نوع مقاله : مقاله استخراج شده از پایان نامه
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای گروه مدیریت صنعتی. واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 استادیار گروه مدیریت صنعتی. واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Environmental uncertainty and intense competition of organizations have faced them with many challenges. Risk identification and management is one of the new approaches that is used to strengthen and improve the effectiveness of organizations. We extracted, the most important risk management factors from the literature. These factors were then sent through a questionnaire to 150 experts in the field of risk and risk management in the country's gas industry. After collecting information, the initial risks were divided into seven factors using factor analysis. These factors were analyzed by interpreting structural modeling and consulting with ten gas industry experts. The structural analysis results showed that external, production, transmission and organizational risks in the field of risk management in the supply chain of the country's gas industry are key and should be given priority. Also, the probability of occurrence of any of the risks in the supply chain of the country's gas industry was obtained by William Fine method. Then, using the results of previous steps and analyzes, the level of each risk was determined and finally, the necessary control activities and measures for each risk were proposed. Production and transmission and external risks were identified as the highest rated risks that should be the first priority of control. Organizational risks and information systems scored lower than the previous risk categories. Supply, supplier, support and distribution risks had the lowest score, which needs to be reduced or eliminate.
کلیدواژه‌ها [English]
مدلی برای مدیریت ریسک در زنجیره
تأمین صنعت گاز ایران
|
سید رحیم صفوی میرمحله * حسن مهرمنش[1] ** جلال حقیقت منفرد*** |
تاریخ دریافت: 08/01/99 تاریخ پذیرش: 25/06/99
|
چکیده
عدم اطمینان محیطی و شدت رقابت سازمان ها، آنها را با چالش‌های متعدد مواجه ساخته است. شناسایی و مدیریت ریسک یکی از رویکردهای جدید است که برای تقویت و ارتقای اثربخشی سازمان ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.هدف این تحقیق طراحی مدلی برای مدیریت ریسک درزنجیره تامین صنعت گاز ایران است. در این تحقیق ابتدا مهمترین عوامل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ریسک استخراج شد. سپس این عوامل از طریق پرسشنامه ای برای 150 نفر خبره که در زمینه ریسک و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ریسک در صنعت گاز کشورصاحبنظرند فرستاده شد. پس از جمع آوری داده ها، ریسک‌های ابتدایی با استفاده از تحلیل عاملی در هفت عامل قرار گرفتند. با مدل سازی ساختاری - تفسیری و نظر خواهی از ده نفرخبره صنعت گاز این عوامل مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج ساختاری تفسیری نشان داد که ریسک‌های بیرونی، ریسک‌های تولید و انتقال، ریسک‌های سازمانی در زمینه مدیریت ریسک در زنجیره تامین صنعت گاز کشور کلیدی بوده و باید در اولویت قرار گیرند. همچنین، احتمال وقوع هر یک از ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز، با روش کمی ویلیام فاین بدست آمد. در ادامه با استفاده از نتایج مراحل قبلی و تحلیل‌های صورت گرفته، سطح هر کدام از این ریسک ها تعیین و در نهایت، فعالیت ها و اقدامات کنترلی لازم برای هر ریسک تعیین شد.یافته هانشان داد که ریسک‌های تولید و انتقال و بیرونی، به عنوان بالاترین ریسک در اولویت اول کنترل توسط مدیریت صنعت گاز کشور هستند. ریسک‌های سازمانی و سیستم‌های اطلاعاتی در رتبه بعدی قرار دارند و ریسک‌های عرضه، تامین و تامین کننده و پشتیبانی و توزیع، دارای کمترین به ترتیب در جایگاه پائین تری قرار دارند.
کلیده‌واژه‌ها: مدیریت ریسک، زنجیره تامین، مدلسازی ساختاری- تفسیری، صنعت گاز ایران
مقدمه
در حال حاضر یکی از راه هایی که بتوان در این بازار رقابتی دوام آورد این است که با ریسک و ابزار‌های مدیرت آن در زنجیره تامین آشنا بود. در فضای کسب و کار پر چالش و تلاطم کنونی، مواجهه با ریسک‌های محیطی و داخلی اجتنای ناپذیر است. مدیریت ریسک یک روش منطقی و سیستماتیک برای تحلیل، ارزیابی و طرز برخورد با ریسک مربوط به هر نوع فعالیت است که سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا ضمن بهره‌گیری ازمزایای فرصت‌ها؛ خسارت‌ها را به حداقل برسانند. شناسایی ریسک‌های زنجیره تامین بر مبنای حداقل ساختن و مدیریت این ریسک ها همواره یکی از چالش‌های مهم صنایع و سازمان ها به شمار می‌آید .(Rao et al, 2009) ریسک‌های زنجیره تامین، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع روﯾﺪادﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ای در اﯾﻦ زﻧﺠﯿﺮه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زﯾﺎن ﻫﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .(Blackhurst et al, 2005) برسی ادبیات تحقیق نشان می‌دهد که گرچه در زمینه مدیریت ریسک تحقیقات زیادی انجام شده شده است ولی رویکرد و روش این تحقیق با پژوهش‌های دیگر متفاوت بوده و با این رویکرد در داخل کشور و به خصوص در صنعت گاز ایران تحقیقی صورت نگرفته است. با توجه به اینکه استراتژی دولت در صنعت گاز در جهت نیل به خودکفایی و بومی سازی این صنعت و توسعه شبکه گاز در سرتاسر کشور و در مناطق روستایی و شهری و حتی صادرات آن می‌باشد، لذا شناسایی ریسک‌های بالقوه و بالفعل این صنعت جهت برنامه ریزی برای کاهش یا حذف آنها یک مساله مهم در تامین مطمئن و بهینه آن در سطح کشور مطرح می‌باشد. در حال حاضر یک از دغدغه‌های اصلی صنعت گاز کشور وجود ریسک‌های متفاوتی است که از ابتدا تا انتهای زنجیره را تهدید می‌کند و این تحقیق می‌تواند به حل این مساله کمک نماید. از این رو، این تحقیق با محوری قرار دادن یک سوال اساسی به صورت " مدل مناسب و بهینه مدیریت ریسک در زنجیره تأمین صنعت گاز کدام است؟"، با بررسی ادبیات موضوع و تکنیک‌های کمی و کیفی، به دنبال پاسخ مناسب به این سوال می‌باشد.
عدم اطمینان محیطی و شدت رقابت سازمان ها و مدیران، آنها را با چالش های متعدد مواجه ساخته است. برای مدیریت مؤثر این چالش ها، رویکردهای نوین مدیریت و شایستگی های خاص طرح و توصیه شده است. شناسایی و مدیریت ریسک یکی از رویکردهای جدید است که برای تقویت و ارتقای اثربخشی سازمان ها مورد استفاده قرار می‌گیرد (شاه بندرزاده، 1392). به دلیل افزایش عدم قطعیت در زنجیره تامین و بروز عواملی نظیر مسائل سیاسی، نوسانات تقاضا، تغییرات تکنولوژی، ناپایداری های مالی و حوادث طبیعی، سازمان ها برای کاهش آسیب پذیری و افزایش قابلیت تحمل زنجیره تامین خود مجبور به صرف منابع برای پیش بینی تقاضا، مدیریت عدم قطعیت های داخلی سازمان شدند. توجه به این عدم قطعیت ها و عوامل ایجاد کننده ریسک ها موجب شد تا مساله مدیریت ریسک در زنجیره تامین مطرح شود (زند حسامی، 1391). وجود ریسک و نیز ایجاد شکست در زنجیره تامین می‌تواند اثر معنی داری بر عملکرد کوتاه مدت و نیز اثر منفی بلند مدت بر عملکرد مالی سازمان داشته باشد. لذا مدیریت ریسک زنجیره تامین برای کاهش شکست های ناشی از ریسک های مختلفی نظیر چرخه های نامطمئن اقتصادی، تقاضای نامطمئن مشتری و حوادث طبیعی و انسانی غیرقابل پیش بینی و ... ضروری است (Iris et al, 2015 ). در حال حاضر، صنعت گاز کشور بدون شناسایی جامع ریسک‌های موجود در زنجیره تامین و الویت بندی آنها فعالیت می‌کند که هزینه‌های زیادی را نیز برای این صنعت به دنبال دارد. با توجه به اهمیت مدیریت ریسک در زنجیره تامین همه صنایع، به خصوص صنعت گاز که با شرایط محیطی و ریسکی زیادی نیز مواجه می‌باشد به نظر می‌رسد رویکرد موجود کارآمد نبوده و نیاز به یک رویکرد علمی اجتناب ناپذیر است. تاکنون مطالعه ای در این زمینه در صنعت گاز ایران صورت نگرفته بود و انجام این تحقیق در این صنعت که با ریسک‌های زیادی روبرو بوده و مدیریت این ریسک ها برای آن خیلی مهّم می‌باشد، ضروری به نظر می‌رسید. هدف این تحقیق شناسایی ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز کشور، بررسی و تبیین روابط بین این ریسک ها و اولویت بندی آنها، تعیین و تبیین میزان احتمال ریسک ها و در نهایت تعیین سطح هر کدام از این ریسک ها و اقدامات کنترلی لازم برای هر کدام، می‌باشد.
