نوع مقاله : مقاله استخراج شده از پایان نامه
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 استادیار گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 دانشیار گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 استاد گروه آموزش پزشکی، دانشکده مجازی آموزش پزشکی و مدیریت، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Over the past three decades, the supply chain of leading industries has become increasingly manifold. Along with this complexity, there has been a significant increase in related research. The existence of a formal ontology is one of the necessities of development in a area of knowledge. This terminological structure in the ideal situation should be based on a semantic model of the key concepts of this area of knowledge. Despite, the development of literature on supply chain risk management, there is no consensus among researchers on the terms, concepts and definitions of the field and researchers have used their own definitions to refer to the key concepts of the field. The purpose of this study is to develop a conceptual model based on ontology for supply chain risk management. In this study, the critical review method was used to achieve a conceptual model and model-based ontology for supply chain risk management. Based on a systematicl review of 60 related articles, four conceptual frameworks : "effect of risk factors on supply chain", "supply chain resilience", "severe or serious supply chain risk" and "supply chain risk management" were developed and based on these frameworks, analytical definitions for 47 related concepts were presented in the form of a thematic ontology. The ontology presented in this research, can provide a platform for communication and cooperation of researchers, publication of research results and indexing of literature related to supply chain risk management.
کلیدواژه‌ها [English]
پیشنهاد یک انتولوژی (هستی شناسی) مبتنی بر مدل برای مدیریت خطر زنجیره تامین
|
سیده سارا خراشادی زاده [1] * جلال حقیقت منفرد* ** محمدعلی افشار کاظمی [2]*** شهرام یزدانی**** |
تاریخ دریافت: 06/03/1401 تاریخ پذیرش: 29/05/1401 |
چکیده
در طی سه دهه اخیر زنجیره تأمین صنایع پیشرو دستخوش پیچیدگی فزاینده‌ای شده اند. به موازات این پیچیدگی افزایش چشمگیری در پژوهش‌های مرتبط با مدیریت خطر زنجیره تأمین صورت گرفته است. وجود یک ساختار هستی شناسی (انتولوژی) مدون یکی از ضروریات توسعه در یک حوزه دانشی می‌باشد. این ساختار در وضعیت ایده ال باید مبتنی بر یک مدل معنایی (سمانتیک) از مفاهیم کلیدی آن حوزه دانشی باشد. علیرغم گسترش ادبیات مربوط به مدیریت خطر زنجیره تأمین تاکنون اجماع و اتفاق نظری در رابطه با واژگان، مفاهیم و تعاریف مربوط به این حوزه صورت نگرفته است و هر یک از پژوهشگران از واژگان و تعاریف متفاوت خود برای اشاره به مفاهیم حوزه مدیریت خطر استفاده می‌کنند. هد ف این مطالعه توسعه مدل مفهومی مدیریت خطر زنجیره تأمین و تدوین انتولوژی مبتنی بر مدل برای واژگان و مفاهیم این حوزه می‌باشد. در این مطالعه از روش مرور نظام مند برای دستیابی به مدل مفهومی و انتولوژی مبتنی بر مدل در حوزه مدیریت خطر زنجیره تأمین استفاده شده است. بر این اساس، تعداد 60 مقاله مرتبط، به صورت نظام مند تحلیل شدند. در نتیجه، چهار چارچوب مفهومی : "تاثیرگذاری عوامل خطر بر زنجیره تأمین"، "تاب آوری زنجیره تأمین"، "خطر شدید یا جدی زنجیره تأمین" و "مدیریت خطر زنجیره تأمین" تدوین گردید و مبتنی بر این چارچوب‌های مفهومی تعاریف تحلیلی برای 47 مفهوم مرتبط در قالب یک انتولوژی موضوعی ارایه شد. چارچوب‌های مفهومی و انتولوژی ارایه شده می‌تواند بستر مناسبی را برای ارتباط و همکاری پژوهشگران، انتشار نتایج پژوهش‌ها و اندکس نمودن ادبیات مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین مهیا نماید.
مفاهیم کلیدی:
مدیریت خطر، زنجیره تامین، توسعه انتولوژی، مدل مفهومی
مقدمه
در طی سه دهه اخیر زنجیره تأمین صنایع پیشرو دستخوش پیچیدگی فزاینده‌ای شده اند. به سبب این پیچیدگی طیف وسیعی از علل و عوامل می‌توانند زنجیره تأمین یک صنعت را به خطر بیاندازند (Sodhi, 2012). به موازات آن افزایش چشمگیری در پژوهش‌های مرتبط با مدیریت خطر زنجیره تأمین صورت گرفته است (Xu, Zhang, Feng, & Yang, 2020). در اغلب صنایع امروزی مدیریت موثر خطرات زنجیره تأمین تنها در بستر یک نظام سایبری مدیریت زنجیره تأمین امکان پذیر می‌باشد (Boyson, 2014). رویداد گسترده و غیرمترقبه پاندمی بیماری کرونا اهمیت مدیریت خطر زنجیره تامین را بیش از پیش مشخص نمود (Spieske, Gebhardt, Kopyto, & Birkel, 2022). وجود یک ساختار زبانی (انتولوژی) مدون یکی از ضروریات توسعه در یک حوزه دانشی می‌باشد (Fonseca, 2007). این ساختار زبانی در وضعیت ایده ال باید مبتنی بر یک مدل یا شبکه معنایی (سمانتیک) از مفاهیم کلیدی آن حوزه دانشی باشد (Harrow, et al., 2019). علیرغم گسترش ادبیات مربوط به مدیریت خطر زنجیره تأمین، تاکنون اجماع و اتفاق نظری در رابطه با واژگان، مفاهیم و تعاریف مربوط به این حوزه صورت نگرفته است و هر یک از پژوهشگران، از واژگان و تعاریف متفاوت خود برای اشاره به مفاهیم حوزه مدیریت خطر استفاده می‌کنند (Pfohl, Kohler, & Thomas, 2010). این مشکل در حدی است که برخی از صاحبنظران از عبارت "باتلاق مفهومی" برای نمایش هرج و مرج حاکم بر ادبیات این حوزه استفاده می‌کنند (Blokland & Reniers, 2019). هدف این مطالعه در وهله اول توسعه یک مدل مفهومی برای مدیریت خطر زنجیره تأمین و در مرحله بعد توسعه یک انتولوژی مبتنی بر مدل برای واژگان و مفاهیم این حوزه می‌باشد.
