالی بین الملل علارغم داشتن کالای با مزیت رقابتی و عدم همکاری دولت با تولید کنندگان |
|
کیفیت زندگی متخصصان زنجیره تامین |
حقوق و مزایای مکفی ،پرداخت اکورد و رکورد ،تامین اجتماعی و درمانی مناسب و سیستم ارتقا شغلی کارآمد و امنیت شغلی |
عدم پرداخت به موقع حقوق و دستمزد و نبود بیمه با چتر حمایتی مناسب |
|
دانش و مهارت فنی مهندسان |
ماموریت های آموزشی در کشورهای پیشرو صنعت و اعطای تسهیلات ویژه |
فضای بسته برای گردش اطلاعات و عدم اعطای تسهیلات و ماموریت های آموزشی |
|
نیروی انسانی کارآمد
|
تسهیل شرایط کار ،تعطیلات سالانه و دوره ای ،ایجاد شرایط رفاهی و بالابردن ایمنی کار و اجرای 5 اس |
عدم تسهیل شرایط کار ،نبود ایمنی کار و بییمه سختی کار نامناسب |
|
دیجیتال سازی
|
اینترنت آزاد ،نرم افزار جامع، حضور در شبکه بازار های جهانی و حذف واسطه از طریق ارتباط مستقیم |
اینترنت ملی و قطع کامل لرتباط با بازارهای جهانی و وجود گسترده و چند دست واسطه ها |
بحث و نتیجه گیری
در هر سازمانی مثل یک سازمان تولیدکننده، زنجیره تامین تمام کارکردهای درگیر در دریافت تحویل محصول مورد درخواست مشتری را شامل میشود. این کارکردها شامل توسعه محصول جدید، بازاریابی، عملیات، توزیع، تامین مالی و خدمت به مشتری است و در عین حال محدود به این موارد هم نیست. (چوپرا و مندل ،2007). تابآوری زنجیره تامین به این معنی است که، یک زنجیره تامین، قادر باشد شرایط خود را بعد از وقوع اختلال، بهبود بخشد (پنروموف و هالکومب ،2009). در این راستا، هدف پژوهش حاضر، شناخت میزان تابآوری زنجیره تامین شرکت لبنی کاله طی افق 10 ساله با روش سناریوپردازی بر پایه تحلیل متوازن تاثیرات متقابل (CIB) بوده است. سناریونویسی به دلیل آنکه قادر است، طیف وسیعی از آیندههای قابل تحقق یا مطلوب را در کنار هم قرار دهد (کرایبیچ[xxvi]، اورتل و ولک،2012)، یکی از روشهای محبوب در آینده پژوهی به حساب میآید.
در این پژوهش، محققان، ابتدا به مطالعه پژوهشهای انجام گرفته در حوزه زنجیره تامین در طی سالهای اخیر پرداختند که هدف، شناسایی عوامل موثر بر تابآوری زنجیره تامین بوده است. همچنین با جمعبندی این مطالعات، محققان دریافتند که، تاکنون در حوزه تابآوری زنجیره تامین با روش سنایوپردازی تلاش چشمگیری صورت نگرفته است. طراحی و بررسی تابآوری زنجیره تامین پایدار با رویکرد سناریوپردازی میتواند جهت بهبود عملکرد و پیش بینی آینده سازمانها، شرکتها و سایر ارگانها روشی موثر باشد، که آنها را از خطرات احتمالی و ریسکهای اجتناب ناپذیر حفظ کند. در این مرحله و با انجام مطالعات کتابخانهای، تعداد 44 متغیر شناسایی شد که این متغیرها در 6 دستهبندی سیاسی، اقتصادی، فناوری، زیستمحیطی، اجتماعی، درونسازمانی قرار گرفتند. در گام بعدی برای نهایی کردن لیست عوامل اولیه تاثیرگذار بر تابآوری زنجیره تامین صنعت لبنیات(شرکت کاله)، از روش دلفی استفاده شد و تعداد