ادبیات تحقیق
مدیریت ریسک در زنجیره تامین
مدیریت ریسک فرآیند شناسائی ریسک، کاهش آن تا سطحی قابل قبول و در نهایت ارزیابی نتایج روی سیستم است (Ramana & Rao, 2012). مدیریت ریسک در زنجیرة تأمین وظیفه شناسایی، تحلیل، ارائه راهکارهای مناسب جهت پاسخگویی، کنترل و پایش ریسک‌ها در چرخه‌های اقتصادی و تولیدی را بر عهده دارد. خطرات و ریسک‌های زنجیره تامین به دو دسته داخلی (شامل مسائلی مانند تغییر ظرفیت، تغییر مقررات، تاخیر در اطلاعات و عوامل سازمانی) و خارجی (شامل شامل تغییر قیمت ها در بازار، اقدامات ریسک برانگیز بنگاه ها، وجود رقبا در عرصه ی تولید و خدمات، عملکرد تولید و هزینه ها، کیفیت تامین کنندگان و مسائل سیاسی) قابل تقسیم است (زند حسامی و همکاران، 1391). ریسک‌های وارده به زنجیره تامین، به تناسب عامل وارد کننده ریسک، انواع مختلفی را شامل می‌شوند. یکی از ریسک‌های بالقوه در زنجیره تامین، ریسک‌های وارده از تامین کنندگان می‌باشد. عواملی نظیر مسائل سیاسی، نوسانات تقاضا، تغییرات تکنولوژی، ناپایداری‌های مالی و حوادث طبیعی موجب افزایش عدم قطعیت و بروز ریسک هایی در زنجیره تامین می‌شود. ریسک در زنجیرة تأمین وظیفه شناسایی، تحلیل، ارائه راهکارهای مناسب جهت پاسخگویی، کنترل و پایش ریسک‌ها در چرخه‌های اقتصادی و تولیدی را بر عهده دارد. تمام تلاش‌های انسانی در راستای مقابله با عدم اطمینان و خطر است. این خطرات را به سه دسته طبقه بندی کرده اند: 1. بلایای طبیعی، 2. فعالیت‌های مخرب، و 3. شکست‌های سیستماتیک در فعالیت‌های انسان. بلایای طبیعی، بسیاری از برنامه‌های ما را دچار اختلال می‌کند و آنچه انسان ساخته را تخریب می‌کند. یک عامل اصلی جلوگیری از شکست ناشی از ریسک در زنجیره تامین انعطاف پذیری می‌باشد. به طور کلی انعطاف پذیری به این معنی است که چگونه یک زنجیره تامین موثر می‌تواند به سرعت و در زمان حال واقعی به نیازهای مشتریان پاسخ دهد بدون اینکه چیزی را اشتباه کند و یا فرصتی از دست برود. هر چه یک شرکت بیشتر انعطاف پذیر باشد، بیشتر می‌تواند خود را به شرایط وفق دهد و ارائه محصولات در زمان مقرر صورت گیرد. فقدان یا مدیریت ناقص ریسک در زنجیره تامین منجر به پیامدهای منفی از جمله طولانی شدن زمان بندی ها و تاخیرها، افزایش هزینه ها می‌گردد. رتبه بندی ریسک ها از ارکان اصلی مدیریت ریسک بوده و امکان ارایه پاسخ مناسب و به موقع به ریسک ها را فراهم می‌کند. شناسایی و مقابله با خطرات در زنجیره تولید و خدمات که این خطرات شامل نبود بیمه و اتکا به تفکرات فردی می‌باشد، بسیار ضروری است. در شکل زیر مدل اف ام گلوبال درباره ریسک‌های زنجیره تامین آمده است (صفوی و همکاران، 1396).
|
محیط |
|
فعالیت های کسب و کار |
|
تامین کننده |
|
تاثیرات بازار |
|
استقرار فیزیکی |
ﺷﮑﻞ 1: ﻣﺪل اف ام ﮔﻠﻮﺑﺎل (صفوی و همکاران، 1396).
در ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺎﺗﻮک و ﻫﻤﮑﺎران[i] (2009) ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه رﯾﺴﮏ ﻗﯿﻤﺘﯽ، رﯾﺴﮏ ﻓﻦ آوراﻧﻪ، رﯾﺴﮏ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ-ﮐﯿﻤﯿﺘﯽ، رﯾﺴﮏ اﻗﺘﺼﺎدی و رﯾﺴﮏ ﻣﺤﯿﻄﯽ با معیارهای تروریسم، سرمایه گذاری‌های نامناسب، اعتصاب، نبود خلاقیت فنی در سازمان، ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ در اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن، بلاﯾﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ، کمبود قطعات، افزایش هزینه ها، تغییرات سریع، عدم توانایی در برآورد حجم تقاضا، افزایش هزینه ها و ... اشاره شده است. در تحقیق ماتوک و همکاران به روابط بین ریسک‌های شناسایی شده و اولویت بندی آنها، مدیریت آنها یعنی برآورد احتمال آنها و همچنین تعیین سطح هر ریسک و اقدامات کنترلی لازم برای هر ریسک پرداخته نشده است ولی در این تحقیق این شکاف پر شده و به تمامی این مراحل در صنعت گاز کشور پرداخته شده است .(Matook.et al, 2009) در مدل اف ام گلوبال ریسک‌های زنجیره تامین به ریسک‌های محیطی (اﯾﻦ ﻧﻮع از رﯾﺴﮏ ﻧﻮﻋﺎً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، دوﻟﺘـﯽ و آب و ﻫﻮا ﻣﯽﺷﻮد و اﺧﯿﺮاً نیز ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺎﻫﺪ ﺣﻤﻼت ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ، ﺳﻮﻧﺎﻣﯽ و زﻟﺰﻟﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ)، تاثیرات بازار (عکس العمل تامین کنندگان در شرایط فشار و تحریم و اثرات تخریبی آنها)، فعالیت‌های کسب و کار (رفع عیب به موقع، ﺗﻐﯿﯿــﺮات در ﭘﺮﺳــﻨﻞ ﮐﻠﯿــﺪی، ﻣــﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻓﺮآﯾﻨــﺪ ﮐﺴــﺐ و ﮐــﺎر) و استقرار فیزیکی تقسیم می‌شوند. همچنین در مدل اف ام گلوبال به روابط بین ریسک‌های شناسایی شده و اولویت بندی آنها، مدیریت آنها یعنی برآورد احتمال آنها و همچنین تعیین سطح هر ریسک و اقدامات کنترلی لازم برای هر ریسک پرداخته نشده است ولی در این تحقیق این شکاف پر شده و به تمامی این مراحل در صنعت گاز کشور پرداخته شده است (صفوی و همکاران، 1396).
در مدل ﻣﺎرﯾﻦ ﺳﻮاﻧﺴﻮن[ii] و ﻫﻤﮑﺎران در سال 2010 به ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ ﺗﺎﺳـﯿﺲ ﯾـﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﯽ ﺑـﺮای اﺳـﺘﻘﺮار ﺗـﯿﻢ ﻋﻤﻠﮑﺮدی ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ رﯾﺴﮏﻫﺎی زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رﯾﺴﮏﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺷﺪه و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﺗﺮﮐﯿﺒـﯽ ﭘﺮداﺧﺘـه ﺷﺪه اﺳﺖ (زند حسامی و همکاران، 1391).
|
امنیت سیستم اطلاعاتی |
|
کسب اطلاعات |
|
کسب اطلاعات |
|
مالکیت سیستم اطلاعاتی |
|
قانون |
ﺷﮑﻞ 2: ﻣﺪل ﻣﺎرﯾﻦ ﺳﻮاﻧﺴﻮن و ﻫﻤﮑﺎران (زند حسامی و همکاران، 1391)
فرآیند مدیریت ریسک عبارت است از: زمینه سازی (تعیین هدف)، شناسایی ریسک، تحلیل ریسک (تعیین احتمال)، ارزیابی ریسک (ارزیابی اهمیت، رتبه و شدت پیامد)، استراتژی جهت کاهش، حذف و یا انتقال ریسک، بررسی ونظارت مداوم، ارتباطات موثر و مشاوره.