مروری بر ادبیات پژوهش
مفاهیم، بلوک‌های سازنده ی گزاره هایی هستند که فرضیات، نظریه‌ها و شواهد علمی را تشکیل می‌دهند. این مفاهیم در طیفی از مفاهیم کاملا عینی[i] تا کاملا انتزاعی[ii] قرار می‌گیرند. بخش بزرگی از مفاهیمی که در علم مدیریت موضوعیت پیدا می‌کنند، مفاهیم انتزاعی (سازه ها[iii]) هستند و بسیاری از آنها مفاهیم انتزاعی پیچیده و چند بعدی هستند(Law, Wong & Mobley, 1998). در علم مدیریت مفاهیم بطور روزمره ساخته می‌شوند، تعریف می‌شوند و بازتعریف می‌گردند(MacKenzie, 2003). در بسیاری از موارد دقت معنایی کافی در تبیین و تعریف این مفاهیم صورت نمی گیرد. شرط لازم و کافی برای شفافیت مفاهیم[iv]، بیان ویژگی‌های تعریفی[v] است که با تحقق آنها مفهوم برای قاطبه علما و پژوهشگران آن رشته از سایر مفاهیم مشابه و مجاور[vi] تمیز داده شود(Zhang, Gable & Rai, 2016). هرگونه ضعف در تعریف و ساختار ارتباطی میان مفاهیم (خطاپذیری مفاهیم[vii]) سبب ضعف در تمامی ارکان یک برنامه پژوهشی می‌شود(Chimezie & Osigweh, 1989). خطاپذیری مفاهیم امری استثنایی محسوب نمی شود و ابهام و عدم شفافیت معنایی حتی در مورد واژه‌های پرکاربرد مدیریتی مانند واژه استراتژی وجود دارد(Ford & Wang, 2014). از اینرو برخی از بزرگترین نظریه پردازان حوزه مدیریت، بحث و گفتگوی دائمی برای بهبود تعاریف و شفافیت مفاهیم مدیریتی را یکی از مهمترین وظایف پژوهشگران این حوزه می‌دانند(Yaniv, 2011).
مشکل دیگری که در ارتباط با سازه‌های مدیریتی وجود دارد، افزونگی مفاهیم[viii] است(Singh, 1991). در وضعیت ایده ال باید یک تناظر یک به یک[ix] میان مفاهیم، واژه هایی که برای بیان این مفاهیم بکار می‌روند و تعاریف این مفاهیم وجود داشته باشد. ولی در عمل یک مفهوم با واژه‌های مختلفی بیان می‌شود و یک واژه برای بیان مفاهیم مختلفی بکار برده می‌شود. علاوه بر آن برای یک مفهوم تعاریف متعددی وجود دارد. تناظر چند به چند[x] واژه ها، مفاهیم و تعاریف، یکی از علل اصلی سردرگمی و عدم تطابق در ادبیات مدیریتی می‌باشد . مطالعات نشان می‌دهد که افزونگی مفاهیم در ادبیات علمی بخصوص در پژوهشگران جوان سردرگمی بیشتری ایجاد می‌کند(Morrow, Eastman & Mcelroy, 1991). افزونگی مفاهیم تنها به واژگان و تعاریف محدود نمی شود و هنگامی که صحبت از سنجه‌ها و شاخص‌های کمّی به میان می‌آید نیز بسیاری از مفاهیم بصورت تجربی قابل تمایز[xi] نمی باشند(Locke, 2012). مشکل افزونگی تجربی مفاهیم[xii] بخصوص در مورد مفاهیم چندبعدی(Tay & Drasgow, 2012) و مفاهیم بین رشته ای(Molloy, Chadwick & Golden, 2011) بسیار شاخص است. به عنوان مثال دو مفهوم رضایت شغلی و تعهد سازمانی اگرچه بطور جداگانه در ادبیات مدیریت سازمانی تعریف شده و مورد بحث قرار گرفته اند ولی در مطالعات تجربی[xiii] هیچگونه تمایزی میان این دو مفهوم نشان داده نشده است(Le, Schmidt, Harter & Lauver, 2010).
حوزه دانشی مدیریت خطر زنجیره تامین نیز از این آشفتگی معنایی مستثنی نیست و بخش زیادی از برداشت پژوهشگران این حوزه از واژه‌های مدیریت خطر برخاسته از ادراک شخصی و شهودی آنها از این مفاهیم است. علوم امنیت و ایمنی[xiv] نیز مانند سایر رشته‌های علمی و حوزه‌های دانشی نیازمند یک زیرساخت هستی شناسی و معنی شناسی قوی می‌باشد(Blokland & Reniers, 2019). این زیرساخت معنی شناسی شرط لازم برای اطلاع رسانی خطر[xv] (Goerlandt, Li & Reniers, 2020) و به دنبال آن مدیریت موثر خطر (Barbas, Villagrá & Berrocal, 2019) می‌باشد.