متغیرها به 14 متغیر تقلیل یافت. این عوامل به 26 وضعیت احتمالی انجامید. بعد از تحلیل وضعیتهای احتمالی، 211سناریو با احتمال وقوع ضعیف، 7 سناریو باورکردنی و با احتمال وقوع قوی شناسایی شدند. 7 سناریوی با سازگاری بالا با توجه به درجه مطلوبیت آنها به 4گروه تقسیم شدند که هریک از گروهها شامل چند سناریو با ویژگیهای تقریبا مشترک با تفاوت کم در یک یا چند حالت از میان 7 عامل کلیدی هستند. این 4 گروه عبارتند از: گروه اول: سناریوهای خوشبینانه و مطلوب، گروه دوم و گروه سوم: سناریوهای بینابینی و در آستانه بحران و در نهایت گروه چهارم: سناریوی بحرانی و بسیار نامطلوب. بنابراین با توجه به این چهارگروه سناریو میتوان گفت که، تابآوری زنجیره تامین شرکت کاله در افق 10 ساله، در حالت مطلوب با اختلاف کمی از حالت نامطلوب و بحرانی قرار خواهد گرفت. سناریوهای احتمالی پیش روی، امید به شرایط مطلوب را نشان میدهد اما از طرف دیگر احتمال وقوع شرایط نامطلوب و بحرانی نیز وجود دارد. به طور کلی برای سناریوهای با وضعیت مطلوب مثل سناریوی شماره یک که در آن همه عوامل در وضعیت مطلوب و شگفت انگیز قرار دارند، استراتژی تداوم شرایط مطلوب موجود، بهبود مستمر و منحرف نشدن از این مسیر، پیشنهاد میشود. اما با توجه به سناریوهای بدست آمده، بیشترین حالت نامطلوب، بحرانی و بینابینی مربوط به عوامل " دانش و مهارت فنی مهندسان"، " دیجیتالیسازی" و بهخصوص برای متغیر " نیروی انسانی کارآمد" میباشد، که در ادامه به منظور مدیریت سناریوها و رسیدن به سناریوهای مطلوب و همچنین جهت پیشگیری از آیندههای نامطلوب، به خصوص برای این سه دسته متغیر، استراتژیهایی ارائه شده است. پژوهش حاضر به عنوان راهنمایی برای مدیران شرکت لبنی کاله برای انجام برنامهریزیهای بلندمدت در حوزه تابآوری زنجیره تامین این شرکت، صورت گرفته است.
پی‌نوشت‌ها
* دانشجوی دکتری آینده پژوهی ،دانشگاه ایوانکی ،ایوانکی ،ایران
** استادیار گروه آینده پژوهی ،دانشگاه ایوانکی ،ایوانکی ،ایران (نویسنده مسئول)
*** استادیار گروه آینده پژوهی ،دانشگاه ایوانکی ،ایوانکی ،ایران
فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال هجدهم، شمارۀ 69، بهار 1402، صفحه 162-135
[i] Carvalho , Barroso& Machado
[ii] Gomez &Espana
[iii] Papapostolou, & Kaldellis
[iv] Svensson
[v] Seuring
[vi]Pettit. Fiksel
[vii] Fu &Chain
[viii] Gomez & Espana
[ix] Ivanov
[x] Das, Datta & Kumar
[xi] Khot & Thiagarajan
[xii] Lim, Tseng, Tan, & Bui
[xiii] Kozma, D., Varga, P., & Hegedüs, C.
[xiv] Neuman
[xv] Devers & Frankel
[xvi] Chowdhury
[xvii]Glenn
[xviii] Omranm, Khorish & Saleh
[xix] Godet
[xx] Villacorta, Masegosa, Castellanos, & Lamata
[xxi] Cross Impact Balance Analysis(CIB)
[xxii] Agell
[xxiii] Okoli & Pawlowski
[xxiv] Rådestad
[xxv] Sourani
[xxvi] Kreibich, Oertel & Wolk
)