ریسک‌های موجود در زنجیره تامین اکثر شرکت ها با توجه به تحقیقات و مطالعات صورت گرفته در این زمینه می‌توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد:
ریسک‌های بیرونی شامل: ریسک سیاسی، ریسک اجتماعی، ریسک اقتصادی، ریسک صنعتی، ریسک محیطی، ریسک طبیعی از قبیل زلزله و سیل و و آتش سوزی؛ ریسک‌های تامین و تامین کننده شامل: ریسک عملکرد تامین، ریسک مالی، ریسک سفارش مواد، ریسک موجودی؛ ریسک‌های تولید و انتقال شامل: ریسک اختلال فرآیند تولید، ریسک اختلال فرآیند انتقال، ریسک فنی، ریسک ایمنی، ریسک ترک خوردگی در اثر زلزله و سیل و پوسیدگی خطوط انتقال، ریسک انفجار خطوط انتقال در اثر عوامل طبیعی از قبیل سیل و زلزله و آتش سوزی و خرابکاری، ریسک نیروی انسانی، ریسک کیفیت تولید، ریسک تجهیزات و دستگاه ها، ریسک قوانین و مقررات و ضمانت ها، ریسک نقص فنی در شبکه‌های انتقال، ریسک توسعه شبکه‌های انتقال؛ ریسک‌های عرضه از قبیل: ریسک تغییر تقاضا، ریسک پیش بینی تقاضا، ریسک بازار، ریسک انتظارات مشتری، ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن، ﻓﺮارﯾﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﺸﺘﺮی؛ ریسک‌های سیستم اطلاعات از قبیل: ریسک امنیت سیستم اطلاعات، ریسک شکست سیستم اطلاعات، ریسک صحت اطلاعات، ریسک اثر شلاقی، ریسک عدم دسترسی به اطلاعات، ریسک عدم هماهنگی اطلاعات؛ ریسک‌های پشتیبانی و توزیع از قبیل: ریسک تدارکات، ریسک لجستیک، ریسک هزینه تهیه و توزیع، ریسک کمبود کنتور و امتیاز اشتراک، ریسک دیرکرد دریافت هزیه گاز از مشترکین و قطع امتیاز، ریسک نقص فنی در توزیع و تعمیر و نگهداری شبکه‌های توزیع، ریسک افزایش مشترکین و شبکه‌های توزیع، ریسک مصرف زیاد در ایام زمستان و افت فشار و قطعی گاز مشترکین، ریسک تامین گاز CNG ها، ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ارﺳﺎل؛ ریسک‌های سازمانی از قبیل: ریسک قرارداد، ریسک مدیریت، ریسک روابط در زنجیره تامین
کریستوفر زنجیره تأمین را به عنوان شبکه ای از سازمان‌های مرتبط و وابسته به یکدیگر که با تشریک مساعی فعالیت می‌کنند تا جریان کالا و مواد را از تآمین کننده به مصرف کننده نهایی کنترل، مدیریت و بهبود بخشند (Christopher, 2005). از دیدگاه استدلر[iii] (2007) زنجیره تامین شکل خاصی از یک سازمان شبکه ای است. این زنجیره شامل پیوند محکمی از نقش‌های مستقل بوده و ساختار سازمانی آن باید به صورت پویا با اهداف سازمان تطبیق داشته باشد (Christiansen et al, 2007). در پژوهشی در سال 2017 توسط روچی ایجرروال و همکاران[iv] با عنوان "تغییر استراتژیک در مدیریت ریسک موسسه و شرکت" انجام شد و درآن نیاز به تغییرات استراتژیک در مدیریت ریسک موسسه و شرکت از قبیل فهم و شناخت ریسک ها، گزارش ریسک، فرهنگ ریسک و یکپارچه سازی تغییرات بزرگ فیزیکی در کسب و کار بررسی شده اند و نتیجه گیری شده که ریسک ها را به خوبی می‌توان از طریق یک روش عقلایی یا ترکیبی از روش‌های عقلایی و یادگیری به کمک تغییرات لازم مدیریت نمود.
در پژوهشی در سال 2015 توسط آیریس هکمان و همکاران با عنوان "یک بررسی و مرور بحرانی روی ریسک زنجیره تامین – تعریف، اندازه گیری و مدل سازی" انجام شد و درآن نگرش‌های موجود برای مدیریت کمی و مقداری ریسک زنجیره تامین به وسیله تمرکز روی تعریف ریسک زنجیره تامین و ارتباط مفاهیم بازبینی و بررسی شده اند[v].
ووجونگ چانگ و همکاران (2015) در مقاله ای با عنوان "یک رویکرد مفهومی به کاهش ریسک زنجیره تأمین " به ارائه استراتژی برای کاهش ریسک زنجیره تامین (افزونگی و انعطاف پذیری) با زمینه‌های خطر خاص (شدت و احتمال وقوع خطر)[vi] پرداختند. چن و همکاران (2013) در مقاله ای با عنوان مدیریت زنجیره تامین با تولید ناب و کاربرد RFID[vii] در خصوص استفاده از تکنولوژی RFID و تولید ناب جهت افزایش تأثیر و کارآمدی مدیریت زنجیره تأمین بحث شده است[viii].ﻻواﺳﺘﺮ و ﻫﻤﮑﺎران (2012)، در ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ رﯾﺴﮏﻫﺎی زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ، از ﻓﺮآﯾﻨﺪ، ﮐﻨﺘﺮل، ﺗﻘﺎﺿﺎ، ﻋﺮﺿﻪ وﻣﺤﯿﻂ، ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎی ﺧﺎص و ﮐﺎﻓﯽ از ﻃﺮﯾﻖ روشﻫﺎی ﻓﻨﯽ، ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮردو اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رﯾﺴﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ.[ix] ﺳﻮﻓﯿﺎﻟﯿﻮﮔﻼ[x] و ﮐﺎرﺗﺎل [xi]، (2012) در ﭘﮋوﻫﺸﯽ، چهار ﻧﻮع رﯾﺴﮏ را به شرح زیر ارائه نمودند:
اﻟﻒ) ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺎﻣﻞ: ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺗﺮاﮐﻢ و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﺮاﺑﺮی، ﺗﺮﺧﯿﺺ ﮔﻤﺮک در ﺑﻨﺪرﻫﺎ.
ب) رﯾﺴﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺷﺎﻣﻞ: ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﻻی ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ، ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ارﺳﺎل، ﺗﻌﻬﺪات ﻋﺮﺿﻪﮐﻨﻨﺪه و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﻮﺟﻮدی، ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺤﺼﻮل، ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺷﮑﺴﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی اﻃﻼﻋﺎت.
ج) رﯾﺴﮏ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺎﻣﻞ: ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن، ﻓﺮارﯾﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﺸﺘﺮی
د) رﯾﺴﮏ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺷﺎﻣﻞ: رﯾﺴﮏ اﻗﺘﺼﺎدی، ﻓﺎﺟﻌﻪﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ، رﯾﺴﮏ ﻗﺎﻧﻮن و دوﻟﺖ، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ رﯾﺴﮏ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ. ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎ ﻧﯿﺰ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از AHP ﻓﺎزی ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ رﯾﺴﮏ ﻋﺮﺿﻪ و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ دارای اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و رﯾﺴﮏ ﻣﺤﯿﻄﯽ دارای اﻫﻤﯿﺖﮐﻤﺘﺮی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
در پژوهشی که توسط زند حسامی و همکاران در سال 2011 با عنوان "مدیریت ریسک در مدیریت زنجیره تامین" انجام شده، تلاش شده که شناسایی ریسک‌های زنجیره تامین و تاثیرات آنها پرداخته شده و مدلی ارائه شده که تاثیر و درجه شدت هر عامل ریسک در زنجیره تاین بر عوامل دیگر به کمک تکنیک دیمتل بیان شده و مهمترین ریسک ها در زنجیره تامین مشخص شده که به ترتیب عبارتند از: ریسک‌های محیطی، مالی، استراتژیکی و فناوری اطلاعات و ارتباطات.[xii]
فنکی یو و همکاران (2009) در پژوهش خود با عنوان "مدیریت ریسک برای زنجیره تامین جهانی تحت عدم اطمینان و قطعیت: مدل ها و الگوریتم ها"ریسک ها و مسائل زنجیره تامین جهانی واقعی به کمک شبیه سازی ارائه شده است.[xiii]
فرانک سرون (2006) در پژوهش خود با عنوان "مدیریت ریسک پروژه"به بررسی مسایل ریسک درون یک پروژه وتعریف مدلی برای کاهش این ریسک پرداخته و نتیجه می‌گیرد که اولین گام در ارزیابی ریسک شناسایی ریسک ها می‌باشد و این ریسک ها تجزیه و تحلیل شده و میزان احتمال آنها بررسی می‌شود .[xiv]
جعفر نژاد و دیگران (1394) در تحقیق با عنوان " تحلیل روابط میان اقدامات پارادایم‌های مدیریت زنجیره تأمین و معیارهای عملکردی با رویکرد مدل سازی ساختاری تفسیری" به بررسی معیارهای عملکردی زنجیره تأمین پرداختند. با توجه به نتایج این پژوهش، اقدام ارتباط با تأمین کننده در پایین ترین سطح با قدرت نفوذ بالا و معیار عملکردی چرخه نقدینگی با قدرت نفوذ ضعیف و وابستگی بالا است.
در تحقیقی با عنوان "ارزیابی و رتبه بندی ریسک در زنجیره تامین با استفاده از روش تحلیل تاکسونومی (مطالعه موردی: مجتمع ذوب آهن اصفهان)" توسط حیاتی و همکاران (1393) با ارایه یک مدل جامع و سلسله مراتبی برای ارزیابی ریسک، ضمن شناسایی ریسک‌های اصلی زنجیره تامین با تکیه بر روش ساختار شکست ریسک و تعیین معیارهای اندازهگیری، پرسشنامه جامعی تهیه شده و بر اساس آن اهمیت نسبی هر ریسک در شرکت ذوب آهن اصفهان بهعنوان مطالعه موردی با استفاده از روش تحلیل تاکسونومی تعیین شده است. لذا ریسک‌های مربوط به فرآیند تامین و تامین کننده بهعنوان بحرانیترین ریسک‌ها در این مجتمع شناخته شدند.