روش‌های متعددی برای بهبود کیفیت سازه‌ها در علوم مدیریت وجود دارد(Podsakoff, MacKenzie & Podsakoff, 2016). ساده ترین اقدام برای شفاف سازی یک مفهوم استفاده از روش تحلیل مفهوم[xvi] است(Nuopponen, 2010). تمام روش هایی که برای تحلیل مفهوم بکار می‌روند[xvii] در صدد شناسایی ویژگی‌های تعریفی مفهوم و ارایه یک تعریف تحلیلی[xviii] جامع و مانع برای مفهوم هستند(Raiskums, 2010). سنتز مفهوم[xix] به عنوان یک روش پیشرفته تر، برای شفاف سازی و تبیین روابط معنایی[xx] خوشه‌ای از مفاهیم مرتبط در قالب یک مدل معنایی[xxi] استفاده می‌شود(Okoli, 2022). مزیت سنتز مفهوم نسبت به تحلیل مفهوم در آن است که جایگاه و ارتباطات معنایی چند مفهوم مرتبط را بطور همزمان مشخص می‌کند(Walker & Avant, 2014).
در این میان انتولوژی‌ها به عنوان اقدامی بنیادین بستر زبانی مشترکی را جهت توسعه و به اشتراک گذاری دانش مهیا می‌سازند. انتولوژی‌ها به واژگان، مفاهیم و تعاریف در گستره یک رشته علمی یا یک حوزه دانشی انتظام می‌بخشند(Gokhale, Deokattey & Bhanumurthy, 2011) . در یک انتولوژی ارتباط و ساختار چینش واژه‌ها مبتنی بر معنا و روابط معنایی مفاهیم مرتبط با این واژه‌ها می‌باشد. برخی از انتولوژی‌ها بسیار گسترده هستند و واژه‌ها و مفاهیم یک رشته علمی (به عنوان مثال رشته مدیریت) را در بر می‌گیرند ولی اغلب انتولوژی ها، مختص یک حوزه دانشی[xxii] (به عنوان مثال مدیریت نیروی انسانی) هستند. در این میان پژوهشگران بر لزوم توسعه یک انتولوژی ویژه حوزه مدیریت خطر زنجیره تامین تاکید نموده اند(Benazzouz, 2020). هدف از این مطالعه پیشنهاد یک انتولوژی اختصاصی برای مفاهیم مرتبط با مدیریت زنجیره تامین می‌باشد.
روش مطالعه
توسعه روشمند انتولوژی‌ها یکی از پیچیده ترین فعالیت‌های پژوهشی محسوب می‌شود(Sattar, Surin & Ahmad, 2020). روش‌های مختلفی برای توسعه انتولوژی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به روش متونتولوژی[xxiii]، اونتولینگوا[xxiv]، روش شناسی سیک[xxv] و روش سنسوس[xxvi] اشاره نمود(Iqbal, Murad, Mustapha & Sharef, 2013). اغلب این روش‌ها شامل پنج مرحله اصلی مرور متون، شناسایی مفاهیم، نگاشت و مدلسازی مفاهیم، نهایی سازی ساختار انتولوژی و انتشار انتولوژی می‌باشند(Jindal, Seeja & Jain, 2020). شیوه‌های مختلفی برای مرور متون به منظور توسعه انتولوژی وجود دارد ولی مرور نقادانه متون[xxvii] بهترین روش مرور برای توسعه انتولوژی محسوب می‌شود زیرا از یک سو با مقایسه و نقد عمیق متون، مبنای مناسبی را برای شناسایی مفاهیم مهیا می‌کند(Nefzi, Farah & Solaiman, 2014) و از سوی دیگر به واسطه آنکه مفهوم سازی و مدل سازی از نتایج شناخته شده مرور نقادانه هستند با این روش می‌توان نگاشت مفاهیم را در قالب یک مدل مفهومی انتظار داشت (Grant & Booth, 2009).
در این مطالعه از مرور نقادانه متون برای بررسی و سنتز مدل‌ها و متون مرتبط با مدیریت ریسک زنجیره تأمین استفاده شده است(Skene , 2011). مطالعات و مرورهای نقادانه نقش مهمی در پیشرفت دانش مدیریت و توسعه مدل‌ها و نظریه‌های جدید مدیریتی داشته اند (Akella, 2008). مبنای روش شناختی مرور نقادانه متون در این مطالعه روش پنج مرحله‌ای کارنول و دالی می‌باشد (Carnwell & Daly, 2001) .
مرحله اول (شناسایی): از ترکیب‌های مختلف کلید واژه‌های زیر برای جستجوی متون در پایگاه‌های اطلاعات و موتورهای جستجو استفاده شد (جدول 1).
جدول 1 - کلیدواژه‌های جستجو
|
گروه سوم واژه ها |
گروه دوم واژه ها |
گروه اول واژه ها |
|
|
Management assessment analysis Preparedness prevention elimination recovery avoidance |
Protection mitigation resilience robustness flexibility visibility agility redundancy |
risk disruption failure threat harm vulnerability susceptibility uncertainty |
“supply chain” “supply chain management” “supply chain configurations” “supply chain strategy” “supply chain structure” “supply chain design” “global supply chain”
|
با ترکیب‌های مختلف از کلیدواژه‌های فوق و با استفاده از اپراتورهای بولی عبارات جستجوی مختلفی برای جستجو در پایگاه‌های اطلاعات زیر ایجاد شد (جدول 2).
جدول 2 - منابع اینترنتی جهت جستجو
|
پایگاه‌های اطلاعات و موتورهای جستجو |
||
|
Emerald Insight |
ProQuest |
Scopus |
|
|
ScienceDirect |
Web of Science |
ترکیب بندی عبارات جستجو بر اساس یافته‌ها و با هدف به حداکثر رساندن حساسیت و ویژگی جستجو چندین بار بازنگری گردید.