تحقیقی با عنوان " روﯾﮑﺮدی ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﯾﺴﮏ زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻟﺒﻨﯿﺎت ﮐﺸﻮر" توسط شاه بندرزاده و دیگران صورت گرفته است (1392). این تحقیق از ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﮐﺎرﺑﺮدی و ﺑﻪ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ، از ﻧﻮع ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻮده و از ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎی ﺗﺤﻠﯿﻞ رﮔﺮﺳﯿﻮن ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﯾﺴﮏ زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ، ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻔﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺑﺎزار، ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت، اﺧﺘﻼل، ﺗﺄﻣﯿﻦ، ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻫﻤﮑﺎری و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺮ رﯾﺴﮏ زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪی ﻟﺒﻨﯿﺎت اﺛﺮﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ. در اداﻣﻪ ﺑﺮای ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﻧﻘﺶ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت، ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺛﺮ را ﺑﺮ رﯾﺴﮏ زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ اﯾﻦصنایع دارند.
تحقیقی با عنوان " اراﺋﻪ ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﻮﺷﺸﯽ داده ﻫﺎی دو ﺳﻄﺤﯽ در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رﯾﺴﮏ زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه " توسط شفیعا و دیگران صورت گرفته است (1392). در این تحقیق چارچوبی متفاوت برای ارزیابی تامین کنندگان با در نظر گرفتن عوامل ریسک با استفاده از تکنیک‌های تصمیم گیری و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﻮﺷﺸﯽ داده ﻫﺎی دو ﺳﻄﺤﯽ ارائه شده است. ابتدا برجسته ترین معیارهای ریسک موجود در زنجیره تامین از دیدگاه کارشناسان این حوزه شناسایی و با استفاده از تحلیل عاملی گروه بندی شدند و با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نظر خبرگان وزن دهی شده و در ادامه از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﻮﺷﺸﯽ داده ﻫﺎی دو ﺳﻄﺤﯽ 12 تامین کننده فرضی ارزیابی شدند.
زند حسامی و همکاران (1391) در تحقیقی به بررسی مدیریت ریسک در مدیریت زنجیره تامین پرداخته اند. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ در زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ، ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ رﯾﺴﮏ ﻫﺎی زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪت اﺛﺮﺷﺎن، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رﯾﺴﮏ در زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ اﺻﻠﯽ ﻣﺪﯾﺮان ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ. در اداﻣـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣـﺪل ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎدی، ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ ﻫﺎی زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه و ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪای ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺷﺪت ﺗﺄﺛﯿﺮ رﯾﺴﮏ ﻫـﺎ را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﺳـﻨﺠﯿﺪه و در نهایت ﺑﺎ ﺗﮑﻨﯿﮏ دﯾﻤﺎﺗﻞ، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺷﺪت ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ ﻫﺎی زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ اوﻟﻮﯾـﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از: ﻣﺤﯿﻄﯽ، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ، اﺳﺘﺮاﺗﮋی، ﻓﻦآوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﺠﻬﯿﺰات و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی.
عادل آذر و همکاران (1390) در پژوهشی با عنوان " مدل ریاضی منبع یابی چند هدفه استوار – فازی: رویکردی در مدیریت ریسک زنجیره تامین ایران خودرو" به منظور کاهش ریسک و رفع ابهام موجود در تصمیم گیری از رویکرد ابداعی بهینه سازی استوار – فازی در برنامه ریزی تامین قطعات در محصول شرکت ایران خودرو و ارزیابی تامین کنندگان استفاده می‌شود.
صیادی و همکاران (1390) در پژوهشی با عنوان " ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻮﻧﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎی MADM" مجموعه نسبتاً کاملی از معیارها جهت استفاده از تکنیک‌های تصمیم گیری چند شاخصه معرفی و ریسک‌های مرتبط با عملیات تونل سازی سد سیمره در جنوب غرب ایران را ارزیابی و رتبه بندی نمودند. ریسک‌های ناشی از عوامل اقتصادی و تعهدات – ضمانت ها به ترتیب بیشترین و کمترین رتبه ریسک را به خود اخصاص دادند.
دری و همکاران (1389) در پژوهشی با عنوان " ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ رﻳﺴﻚ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻜﻨﻴﻚ ANP (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی: ﭘﺮوژه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ آزادﮔﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ)" اﺑﺘــﺪا اﺻــﻠﻲﺗــﺮﻳﻦ رﻳﺴــﻚ ﭘــﺮوژه از ﻃﺮﻳــﻖ ﭘﺮﺳﺸــﻨﺎﻣﻪ ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﺷــﺪه اﺳــﺖ. ﺳــﭙﺲ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮای ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ رﻳﺴﻚ ﺑﺤﺮاﻧﻲ، ﻣﺸﺨﺺ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ از ﭘـﮋوﻫﺶ ﻫـﺎی ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﮔﺮوه اﺳﻤﻲ، ﻣﺪل ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﺗﻬﻴﻪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻘﺎﻳﺴﺎت زوﺟﻲ، ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺑﺮای ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ رﻳﺴﻚ در ﭘﺮوژه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ آزادﮔﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ.
محمدی و همکاران (1395) در تحقیق با عنوان مدیریت ریسک زنجیره تامین پروژه ها در خطوط انتقال گاز ایران: رویکرد تئوری برخاسته از داده ها، یافته‌های حاصل از کدگذاری نشان داد که پدیده اصلی در مدیریت ریسک زنجیره
تأمین پروژه مشتمل بر ریسک‌های محیطی، سازمانی و شبکه ای است. در این تحقیق نیز فقط به شناسایی ریسک‌های یک بخشی از صنعت گاز کشور یعنی خطوط انتقال پرداخته شده و بحث درباره ریسک‌های کل زنجیره تامین و مدیریت آنها نشده است.
یحیی زاده فر و همکاران (1397) در تحقیقی با عنوان طراحی نظام مدیریت راهبردی ریسک زنجیره تأمین صنعت خودروسازی، با رویکرد آمیخته اکتشافی، به منظور طراحی نظام از روش فراترکیب و برای آزمون در صنعت خودروسازی از روش نظرسنجی از خبرگان بهره گرفته شده است. جهت طراحی نظام مدیریت راهبردی ریسک زنجیره تأمین در صنعت خودروسازی، شش مرحله و بعد اصلی تشخیص داده شد و مورد تأیید خبرگان قرار گرفت؛ که عبارت اند از: ایجاد بستر، استقرار فرایند و وضع اهداف نظام مدیریت ریسک، شناسایی ریسک های زنجیره تأمین، تحلیل و اندازه گیری ریسک های زنجیره تأمین، تعیین استراتژی های مدیریت ریسک زنجیره تأمین، تعیین رویه های اطلاع رسانی و آموزش در نظام مدیریت ریسک زنجیره تأمین و بهبود نظام مدیریت ریسک زنجیره تأمین و بازنگری مستمر. در تحقیق فوق، گرچه بعد از شناسایی ریسک‌های زنجیره تامین به تحلیل و اندازه گیری آنها و مدیریت آنها پرداخته شده است ولی سازمان مورد مطالعه آن با تحقیق فوق متفاوت بوده و در زنجیره تامین صنعت خودروسازی انجام گرفته و همچنین تکنیک‌های آن با تکنیک‌های این تحقیق متفاوت بوده و در این پژوهش همچنین با توجه به سطوح ریسک ها، راهکارهای کنترلی لازم نیز پیشنهاد شده است.
تحقیق فوق و تحقیقات جدید دیگر در زمینه مدیریت ریسک زنجیره تامین نشان دهنده اهمیت موضوع و اینکه موضوع ریسک در زنجیره تامین سازمان ها دارای اهمیت بوده و در تحقیقات جدید هم به آن پرداخته و به عنوان مساله مهم برای سازمان ها در نظر گرفته می‌شود.
در همه تحقیق‌های فوق، به روابط بین ریسک‌های شناسایی شده و اولویت بندی آنها، مدیریت آنها یعنی برآورد احتمال آنها و همچنین تعیین سطح هر ریسک و اقدامات کنترلی لازم برای هر ریسک پرداخته نشده است ولی در این تحقیق این شکاف پر شده و به تمامی این مراحل در صنعت گاز کشور پرداخته شده است.به عبارت دیگر، در مطالعات صورت گرفته، هر کدام به تعدادی از ریسک‌های زنجیره تامین اشاره و آنها را به چندین دسته طبقه بندی نموده است. همچنین هر کدام از آنها به مطالعه ریسک‌های زنجیره تامین سازمانی خاص پرداخته و تاکنون تحقیق و مطالعه ای در زمینه شناسایی و تبیین و مدیریت ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران، انجام نگرفته است.
در این تحقیق با در نظر گرفتن همه ریسک‌های شناسایی شده و دسته بندی‌های صورت گرفته درباره آنها، لیست جامعی از ریسک‌های زنجیره تامین در نظر گرفته شده و سعی شده از بین آنها ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز کشور شناسایی و در مرحله بعد تبیین و تحلیل و مدیریت گردند. همچنین در این تحقیق فرآیند مدیریت ریسک زنجیره تامین به صورت، شناسایی ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز کشور، تحلیل ریسک (تعیین احتمال)، ارزیابی ریسک (ارزیابی اهمیت، رتبه و شدت پیامد) و ارایه مدلی در این زمینه، تعیین سطوح این ریسک ها و در نهایت پیشنهاد استراتژی هایی جهت کاهش، حذف و یا انتقال ریسک‌های موجود، صورت پذیرفته است. در ضمن روش و تکنیک‌های مورد استفاده با تمامی مطالعات قبلی صورت گرفته متفاوت بوده است. در نهایت این تحقیق به دنبال دستیابی به اهداف زیر بوده است:
سئوالات این تحقیق نیز عبارتند از:
1- مدل مناسب مدیریت ریسک زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور کدام است؟
2- ریسک‌های زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور کدام اند؟
3- ارتباطات میان ریسک‌های زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور چگونه است؟
4- شدت ارتباطات میان ریسک‌های زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور چگونه است؟
5- میزان اهمیت و رتبه (پیامد) و احتمال وقوع ریسک‌های زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور چگونه است؟
6- سطح ریسک‌های زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور کدام اند؟
7- هر کدام از ریسک‌های زنجیره تأمین در صنعت گاز کشور با توجه به سطح ریسک آنها به چه فعالیت ها و اقدامات کنترلی (استراتژی هایی) نیاز دارند؟
روش تحقیق
چون در این تحقیق به دنبال ارائه مدلی اختصاصی برای مدیریت ریسک در زنجیره تامین صنعت گاز کشور هستیم و با این مدل می‌توان ریسک‌های موجود در زنجیره تامین صنعت گاز را مدیریت نمود؛ این تحقیق از بعد مخاطب یا استفاده کننده، از نوع کاربردی می‌باشد.چون مخاطب سازمان خاصی (صنعت گاز ایران) می‌باشد. این پژوهش از بعد هدف، به این دلیل که به توصیف سازمان مورد مطالعه می‌پردازد، از نوع توصیفی و از حیث روش و نحوه جمع آوری داده ها، از نوع پیمایشی و از بعد زمان نیز، مقطعی است است. در پژوهش پیمایشی پژوهشگر با انتخاب نمونه ای که معرف جامعه است به بررسی متغیرهای پژوهش می‌پردازد. در پژوهش‌های مقطعی، جمع آوری داده ها در مقطعی از زمان (در یک بازه زمانی) انجام می‌شود (بازرگان، 1383).
جامعه تحقیق، مجموعه مدیران و کارشناسان صنعت گاز کشور می‌باشند. در این تحقیق بر اساس پنج شرط ذیل، نمونه آماری به روش هدفمند انتخاب شدند: 1- حداقل 10 سال فعالیت در بخش صنعت گاز، 2- دارای مدرک حداقل کارشناسی ارشد، 3- آشنایی کامل با فرآیندهای خرید کالا و فرآیندهای زنجیره تامین و پشتیبانی، 4- افراد شاغل در بخش‌های مرتبط با زنجیره تامین صنعت گاز کشور، 5- آشنایی کامل با فرآیندهای مدیریت ریسک و فرآیندهای مدیریت ریسک در زنجیره تامین. بر اساس شروط بالا تعداد نمونه حدود 150 نفر تعیین شدند.
در این پژوهش به منظور جمع آوری اطلاعات، از مطالعات کتابخانه ای و توزیع پرسشنامه استفاده شد. بدین ترتیب که برای جمع آوری اطلاعات جهت تدوین ادبیات پژوهش و مبانی نظری، از مطالعات کتابخانه ای و برای پاسخ به سوال‌های تحقیق از توزیع پرسشنامه استفاده شد. در مطالعات کتابخانه ای مبانی لازم در حوزه مدیریت ریسک در زنجیره تامین از طریق منابع داخلی و خارجی و سایت‌های معتبر مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله بعد با استفاده از رویکرد ساختاری تفسیری، روابط بین ریسک ها و بدست امده و ریسک ها بر اساس میزان تاثیرگذاری یا تاثیر پذیری از بقیه مشخص و اولویت بند شدند. در ادامه از روش کمی ویلیان فاین احتمال ریسک ها بدست آمده و سطوح ریسک ها نیز مشخص شدند. در نهایت با توجه به سطح هر ریسک و استفاده از روش ویلیان فاین، استراتژی مورد نظر برای مدیریت هر کدام از ریسک‌های شناسایی شده صنعت گاز کشور، ارائه و پیشنهاد گردید.
یافته‌های پژوهش
تحلیل عاملی
به منظور پی بردن به متغیر های زیربنایی یک پدیده با تلخیص داده ها از روش تحلیل عاملی استفاده می‌شود. داده های اولیه برای تحلیل عاملی، ماتریس همبستگی بین متغیرها است. موارد استفاده از تحلیل عاملی را به دو دسته کلی می‌توان تقسیم کرد: مقاصد اکتشافی و مقاصد تأییدی. با استفاده از تحلیل عاملی می‌توان مشخص نمود که آیا پرسشنامه شاخص های مورد نظر را اندازه گیری می‌کند یا خیر؟ در تحلیل عاملی باید سؤالاتی که برای ارزیابی یک شاخص یا صفت خاص طرح شده اند دارای یک بار عاملی مشترک باشند. در این تحقیق از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد و چون، تعداد عوامل از قبل مشخص نبود، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد و بعد از مشخص شدن تعداد عامل ها، بر اساس ادبیات تحقیق عامل ها نامگذاری شدند. که نتایج آن در زیر آمده است: نتایج آزمون اعتبار پرسشنامه از طریق تحلیل عاملی بر روی داده ها با استفاده از روش مؤلفه های اصلی تحلیل عاملی صورت گرفت و چرخش واریماکس بر روی آنها انجام شد که در نهایت آزمون KMO تقریباً 763/0 حاصل گردید. این عدد نمایانگر درجه تناسب (یا مناسب بوده) داده ها برای اجرای تحلیل عاملی می‌باشد. " اشتراکات تمامی متغیر ها" که مناسب بودن نوع متغیرها را نشان می‌دهد، برای همه متغیر ها (سؤالات) بزرگتر از 5/0 می‌باشد. و عدد معنی داری نیز مقدار صفر بدست آمد.
از سؤالات این پرسش نامه هفت عامل توسط تحلیل عاملی جدا شد. این متغیر ها در حدود 73 % واریانس متغیر (عامل) کلی را تبیین می‌کنند و در واقع نشان دهنده روایی سؤالات می‌باشند.
شکل 3- نمودار تعداد عوامل شناسایی شده در تحلیل عاملی
در ماتریس چرخش یافته، هفت عامل کلی در مجموع شناسایی شد و با توجه به ادبیات تحقیق نامگذاری شد. با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، ریسک ها (متغیرها) مورد تحلیل قرار گرفت که همه آنها اشتراکی حداقل برابر با 5/0 داشتند و مورد تأیید قرار گرفتند. در نهایت متغیرها (ریسک ها ها) تأیید شده در قالب هفت عامل کلی دسته بندی شدند که عبارتند از: ریسک‌های بیرونی شامل: ریسک سیاسی، ریسک اجتماعی، ریسک اقتصادی، ریسک صنعتی، ریسک محیطی، ریسک طبیعی از قبیل زلزله و سیل و و آتش سوزی و ...؛ ریسک‌های تامین و تامین کننده شامل: ریسک عملکرد تامین، ریسک مالی، ریسک سفارش مواد، ریسک موجودی؛ ریسک‌های تولید و انتقال شامل: ریسک اختلال فرآیند تولید، ریسک اختلال فرآیند انتقال، ریسک فنی، ریسک ایمنی، ریسک ترک خوردگی در اثر زلزله و سیل و پوسیدگی خطوط انتقال، ریسک انفجار خطوط انتقال در اثر عوامل طبیعی از قبیل سیل و زلزله و آتش سوزی و خرابکاری، ریسک نیروی انسانی، ریسک کیفیت تولید، ریسک تجهیزات و دستگاه ها، ریسک قوانین و مقررات و ضمانت ها، ریسک نقص فنی در شبکه‌های انتقال، ریسک توسعه شبکه‌های انتقال؛ ریسک‌های عرضه چون: ریسک تغییر تقاضا، ریسک پیش بینی تقاضا، ریسک بازار، ریسک انتظارات مشتری. ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن، ﻓﺮارﯾﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﺸﺘﺮی؛ ریسک‌های سیستم اطلاعات از قبیل: ریسک امنیت سیستم اطلاعات، ریسک شکست سیستم اطلاعات، ریسک صحت اطلاعات، ریسک اثر شلاقی، ریسک عدم دسترسی به اطلاعات، ریسک عدم هماهنگی اطلاعات؛ ریسک‌های پشتیبانی و توزیع از قبیل: ریسک تدارکات، ریسک لجستیک، ریسک هزینه تهیه و توزیع، ریسک کمبود کنتور و امتیاز اشتراک، ریسک دیرکرد دریافت هزیه گاز از مشترکین و قطع امتیاز، ریسک نقص فنی در توزیع و تعمیر و نگهداری شبکه‌های توزیع، ریسک افزایش مشترکین و شبکه‌های توزیع، ریسک مصرف زیاد در ایام زمستان و افت فشار و قطعی گاز مشترکین، ریسک تامین گاز CNG ها، ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ارﺳﺎل؛ ریسک‌های سازمانی از قبیل: ریسک قرارداد، ریسک مدیریت، ریسک روابط در زنجیره تامین
مدل سازی ساختاری تفسیری