مرحله دوم (غربالگری): مقالاتی که بر اساس راهبرد جستجوی فوق مشخص می‌شوند بر اساس عنوان و خلاصه مقاله توسط دو نفر از اعضای تیم پژوهش بطور مستقل مورد غربالگری[xxviii] قرار می‌گیرند. ملاک‌های شمول[xxix] در مرحله غربالگری در جدول 3 نمایش داده شده است.
جدول 3 - ملاک‌های غربالگری مقالات
|
ویژگی |
ملاک شمول |
توجیه انتخاب ملاک |
|
موضوع |
مدیریت خطر زنجیره تأمین |
از آنجایی که مدیریت خطر زنجیره تأمین در صنایع خاص ویژگی‌های متفاوتی دارد، صرفا مقالاتی که بطور عمومی مدیریت خطر زنجیره تأمین را مورد بحث قرار می‌دهند انتخاب می‌شوند و مقالات مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تأمین در یک حوزه خاص از صنعت حذف می‌گردد. |
|
بازه زمانی انتشار |
سال 2000 و پس از آن |
مدیریت خطر زنجیره تامین موضوعی جدید محسوب می‌شود که تقریبا تمام ادبیات علمی آن مربوط به دو دهه اخیر می‌شود (Oliveira, Espindola, & Marins, 2018). |
|
روش شناسی |
مفهومی و نظری |
تونگ و همکارانش مقالات مرتبط با مدیریت خطر زنجیره تامین را از نظر روش شناسی در پنج دسته مقالات تجربی، مدلسازی، متاآنالیز، مفهومی و مروری طبقه بندی کرده است (Tong, Lo, Lai, & Cheng , 2019). در این پژوهش مقالات مدلسازی و مقالات مفهومی برای نقد و بررسی انتخاب شده اند و تنها در مواردی که سایر انواع مقالات دستاورد نظری و یا مفهومی مشخصی دارند برای مرور انتخاب شده اند. |
|
نوع ادبیات |
مقالات، پایاننامهها، کتب |
از آنجایی که دستاوردهای نظری و مفهومی مهمی در زمینه مدیریت خطر زنجیره تامین در پایاننامهها (بخصوص در مقطع دکترای تخصصی) وجود دارد، علاوه بر مقالات و کتب، پایاننامهها نیز برای مرور انتخاب شدند. |
مرحله سوم (انتخاب): به منظور انتخاب نهایی مقالات، متن کامل مقالات بررسی گردید. در این مرحله مقالاتی که از غنای مفهومی برخوردار بودند انتخاب گردیدند. این مقالات شامل مقالاتی می‌شدند که یا شامل یک مدل مفهومی بدیع بودند و یا مشتمل بر فهرستی از تعاریف تحلیلی برای مفاهیم مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین بودند.
مرحله چهارم (مطالعه عمیق): متن کامل مقالات مورد مداقه قرار گرفت. مدل‌ها و مفاهیم انتزاعی مطرح شده در مدل‌ها با تعاریف ارایه شده و مصادیق بیرونی که برای این مفاهیم ارایه شده بود انطباق داده شدند و ویژگی یا مشارکت متمایز کننده هر مقاله مورد توجه قرار گرفت.
مرحله پنجم (سنتز): محققین با مقایسه رفت و برگشتی واژگان، تعاریف و مصادیق و با توجه به ارتباطات علّی، فرایندی و معنایی که در مدل‌ها ارایه شده بود تلاش کردند به یک مدل جامع برای بیان ارتباطات میان مفاهیم مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین برسند (Yazdani & Bayazidi, 2020). برای هر یک از این مفاهیم با توجه به جایگاه آن مفهوم در مدل مفهومی، واژگان مناسب فارسی و انگلیسی و تعاریف تحلیلی و مثالها یا مصادیقی برای درک بهتر مفهوم ارایه گردید.
نتایج:
1- جستجو: در جستجوی انجام شده در پایگاه‌های داده‌ای مختلف، در مجموع 1374 مقاله و سند علمی مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین شناسایی گردید. پس از حذف موارد تکراری، 912 مقاله و سند علمی متمایز برای بررسی بیشتر باقی ماند.
2- غربالگری: عنوان و خلاصه مقالات بطور مستقل توسط دو پژوهشگر از نظر دارا بودن ملاک‌های شمول بررسی شدن در 870 مورد، نظر دو پژوهشگر یکسان بود و در 42 مورد که نظر دو پژوهشگر متفاوت بود نظر یکی دیگر از پژوهشگران مبنای غربالگری قرار گرفت. در نهایت 259 مقاله واجد ملاک‌های شمول تلقی شدند. تقریبا تمام مقالات یافت شده (98%) مربوط به سال 2000 میلادی و پس از آن بودند و بخش عمده آنها (73%) جدیدتر از سال 2010 بودند که این امر نشان دهنده جدید بودن این حوزه دانشی می‌باشد. مهمترین علت حذف مقالات در مرحله غربالگری تمرکز بر یک حوزه خاص صنعت (61%) و روش شناسی کمّی و تجربی در پژوهش (67%) بود.
3- انتخاب: به منظور انتخاب نهایی مقالات، متن کامل اسناد به ترتیب زمانی مورد بررسی دقیق قرار گرفت. مقالاتی که در آنها یک نوآوری مفهومی یا نظری وجود داشت برای بکارگیری در مراحل بعد انتخاب گردید. در مجموع از 259 مقاله‌ای که وارد این مرحله شدند، دسترسی به متن کامل 247 مورد مقدور گردید و از این میان 60 مورد به سبب غنای نظری یا مفهومی انتخاب گردید (شکل 1).
شکل 1 - فرایند انتخاب مقالات
4- مطالعه عمیق: 60 مقاله انتخاب شده هر یک چند بار بطور عمیق مطالعه شد و تلاش گردید ویژگی‌های شاخص و مولفه‌های مفهومی و نظری که امکان کاربست در مرحله سنتز را دارد استخراج گردد (جدول 4).