مدل سازی ساختاری – تفسیری که توسط وارفیلد مطرح شد، یک روش برای ایجاد و فهم روابط میان عناصر یک سیستم پیچیده می‌باشد شناخت محیط پیچیده یکی از ضرورت‌های اداره یک سیستم است. اما در بسیاری از مواقع موانعی از جمله پیچیدگی سیستم، نبود داده‌های مناسب و کافی، محیط پر تغییر و بدون روند آن و هم چنین تأثیرگذاری زیاد ذهن افراد بر ماهیت مسئله باعث می‌شود تا نتوان از روش‌های معمول شناخت سیستم استفاده نمود. از اواسط دهه هفتاد میلادی گروهی از تکنیک‌های ساختاردهی مسئله که به دنبال حل مسئله نبوده و تنها به دنبال نمایش ساختارهای اصلی مسئله بودند، توسعه داده شدند که یکی از این تکنیک ها مدل سازی ساختاری - تفسیری می‌باشد. مدل سازی ساختاری - تفسیری تاثیر پویــای اجــزای متفــاوت در یــک سیســتم را مــورد بررســی قــرار می‌دهــد. مدل سازی ســاختاری - تفســیری در تشــخیص روابــط درونــی متغیرهــا کمــک می‌کنــد و یــک تکنیــک مناســب بــرای تجزیــه و تحلیــل تأثیــر یــک متغیــر بــر متغیرهــای دیگــر اســت. همچنیــن مدل سازی ســاختاری - تفســیری می‌تواند بــه اولویت بنــدی و تعییــن ســطح عناصــر یــک سیســتم اقــدام کنــد کــه کمــک بســیار شــایانی بــه مدیــران بــرای اجــرای بهتــر مــدل طراحی شــده می‌کنــد. مزیت دیگر این روش قابلیت به کارگیری آن در تصمیم گیری گروهی است. این روش با بکارگیری تصمیم گیری گروهی امکان استفاده از خرد جمعی و نظرات متخصصان موضوع را فراهم می‌کند و به عنوان یکی از تکنیک‌های مهم در مدیریت مشارکتی مطرح می‌شود. مدل سازی ساختاری - تفسیری با استفاده از نظرات خبرگان و به روشی بسیار ساده و نزدیک به عملکرد ذهن انسان به دنبال نمایش سطح بندی مؤلفه‌های دخیل در یک مسئله می‌باشد. به همین خاطر و با توجه به پیچیدگی سیستم‌های امروزی و به خصوص صنعت نفت (تعداد اجزا ی سیستم زیاد و تعامل اجزا نیز زیاد) از یکی از روش‌های تحقیق در عملیات نرم برای بررسی روابط تاثیر گذاری و تاثیر پذیری ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز کشور بعد از شناسایی این ریسک ها استفاده شد و ریسک ها به کمک این روش اولویت بندی و مدل سازی شدند. (آذر و همکاران، 1392). حالت ها و علائم مورد استفاده در این رابطه مفهومی عبارت است از:
جدول1- علائم مورداستفاده در طراحی مدل ساختاری -تفسیری
|
V |
A |
X |
O |
|
متغیر i برj تاثیردارد |
متغیرj برi تاثیردارد |
رابطه دوسویه |
عدموجودرابطه |
شناسائی و تعیین معیارهای تصمیم گیری
در این تحقیق با انجام آزمون تحلیل عاملی تاییدی و استفاده از ادبیات تخقیق ریسک‌های تولید و انتقال، ریسک‌های پشتیبانی و توزیع، ریسک‌های تامین و تامین کننده، ریسک‌های سازمانی، ریسک‌های عرضه، ریسک‌های سیستم اطلاعات و ریسک‌های بیرونی به عنوان ریسک‌های مدیریت ریسک در زنجیره تامین در صنعت گاز کشور شناخته شدند.
تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری
براساس نتایج گام قبلی، گام بعدی شناسایی الگوی روابط علی میان آنها است. جهت انعکاس روابط درونی میان معیارهای اصلی از دیدگاه خبرگان استفاده شده است. در این تکنیک متخصصان قادرند با تسلط بیشتری به بیان نظرات خود در رابطه با اثرات (جهت و شد تاثرات) میان عوامل بپردازند. در این مرحله متغیرهای مساله مساله به صورت دو به دو و زوجی با هم مقایسه شدند و پاسخ دهندگان با استفاده از نمادهای V, A ,O ,X به تعیین روابط بین متغیرها پرداختند. بعد از نظر خواهی از ده نفر از خبرگان و کارشناسان صنعت گاز کشور، ماتریس خودتعاملی ساختاری نهایی طبق جدول زیر بدست آمد.
جدول 2 - ماتریس خودتعاملی ساختاری
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
ریسک‌های زنجیره تامین |
ردیف |
|
|
O |
V |
A |
A |
X |
O |
ریسک‌های سیستم اطلاعات |
1 |
|
|
|
O |
X |
A |
V |
X |
ریسک‌های پشتیبانی و توزیع |
2 |
|
|
|
|
A |
O |
V |
O |
ریسک‌های سازمانی |
3 |
|
|
|
|
|
A |
V |
X |
ریسک‌های تولید و انتقال |
4 |
|
|
|
|
|
|
V |
V |
ریسک‌های بیرونی |
5 |
|
|
|
|
|
|
|
O |
ریسک‌های تامین و تامین کننده |
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
ریسک‌های عرضه |
7 |
تشکیل ماتریس دسترسی اولیه
در این مرحله، ماتریس خود تعاملی ساختاری به یک ماتریس دودویی تبدیل می‌شود. از این طریق، ماتریس دسترسی اولیه بدست می‌اید. از طریق تبدیل نمادهایV, A, O ,X به صفر ویک برای هر متغیر ماتریس خود تعاملی ساختاری به یک ماتریس دودویی تبدیل شده که به اصطلاح ماتریس دسترسی اولیه خوانده می‌شود. ماتریس دسترسی اولیه طبق توضیحات فوق برای ماتریس خودتعاملی ساختاری مرحله قبل به صورت جدول زیر می‌باشد.
جدول 3 - ماتریس دسترسی اولیه
|
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
عوامل |
|
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
1 |
1 |
|
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
1 |
0 |
2 |
|
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
0 |
3 |
|
1 |
1 |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
4 |
|
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
1 |
1 |
5 |
|
0 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
6 |
|
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
1 |
0 |
7 |
تشکیل ماتریس دسترسی نهایی
پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه با دخیل نمودن انتقال پذیری در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل می‌شود. برای اطمینان باید روابط ثانویه کنترل شود. در این ماتریس، قدرت نفوذ و میزان وابستگی هر متغیر نیز نشان داده می‌شود. قدرت نفوذ یک متغیر از جمع تعداد متغیرهای متاثر از آن و خود متغیر بدست می‌آید. میزان وابستگی یک متغیر نیز از جمع متغیرهایی که از آنها تاثیر می‌پذیرد و خود متغیر بدست می‌آید. ماتریس دسترسی نهایی به صورت جدول زیر بدست می‌آید.
جدول 4- ماتریس ماتریس دسترسی نهایی
|
قدرت نفوذ |
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
عوامل |
|
3 |
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
1 |
1 |
|
4 |
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
1 |
0 |
2 |
|
2 |
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
0 |
3 |
|
6 |
1 |
1 |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
4 |
|
6 |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
1 |
1 |
5 |
|
2 |
0 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
6 |
|
3 |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
1 |
0 |
7 |
|
|
4 |
6 |
1 |
4 |
3 |
4 |
4 |
میزان وابستگی |
تعیین روابط و سطح بندی ابعاد و شاخص ها
برای تعیین روابط و سطح بندی معیارها باید مجموعه خروجی ها و مجموعه ورودیها برای هر معیار از ماتریس دریافتی استخراج شود. مجموعه خروجی ها شامل خود معیار و معیارهایی است که از آن تاثیر می‌پذیرد. مجموعه ورودی ها شامل خود معیار و معیارهایی است که بر آن تاثیر می‌گذارند. سپس مجموعه روابط دو طرفه معیارها مشخص می‌شود .اولین سطری که اشتراک دو مجموعه برابر با مجموعه قابل دستیابی (ورودی ها) باشد، سطح اول اولویت مشخص خواهد شد. چنانچه اشتراک مجموعه ورودی ها و مجموعه مقدم (خروجی ها) برابر باشد متغیر مربوطه در سلسله مراتب ماتریس ساختاری تفسیری، در بالاترین سطح قرار می‌گیرد. پس از تعیین سطح، معیاری که سطح آن معلوم شده را در جدول از تمامی مجموعه حذف کرده و مجدداً مجموعه ورودی ها و خروجی ها را تشکیل داده و سطح متغیر بعدی به دست می‌آید.
جدول 5- تعیین سطح نخست در سلسله مراتب مدل سازی ساختاری تفسیری
|
عامل |
مجموعه خروجی اثرگذاری |
مجموعه ورودی اثرپذیری |
اشتراک |
سطح |
|
1 |
1و3و6 |
1و4و5و6 |
1و6 |
|
|
2 |
2و4و6و7 |
2و4و5و7 |
2و4و7 |
|
|
3 |
3و6 |
1و3و4 |
3 |
|
|
4 |
1و2و3و4و6و7 |
2و4و5و7 |
2و4و7 |
|
|
5 |
1و2و4و5و6و7 |
5 |
5 |
|
|
6 |
1و6 |
1و2و3و4و5و6 |
1و6 |
1 |
|
7 |
2و4و7 |
2و4و5و7 |
2و4و7 |
1 |
همان طور که در جدول فوق مشخص شده است، ریسک‌های تامین و تامین کننده (6) و ریسک‌های عرضه (7) در سطح اول قرار می‌گیرند. هنگامی که در اولین تکرار عناصر بالاترین سطح مشخص شد، باید این عوامل را از سایر عوامل جدا و حذف شوند، این عمل تا زمانی که سطح تمامی عوامل مشخص شوند تکرار می‌شود.
جدول 6- تعیین سطح دوم در سلسله مراتب مدل سازی ساختاری تفسیری
|
عامل |
مجموعه خروجی اثرگذاری |
مجموعه ورودی اثرپذیری |
اشتراک |
سطح |
|
1 |
1و3 |
1و4و5 |
1 |
|
|
2 |
2و4 |
2و4و5 |
2و4 |
2 |
|
3 |
3 |
1و3و4 |
3 |
2 |
|
4 |
1و2و3و4 |
2و4و5 |
2و4 |
|
|
5 |
1و2و4و5 |
5 |
5 |
|
همان طور که در جدول فوق مشخص شده است، ریسک‌های پشتیبانی وتوزیع (2) و ریسک‌های سازمانی (3) در سطح دوم قرار می‌گیرند.
جدول 7- تعیین سطح سوم در سلسله مراتب مدل سازی ساختاری تفسیری
|
عامل |
مجموعه خروجی اثرگذاری |
مجموعه ورودی اثرپذیری |
اشتراک |
سطح |
|
1 |
1 |
1و4و5 |
1 |
3 |
|
4 |
1و4 |
4و5 |
4 |
|
|
5 |
1و4و5 |
5 |
5 |
|
همان طور که در جدول فوق مشخص شده است، ریسک‌های سیستم اطلاعات (1) در سطح سوم قرار می‌گیرد.
جدول 8- تعیین سطح چهارم در سلسله مراتب مدل سازی ساختاری تفسیری
|
عامل |
مجموعه خروجی اثرگذاری |
مجموعه ورودی اثرپذیری |
اشتراک |
سطح |
|
4 |
4 |
4و5 |
4 |
4 |
|
5 |
4و5 |
5 |
5 |
|
همان طور که در جدول فوق مشخص شده است، ریسک‌های تولید و انتقال (4) در سطح چهارم قرار می‌گیرد و تنها عامل باقیمانده یعنی ریسک‌های بیرونی (5) در سطح 5 قرار می‌گیرد.
ترسیم مدل ساختاری تفسیری ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران
مدل نهایی بدست آمده در این تحقیق از پنج سطح تشکیل شده است. عواملی که در سطوح بالاتر هستند از تاثیرگذاری کمتری برخوردارند و بیشتر تحت تاثیر سایر عوامل می‌باشند. عوامل سطوح پایین تر از تاثیرگذاری بیشتری برخوردارند. مدل بدست آمده از این روش همان طور که در شکل زیر مشخص است ریسک‌های زنجیره تامین را بر اساس میزان تاثیر گذاری یا تاثیر پذیری آنها از همدیگر به سطوحی (پنج سطح) تقسیم می‌کند و ریسک‌های سطوح بالاتر (سطح یک) بیشترین وابستگی وتاثیر پذیری را از ریسک‌های دیگر زنجیره تامین در صنعت گاز کشور دارند (ریسک‌های با الویت و اهمیت کمتر) و به همین ترتیب ریسک‌های سطح پایین تر (ریسک‌های سطح پنجم) بیشترین تاثیرگذاری را بر ریسک‌های دیگر دارند و کلیدی بوده و باید در اولویت صنعت گاز کشور برای بررسی و کاهش سطح آنها قرار گیرند. در نتیجه این روش ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز کشور را به نوعی الویت بندی می‌کند.
|
ریسک های تامین و تامین کننده
|
|
ریسک های سازمانی |
|
ریسک های پشتیبانی و توزیع |
|
ریسک های عرضه
|
|
ریسک های تولید و انتقال |
|
ریسک های سیستم اطلاعات |
|
ریسک های بیرونی |
سطح 1
سطح 2
سطح3
سطح4
سطح 5
شکل 4- مدل ساختاری تفسیری ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران
ترسیم نمودار MICMAC
|
نفوذ |
در این مرحله متغیرها در چهار گروه طبقه بندی می‌شند. اولین گروه شامل متغیرهای خودمختار (ناحیه 1) می‌شود که قدرت نفوذ و وابستگی ضعیفی دارد (ریسک‌های پشتیبانی و توزیع). دسته دوم، متغیرهای وابسته (ناحیه 2) هستند که از قدرت نفوذ ضعیف ولی وابستگی بالایی برخوردارند (ریسک‌های سیستم اطلاعات، ریسک‌های تامین و تامین کننده، ریسک‌های عرضه).گروه سوم متغیرهای پیوندی (ناحیه 3) می‌باشند که از قدرت نفوذ و وابستگی بالایی برخوردارند (ریسک‌های تولید و انتقال، ریسک‌های سازمانی). گروه چهارم متغیرهای مستقل (ناحیه 4) را در بر می‌گیرد. این متغیرها دارای قدرت نفوذ بالا و وابستگی پایینی هستند (ریسک‌های بیرونی). متغیرهایی که از قدرت نفوذ بالای برخوردارند متغیرهای کلیدی نامیده می‌شوند. بنابراین ریسک‌های بیرونی، ریسک‌های تولید و انتقال و ریسک‌های سازمانی باید در زمینه مدیریت ریسک در زنجیره تامین در سازمان‌های ایران (صنعت گاز کشور) در اولویت قرار گیرند.
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
4 |
|
|
5 |
6 |
|
|
|
|
پیوندی |
|
|
نفوذ |
|
5 |
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
4 |
|
|
|
|
وابسته |
1و 7 |
|
|
|
3 |
|
|
|
6 |
|
|
3 |
خودمختار |
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
|
شکل 4- نمودار MICMAC ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران
مدیریت ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران
برای تخمین و محاسبه میزان ریسک دو رویکرد کیفی و کمی وجود دارد که در رویکرد کیفی، مقادیر شدت و احتمال ریسک ها با عبارات کیفی بیان می‌شوند و در رویکرد کمی، برای بیان مقادیر موردنظر از شاخص ها و مقادیر عددی استفاده می‌شود. رویکرد کمی، به چندین روش (ویلیام فاین، استفاده از حداکثر زیان ممکن و حاداکثر زیان بالقوه، استفاده از دو شاخص شدت پیامد و احتمال قوع ریسک، استفاده از سه شاخص شدت پیامد و احتمال و تواتر وقوع، تحلیل سطح ریسک به صورت غربالگری، تجزیه و تحلیل هزینه و منفعت) تقسیم می‌شود. در این مرحله احتمال وقوع هر کدام از عوامل کلی ریسک‌های زنجیره تامین به روش کمی ویلیام فاین و با استفاده از ابزار پرسشنامه و توزیع آن ﺑﯿﻦ اعضای نمونه آماری بدست آمد. در روش کمی ویلیام فاین محاسبه و ارزیابی نمره ریسک از فرمول زیر و جداول مربوطه استفاده خواهد شد: R = C*E*P
که در آن R نمره ریسک و C شدت پیامد و E میزان مواجهه و P احتمال وقوع می‌باشد و برای مقادیر عددی آنها از پرسشنامه و داده های جداول مربوطه استفاده خواهد شد. در جدول زیر ستون‌های احتمال وقوع، میزان مواجهه و نمره آن طبق نظر خبرگان (نظر و نمره ای که دارای بیشترین فراوانی در پاسخ‌های خبرگان بوده، انتخاب شده است) بر اساس پرسشنامه و مقایسه آن با جداول استاندارد در روش ویلیام فاین و همچنین ستون پیامد و اهمیت و نمره آن طبق نتیجه مدل سازی ساختاری – تفسیری و مقایسه آن با جداول استاندارد در روش ویلیام فاین بدست آمده است. همچنین ستون نمره ریسک نیز طبق فرمول بالا و فعالیت‌های کنترلی نیز ستون طبق نمره بدست آمده برای هر ریسک و مقایسه آن با جداول استاندارد در روش ویلیام فاین ( نمره کمتر از 89، خطر بایستی حذف شود ولی وضعیت اضطراری نیست؛ نمره بین 90 تا 199، نیازمند بررسی و توجه هرچه سریعتر است و نمره 200 و بالاتر نیاز فوری به فعالیت‌های تصحیحی دارد و فعالیت ها باید تا کاهش میزان ریسک متوقف شود و اگر کاهش ریسک امکان پذیر نیست فعالیت به کلی انجام نگردد) بدست آمده است (ستاره و همکاران، 1384).