جدول 4 - مقالات انتخاب شده جهت مطالعه
|
شماره |
منبع |
مشارکت |
|
1 |
Altay & Pal , 2022 |
مدل مفهومی برای مدیریت اختلال در زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
2 |
Ambulkar, 2015 |
مدلی برای مدیریت اختلال زنجیره تامین از طریق افزایش تاب آوری و نوآوری راهبردی ارایه شده است. |
|
3 |
Aqlan & Lam, 2015 |
مدلی برای مدیریت خطر زنجیره تامین با رویکرد محدودسازی عواقب ارایه شده است. |
|
4 |
Balakrishnan & Nadarajah, 2016 |
انواع عوامل خطر، تعاریف و مدل‌های مدیریت خطر زنجیره تامین مرور شده است. |
|
5 |
Baryannis, Dani, Validi, & Antoniou, 2019 |
مروری بر تکنیک‌های مدلسازی و شبیه سازی خطر زنجیره تامین انجام شده است. |
|
6 |
Behdani, 2013 |
چارچوبی ادغام یافته برای مدیریت قبل و بعد از اختلال در زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
7 |
Black & Segura, 2021 |
چارچوب‌های سنتی مدیریت اقتضایی خطر زنجیره تامین را مورد نقد و بازبینی قرار می‌دهد. |
|
8 |
Bodar, 2018 |
تاکسونومی از عوامل خطر و راهبردهای مقابله با آن در زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
9 |
Ceryno, Scavarda, Klingebiel, & Yüzgülec, 2012 |
با رویکرد تحلیل محتوای کیفی متون مربوط به مدیریت خطر زنجیره تامین بررسی شده اند. |
|
10 |
Chaudhuri, Ghadge, & Dani, 2020 |
چارچوب مفهومی برای ارتقا اثربخشی مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
11 |
Chaudhuri, Boer, & Taran, 2018 |
ارتباط میان مدیریت خطر زنجیره تامین و انعطاف پذیری و عملکرد مدلسازی و مورد بحث قرار گرفته است. |
|
12 |
Chhimwal, Agrawal, & Kumar, 2022 |
چارچوب مفهومی برای محدودسازی عواقب خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
13 |
Christopher & Peck, 2004 |
چارچوبی برای یک زنجیره تامین تاب اور ارایه شده است. |
|
14 |
Cohen & Kunreuther, 2007 |
ساختاری مفهومی برای تحلیل خطر زنجیره تامین مطرح شده است. |
|
15 |
Dehkhoda, 2016 |
چارچوبی برای شناسایی، نگاشت و اولویت گذاری خطرات زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
16 |
Fan & Stevenson, 2018 |
مدلی جامع همراه با تعاریف مفاهیم برای مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
17 |
Frydenberg , 2021 |
گزارش مبسوطی از مفهوم آسیب پذیری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
18 |
Gaspar, Ceryno, Ferrer, & Thomé, 2020 |
مرور جامعی از مراحل و روش‌های مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
19 |
Hampton, Sutton, Arnold, & Khazanchi, 2021 |
الگویی برای مدیریت خطر زنجیره تامین سایبری با تاکید بر تعاملات با اعضای زنجیره ارایه شده است. |
|
20 |
Harland, Brenchley, & Walke, 2003 |
مدل ابزار مدیریت خطر شبکه تامین پیشنهاد شده است. |
|
21 |
Hashim, et al., 2022 |
مدلی برای مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
22 |
Hosseini, Ivanov, & Dolgui , 2019 |
مدل مفهومی از روش‌های تحلیل تاب آوری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
23 |
Ivanov, Mason, & Hartl, 2016 |
مروری بر تازه‌های مدیریت و کنترل اختلال زنجیره تامین در سطوح راهبردی، تاکتیکال و عملیاتی ارایه شده است. |
|
24 |
Jüttner, Peck, & Christopher, 2003 |
اولین مدل پایه برای مدیریت خطر زنجیره تامین را مطرح کرده‌اند. |
|
25 |
Jüttner & Maklan, 2011 |
چارچوب مفهومی برای تاب اوری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
26 |
Kern, Moser, Hartmann, & Moder, 2012 |
مدلی مفهومی برای فرایند مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه کرده‌اند. |
|
27 |
Kiers, Seinhorst, Zwanenburg, & Stek, 2022 |
مروری بر راهبردها، ظرفیت‌ها و صلاحیت‌های مورد نیاز برای تاب آوری زنجیره تامین انجام شده است. |
|
28 |
Kilubi, 2016 |
طبقه بندی از راهبردهای مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
29 |
Kochan & Nowicki, 2018 |
تاکسونومی از ظرفیت‌های تاب آوری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
30 |
Kungwalsong, 2013 |
مروری بر عوامل زمینه ساز خطر و راهکارهای مقابله با خطر زنجیره تامین جهانی ارایه شده است. |
|
31 |
Kwak, Seo, & Mason, 2017 |
الگویی برای مدیریت خطر زنجیره تامین مشتمل بر پیشایندها و تعاقبات ان ارایه شده است. |
|
32 |
Lahmar, Chabchoub, Galasso, & Lamothe, 2018 |
مدلی مفهومی برای آسیب پذیری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
33 |
Macdonald, Zobel, Melnyk, & Griffis, 2018 |
فهرست مبسوطی از خطرات زنجیره تامین ارایه و مدلسازی شده است. |
|
34 |
Manuj & Mentzer, 2008 |
فرایندی پنج مرحله‌ای برای مدیریت خطر زنجیره تامین و ساختار کلان برای این فرایند ارایه شده است. |
|
35 |
Messina, 2019 |
مدلسازی مدیریت اطلاعات برای افزایش پدیداری زنجیره تامین صورت گرفته است |
|
36 |
Messina, Barros, Soares, & Matopoulos, 2020 |
در مدلسازی صورت گرفته مدیریت خطر زنجیره تامین از مدیریت اختلال زنجیره تامین تفکیک شده است. |
|
37 |
Narassima, Anbuudayasankar, Mathiyazhagan, Ganesh, & Lee, 2022 |
مدل مفهومی تاب آوری زنجیره تامین ارایه و رواسازی شده است. |
|
38 |
Novoszel & Wakolbinger, 2022 |
فرابررسی از مطالعات انجام شده بر روی اختلال زنجیره تامین و راهبردهای مواجهه با آن انجام شده است. |
|
39 |
Oliveira , Marins, Rocha, & Salomon, 2017 |
مراحل و ابزارهای مختلف مدیریت خطر زنجیره تامین با استانداردهای متناظر مطابقت داده شده است. |
|
40 |
Paulsson, 2005 |
مدل کلاسیک مدیریت خطر زنجیره تامین مورد بحث قرار گرفته است. |
|
41 |
Pettit, Fiksel , & Croxton, 2010 |
چارچوب مفهومی جامعی برای تاب آوری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
42 |
Ponis & Koronis, 2012 |
مروری بر تعاریف و مولفه‌های تاب آوری سازمانی و تاب آوری زنجیره تامین انجام شده است. |
|
43 |
Rangel, Oliveira, & Leite, 2015 |
طبقه بندی برای خطرات زنجیره تامین پیشنهاد شده است. |
|
44 |
Ritchie & Brindley, 2007 |
ساختاری برای مدیریت خطر زنجیره تامین پیشنهاد شده است. |
|
45 |
Ruel, Baz, Ivanov, & Das, 2021 |
به مفهوم سازی "زیست پذیری زنجیره تامین" و مولفه‌های آن پرداخته است. |
|
46 |
Ruiz-Torres, Mahmoodi, & Zeng, 2013 |
الگویی برای تخصیص بهینه تقاضا به تامین کنندگان به منظور به حداقل رساندن خطر ارایه شده است. |
|
47 |
Rwakira, 2015 |
تحلیلی جامع از مفاهیم و تعاریف مرتبط به تاب آوری زنجیره تامین انجام شده است. |
|
48 |
Saunders , 2011 |
مدلسازی خطر زنجیره تامین مبتنی بر رویکرد هزینه کلی صورت گرفته است. |
|
49 |
Shahbaz , Othman, Salman , Memon, & Rasi , 2020 |
چارچوب مفهومی برای شناسایی، ارزیابی و مدیریت زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
50 |
Shoemaker & Mead, 2013 |
فهرست مبسوطی از فرایندها و فعالیت‌های مرتبط به زنجیره تامین و مداخلات مدیریت خطر مربوط به انها ارایه شده است. |
|
51 |
Sigenza, Saucedo, Garcia, & Sanchez, 2021 |
مرور نظاممندی از مدل‌های کمی پایداری زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
52 |
Singh N. P., 2018 |
مدلی جامع برای ظرفیت‌های سازمانی مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
53 |
Singhal , Agarwal, & Mittal , 2011 |
ادبیات مدیریت خطر زنجیره تامین بطور جامع مرور و طبقه بندی شده است. |
|
54 |
Solomon, Ketikidis, & Choudhary, 2012 |
مروری بر ترمینولوژی، تعاریف و مدل‌های رویکرد مبتنی بر دانش در مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است |
|
55 |
Sugathadasa, Perera, & Liyanage , 2020 |
نگاشت جامعی از ویژگی ها، مراحل فرایندی و فعالیت‌های مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
56 |
Trkman & McCormack, 2009 |
مدل مفهومی اقتضایی برای مدیریت خطر زنجیره تامین بر اساس ویژگی‌های خطر ارایه شده است. |
|
57 |
Tse, 2012 |
مرور جامعی بر انواع مخاطرات زنجیره تامین با تاکید بر مدیریت خطر "کیفیت" زنجیره تامین صورت گرفته است. |
|
58 |
Udbye , 2014 |
مرور جامعی بر تعاریف و تاکسونومی کاملی از خطرات زنجیره تامین ارایه شده است. |
|
59 |
Zavala-Alcívar, María, & Alfaro-Saiz, 2020 |
مدلی برای تاب آوری زنجیره تامین پیشنهاد شده است. |
|
60 |
Zhang, Jia , & You, 2021 |
مولفه‌ها و عوامل موثر بر آسیب پذیری و تاب آوری زنجیره تامین فهرست و اولویت گذاری شده اند. |
در این مرحله با مطالعه مدل‌های مدیریت خطر تلاش گردید مفاهیم، واژگان بکار گرفته شده برای بیان این مفاهیم، تعاریف ارایه شده برای هر یک از این مفاهیم و مصادیق و مثال‌های بیرونی برای آنها در مطالعات مختلف مقایسه شوند.
5- سنتز: در مطالعه متون منتخب، تکثر و بعضا تناقض وسیعی در واژگان، مفاهیم و تعاریف مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین مشاهده گردید. در بسیاری از موارد یک واژه به معانی مختلف در ادبیات مدیریت خطر زنجیره تامین آمده است. در مقابل بطور شایع از واژه‌های مختلفی برای بیان یک مفهوم استفاده شده است. در مورد ارتباط میان مفاهیم در مدل‌های مطروحه نیز اجماعی وجود ندارد. در این مرحله پژوهشگران ابتدا مفاهیم را بر اساس قرابت معنایی[xxx] به پنج دسته ی مفاهیم مرتبط با سازوکار علّی آسیب به زنجیره تامین، عواقب آسیب به زنجیره تامین، تاب آوری زنجیره تامین، خطر شدید یا جدی زنجیره تامین و مدیریت خطر زنجیره تامین طبقه بندی کردند و سپس ارتباط میان این مفاهیم را در قالب چهار چارچوب مفهومی نمایش دادند (ارتباطات میان مفاهیم مربوط به دو دسته علل و عواقب آسیب زنجیره تامین در یک چارچوب مفهومی واحد نمایش داده شدند) و در انتها و مبتنی بر جایگاه و روابط مفاهیم در این چارچوب ها، تعاریف تحلیلی را برای مفاهیم مرتبط ارایه کردند.