جدول 9- نتایج محاسبه سطح ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز کشور و اقدامات کنترلی لازم برای هرکدام
|
ریسک‌های زنجیره تامین |
احتمال وقوع با روش کمی ویلیام فاین (P) (امتیاز) |
پیامد و اهمیت(C) (امتیاز) |
میزان مواجهه (E) (امتیاز) |
نمره (سطح) ریسک (R) |
فعالیت ها و اقدامات کنترلی لازم |
|
ریسک‌های سیستم اطلاعات |
بسیارمحتمل (1) |
متوسط (50) |
گاه و بیگاه (یک بار در هفته یا ماه) (3) |
(150) |
نیازمند بررسی و توجه هرچه سریعتر است |
|
ریسک‌های پشتیبانی و توزیع |
غیرمحتمل (1/0) |
متوسط (50) |
غیر معمول (یک بار در ماه یا سال) (2) |
(10) |
خطر بایستی حذف شود ولی وضعیت اضطراری نیست |
|
ریسک‌های سازمانی |
محتمل (6/0) |
شدید (100) |
گاه و بیگاه (یک بار در هفته یا ماه) (3) |
(180) |
نیازمند بررسی و توجه هرچه سریعتر است |
|
ریسک‌های تولید و انتقال |
بسیار محتمل (1) |
شدید (100) |
مکرر (حدود یک بار در روز) (6) |
(600) |
نیاز فوری به فعالیت‌های تصحیحی دارد و فعالیت ها باید تا کاهش میزان ریسک متوقف شود و اگر کاهش ریسک امکان پذیر نیست فعالیت به کلی انجام نگردد |
|
ریسک‌های بیرونی |
بسیار محتمل (1) |
شدید (100) |
مکرر (حدود یک بار در روز) (6) |
(600) |
نیاز فوری به فعالیت‌های تصحیحی دارد و فعالیت ها باید تا کاهش میزان ریسک متوقف شود و اگر کاهش ریسک امکان پذیر نیست فعالیت به کلی انجام نگردد |
|
ریسک‌های تامین و تامین کننده |
محتمل (6/0) |
کم (5) |
گاه و بیگاه (یک بار در هفته یا ماه) (3) |
(9) |
خطر بایستی حذف شود ولی وضعیت اضطراری نیست |
|
ریسک‌های عرضه |
غیر محتمل(1/0) |
کم (5) |
غیر معمول (یک بار در ماه یا سال) (2) |
(1) |
خطر بایستی حذف شود ولی وضعیت اضطراری نیست |
در جدول فوق، ستون احتمال وقوع بدین صورت بدست آمده است که طبق نظر خبرگان بر اساس پرسشنامه (نظری که دارای بیشترین فراوانی در پاسخ‌های خبرگان بوده، انتخاب شده است) احتمال هر ریسک در یکی از سه حالت بسیار محتمل یا محتمل یا غیر محتمل بدست آمده و در ادامه برای اختصاص نمره و امتیاز به هر حالت، از جدول استاندارد در روش ویلیام فاین استفاده شده است (جدولی که احتمال وقوع خطر و ریسک اگر بسیار محتمل و قابل انتظار باشد، نمره 1 و اگر محتمل و ممکن باشد نمره 6/0 و اگر غیر محتمل باشد یا هرگز رخ نداده باشد، نمره 1/0 به آن اختصاص می‌یابد). ستون پیامد و اهمیت هر ریسک نیز با استفاده از سطوح بدست آمده در روش ساختاری تفسیری، ریسک‌های که در سطح یک قرار داشتند دارای اهمیت و پیامد کم و ریسک هایی که دارای قدرت نفوذ بالایی بودند، دارای اهمیت و پیامد زیاد و شدید و مابقی ریسک ها دارای پیامد و اهمیت متوسط در نظر گرفته شدند و برای امتیاز به آنها از جدول استاندارد روش ویلیام فاین استفاده شد (ریسک‌های دارای پیامد و اهمیت شدید نمره و امتیاز 100 و اهمیت متوسط نمره 50 و اهمیت کم نمره 5 اختصاص یافت). ستون میزان مواجهه بدین صورت بدست آمده است که طبق نظر خبرگان بر اساس پرسشنامه (نظری که دارای بیشترین فراوانی در پاسخ‌های خبرگان بوده، انتخاب شده است) میزان مواجهه (تکرار وقوع) هر ریسک در یکی از حالت‌های مکرر (حدود یک بار در روز)، گاه و بیگاه (یک بار در هفته یا ماه) و غیر معمول (یک بار در ماه یا سال) بدست آمده و در ادامه برای اختصاص نمره و امتیاز به هر حالت، از جدول استاندارد در روش ویلیام فاین استفاده شده است (جدولی که میزان مواجهه خطر و ریسک اگر حالت مکرر (حدود یک بار در روز) باشد، نمره 6 و اگر گاه و بیگاه (یک بار در هفته یا ماه) باشد نمره 3 و اگر غیر معمول (یک بار در ماه یا سال) باشد، نمره 2 به آن اختصاص می‌یابد). در ستون نمره یا سطح ریسک، نمره یا سطح هر ریسک طبق فرمول R = C*E*P، از حاصل ضرب نمره ستون احتمال آن ریسک و پیامد و اهمیت آن و میزان مواجهه آن بدست آمده و ر روش ویلیام فاین با توجه به ستون نمره یا سطح هر ریسک و جدول استاندارد، سطح هر ریسک و فعالیت‌های لازم مشخص می‌شود ( نمره کمتر از 89، خطر بایستی حذف شود ولی وضعیت اضطراری نیست؛ نمره بین 90 تا 199، نیازمند بررسی و توجه هرچه سریعتر است و نمره 200 و بالاتر نیاز فوری به فعالیت‌های تصحیحی دارد و فعالیت ها باید تا کاهش میزان ریسک متوقف شود و اگر کاهش ریسک امکان پذیر نیست فعالیت به کلی انجام نگردد) (ستاره و همکاران، 1384).
بحث و نتیجه گیری
با مطالعه ریسک‌های موجود در زنجیره تامین اکثر شرکت ها با توجه به تحقیقات و مطالعات صورت گرفته در این زمینه و مهمتر از همه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، ریسک ها (متغیرها) مورد تحلیل قرار گرفت که همه آنها اشتراکی حداقل برابر با 5/0 داشتند و مورد تأیید قرار گرفتند. در نهایت ریسک ها (متغیرها) تأیید شده در غالب هفت عامل کلی دسته بندی شدند که عبارتند از:
ریسک‌های بیرونی، ریسک‌های تامین و تامین کننده، ریسک‌های تولید و انتقال، ریسک‌های عرضه، ریسک‌های سیستم اطلاعات، ریسک‌های پشتیبانی و توزیع، ریسک‌های سازمانی. نتایج مدل سازی ساختاری تفسیری درباره هفت عامل بدست آمده که در مدیریت ریسک در زنجیره تامین صنعت گاز ایران نقش دارند، نشان می‌دهد که ریسک‌های پشتیبانی و توزیع، قدرت نفوذ و وابستگی ضعیفی دارند. ریسک‌های سیستم اطلاعات، ریسک‌های تامین و تامین کننده، ریسک‌های عرضه از قدرت نفوذ ضعیف ولی وابستگی بالایی برخوردار بوده و ریسک‌های تولید و انتقال، ریسک‌های سازمانی از قدرت نفوذ و وابستگی بالایی برخوردارند. ریسک‌های بیرونی دارای قدرت نفوذ بالا و وابستگی پایینی است. بنابراین ریسک‌های بیرونی، ریسک‌های تولید و انتقال، ریسک‌های سازمانی چون دارای قدرت نفوذ بالایی هستند، متغیرهای کلیدی نامیده می‌شود و باید در درمدیریت ریسک زنجیره تامین سازمان‌های ایرانی (صنعت گاز کشور) در اولویت قرار گیرند. همچنین ریسک‌های بیرونی، ریسک‌های تولید و انتقال به ترتیب بیشترین تاثیرگذاری را بر ریسک‌های دیگر داشته و ریسک‌های تامین و تامین کننده، ریسک‌های عرضه بیشترین تاثیرپذیری را از ریسک‌های دیگر دارند (پیامد و اهمیت رسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران). در ادامه برای هر یک از ریسک‌های زنجیره تامین صنعت گاز ایران، احتمال وقوع با روش کمی ویلیام فاین، سطح هر کدام از این ریسک ها و فعالیت ها و اقدامات کنترلی لازم برای هرکدام بدست آمد. ریسک‌های تولید و انتقال، بیرونی جزء ریسک‌های با بالاترین امتیاز تعیین شدند که در اولویت اول مدیریت توسط صنعت گاز کشور باید قرار گیرد و برای کنترل آنها از استراتژی، نیاز فوری به فعالیت‌های تصحیحی دارد و فعالیت ها باید تا کاهش میزان ریسک متوقف شود و اگر کاهش ریسک امکان پذیر نیست فعالیت به کلی انجام نگردد، پیروی نمود. ریسک‌های سازمانی و سیستم‌های اطلاعات دارای امتیاز کمتر از دسته قبلی شدند که نیازمند بررسی و توجه هرچه سریعتر هستند و ریسک‌های عرضه، تامین و تامین کننده و پشتیبانی و توزیع دارای کمترین امتیاز شدند که در مورد آنها خطر بایستی حذف شود ولی وضعیت اضطراری نیست.
پی‌نوشت‌ها
* دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
rahim_srsm@yahoo.com
** استادیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Has.mehrmanesh@iauctb.ac.ir
*** استادیار، گروه مدیریت صنعتی. واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال پانزدهم، شمارۀ 57، بهار 1399، صفحه 96-61
[i] Matook. et al, 2009
[ii] Marin Suanson. et. Al, 2010
[iii] Estedler, 2007
[iv] Ruchi Agarwal & et al, 2017
[v] Iris Heckmann & et al, 2015
[vi] Woojung Chang & et al, 2015
[vii] Radio Frequency Identification
[viii] Chen & et al, 2013
[ix] Lavastre & et al, 2012
[x] Sofyalioglu, 2012
[xi] Kartal
[xii] Hessam Zand Hessami & et al, 2011
[xiii] Fengqi You & et al, 2009
[xiv] Frank Cervone, 2006
)