5الف- چارچوب مفهومی و انتولوژی مرتبط با تاثیرگذاری عوامل خطر بر زنجیره تأمین
بسیاری از مدل‌ها در صدد نمایش سازوکار تاثیر عوامل خطر بر روی زنجیره تأمین هستند. در این رابطه چارچوب مفهومی زیر پیشنهاد شده است (شکل 2).
شکل 2 - چارچوب مفهومی تاثیرگذاری عوامل خطر بر زنجیره تأمین
همانطور که در این چارچوب مشخص است، عوامل خطر[xxxi] مختلفی می‌توانند موجب آسیب به زنجیره تأمین شوند (Singh, Jain, & Mishra, 2009). میزان مخاطره[xxxii]ای که از سوی هر یک از این عوامل خطر متوجه زنجیره تأمین می‌شود از یک سو به شدت عامل خطر[xxxiii] بستگی دارد و از سوی دیگر به احتمال مواجهه[xxxiv] با عامل خطر وابسته است (شکل 3) .
شکل 3 - فرمول میزان مخاطره
از سوی دیگر میزان آسیب پذیری[xxxv] زنجیره‌های تأمین به نقاط قوت[xxxvi] و ضعف[xxxvii] زنجیره تامین در ابعاد مدیریتی و سازمانی[xxxviii] از یک سو و عوامل فیزیکی و زیرساختی[xxxix] از سوی دیگر بستگی دارد (شکل 4). بر این اساس عوامل موثر بر آسیب پذیری زنجیره‌های تأمین را می‌توان در چهار گروه تاب آوری[xl]، مقاومت[xli]، پذیراگری[xlii]، و شکست‌پذیری[xliii] طبقه بندی کرد (Helm, 2015)
شکل 4 – عوامل تعیین کننده آسیب پذیری
میزان تهدیدی[xliv] که از سوی مخاطره متوجه زنجیره تأمین یک صنعت خاص می‌شود در نهایت تابعی از مخاطره (سمت عامل خطر) و آسیب پذیری (سمت صنعت) می‌باشد. احتمال تحقق این تهدید را ریسک[xlv] یا خطر می‌نامیم (شکل 5).
شکل 5 - فرمول میزان ریسک
تحقق تهدید سبب رخداد رویداد اصلی[xlvi] می‌شود. رویداد اصلی سبب شروع توالی از اتفاقات می‌گردد که با آسیب[xlvii] به منابع سازمان شروع می‌شود، با سازش[xlviii] کارکردهای سازمان ادامه می‌یابد، و با اثر منفی بر روی پیامدهای سازمان خاتمه می‌یابد
( Dekker & Karsberg, 2015) (جدول 5)
جدول 5 - واژگان و تعاریف مرتبط به تاثیرگذاری عوامل خطر بر زنجیره تأمین
|
واژه انگلیسی |
برگردان فارسی |
تعریف |
مصداق / مثال |
|
Hazard |
عامل خطر |
به شرایطی اطلاق می‌شود که بطور بالقوه می‌تواند موجب آسیب و صدمه شود. |
تحریم |
|
Exposure |
مواجهه |
به شرایطی اطلاق می‌شود که واحد مورد نظر از لحاظ زمانی، مکانی، و موضوعی در معرض عامل خطر قرار می‌گیرد. |
تنش‌های سیاسی که تحریم را محتمل می‌کند |
|
Danger |
مخاطره |
به شرایطی اطلاق می‌شود که مواجهه با عامل خطر بطور بالفعل می‌تواند موجب آسیب و صدمه شود. |
مخاطره تحریم به دنبال قرار گرفتن در شرایطی که تحریم را محتمل می‌کند |
|
Vulnerability |
آسیب پذیری |
به وضعیت فرد یا سازمان اطلاق می‌شود که احتمال مواجهه با یک عامل خطر و آسیب دیدن توسط آن عامل خطر را تعیین می‌کند. |
وضعیت کلی تعادل نقاط قوت و ضعف ساختاری و سازمانی که احتمال آسیب دیدن یک واحد مشخص را در مقابل تحریم مشخص می‌کند. |
|
Liabilities |
ضعف‌های سازمانی |
عواملی که احتمال مواجهه با عوامل خطر زا و احتمال آسیب دیدن از این مواجهه را افزایش می‌دهند. |
عواملی که احتمال آسیب دیدن از تحریم را افزایش می‌دهند. |
|
Capabilities |
قابلیت‌های سازمانی |
عواملی که احتمال مواجهه با عوامل خطر زا و احتمال آسیب دیدن از این مواجهه را کاهش می‌دهند. |
عواملی که احتمال آسیب دیدن از تحریم را کاهش می‌دهند. |
|
Susceptibility |
پذیراگرائی آسیب |
ویژگی که حاصل ظرفیت پایین اجتماعی، فرهنگی، انسانی و مدیریتی سازمان می‌باشد و احتمال مواجهه با عوامل خطرزا و آسیب دیدن از این مواجهه را افزایش می‌دهند. |
وابستگی مواد اولیه دارویی به واردات که احتمال آسیب دیدن از تحریم را افزایش می‌دهند. |
|
Resilience |
تاب آوری در برابر آسیب |
ویژگی که حاصل ظرفیت‌های بالای اجتماعی، فرهنگی، انسانی و مدیریتی سازمان می‌باشد و احتمال مواجهه با عوامل خطرزا و آسیب دیدن از این مواجهه را کاهش می‌دهند. |
ظرفیت بالای تحقیق و توسعه در بخش صنایع دارویی |
|
Resistance |
مقاومت در برابر آسیب |
ویژگی که حاصل قابلیت‌های فیزیکی، زیرساختی و فناورانه سازمان می‌باشد و احتمال مواجهه با عوامل خطرزا و آسیب دیدن از این مواجهه را کاهش می‌دهند. |
تجهیزات پیشرفته در صنعت تولید دارو |
|
Defeatability |
شکست پذیری در مقابل آسیب |
ویژگی که حاصل ضعف فیزیکی، زیرساختی و فناورانه سازمان می‌باشد و احتمال مواجهه با عوامل خطرزا و آسیب دیدن از این مواجهه را افزایش می‌دهند. |
وابستگی در فناوری تولید دارو |
|
Threat |
تهدید |
به تحقق آسیب پذیری در صورت مواجهه با عامل خطر گفته می‌شود. تهدیدها همان اتفاقاتی هستند که موسسات در صدد پیشگیری از آنها هستند. |
توقف واردات مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Risk |
خطر / احتمال خطر |
خطر، احتمال تحقق تهدید است. |
احتمال توقف واردات مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Top Event |
رویداد اصلی |
رویداد اصلی رویدادی است که بطور مستقیم سبب آسیب می‌شود و از نظر مخفی نمی ماند و سبب جلب توجه می‌گردد. |
توقف واردات مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Asset |
سرمایه |
مجموعه دارایی‌های یک موسسه که به دنبال رویداد اصلی ممکن است آسیب ببیند. |
مواد اولیه، تجهیزات، دانش فنی، پرسنل و کارکنان |
|
Harm |
آسیب |
هرگونه کاهش در سرمایه‌های سازمان ناشی از رویداد اصلی آسیب نامیده می‌شود. |
کاهش مواد اولیه دارویی ناشی از توقف واردات مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Total Harm to an Asset |
مجموعه آسیب‌های وارده به یک سرمایه |
مجموعه آسیب هایی که از مسیرهای مختلف به دنبال مواجهه با عامل خطر به یک سرمایه خاص وارد می‌شود. |
مجموع آسیب‌های وارده به موجودی مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Function |
کارکرد |
هر یک از حوزه‌های عملکردی اصلی سازمان مانند تولید، تدارکات، مدیریت، تامین و تخصیص مالی و ... که تداوم آنها برای حیات سازمان ضروری است. |
کارکرد تولید دارو |
|
Compromise |
نارسایی کارکرد |
هرگونه کاهش در عملکردهای اصلی سازمان ناشی از آسیب هایی که به سرمایه‌های سازمان وارد شده است نارسایی کارکرد نامیده می‌شود. |
نارسایی کارکرد تولید دارو به سبب کمبود مواد اولیه دارویی ناشی از تحریم |
|
Total Compromise of a Function |
سازش کلی یک کارکرد |
مجموع نارسایی‌های که به سبب آسیب‌های مختلفی ناشی از مواجهه با یک عامل خطر در یک عملکرد سازمانی ایجاد می‌شود. |
مجموع نارسایی‌های کارکرد تولید دارو به سبب تحریم |
|
Outcome |
پیامد |
اهداف نهایی که غایت وجودی سازمان را تشکیل می‌دهند. |
کیفیت دارو، کمیت تولید دارو، هزینه تمام شده تولید دارو |
|
Impact |
اثر نهایی |
هرگونه کاهش در پیامدهای سازمان ناشی از نارسایی کارکردهای سازمان اثر نهایی نامیده می‌شود. |
اثر نامطلوب نارسایی کارکرد تولید به سبب تحریم بر روی کیفیت داروی تولیدی |
|
Total Impact on an Outcome |
مجموع اثرات بر یک پیامد |
مجموع کاهش در یک پیامد سازمان ناشی از نارسایی کارکردهای مختلف سازمان در اثر مواجهه با یک عامل خطر. |
مجموع کاهش کیفیت داروی تولیدی به سبب تحریم |
|
Total Impact on different Outcomes |
مجموع اثرات بر پیامدهای مختلف |
مجموع کاهش در پیامدهای مختلف سازمان ناشی از نارسایی کارکردهای مختلف سازمان در اثر مواجهه با یک عامل خطر. |
مجموع اثرات نامطلوب تحریم بر پیامدهای مختلف در صنعت داروسازی |
5ب- چارچوب مفهومی و انتولوژی تاب آوری زنجیره تأمین:
از میان چهار رکن موثر بر آسیب پذیری، بیشترین تمرکز بر روی مفهوم تاب آوری صورت گرفته است (Waters, 2007). تاب آوری شامل تمام ظرفیت‌ها و قابلیت‌های نرم سازمانی (مانند قابلیت‌های اجتماعی، فرهنگی و مدیریتی) می‌شود که موجب کاهش آسیب پذیری سازمان در مقابل مخاطرات می‌گردد (Ribeiro & Povoa, 2018) (شکل 6).
تاب آوری زنجیره تأمین خود بر روی پنج ستون اصلی انعطاف پذیری[xlix]، افزونگی[l]، چالاکی[li]، پدیداری[lii] و همکاری[liii] استوار شده است (Chen, Liu, & Zhou, 2021) (جدول 6).
شکل 6 – مولفه‌های تعیین کننده تاب آوری
جدول 6 - واژگان و تعاریف مرتبط به تاب آوری زنجیره تأمین
|
واژه انگلیسی |
برگردان فارسی |
تعریف |
مصداق / مثال |
|
Flexibility |
انعطاف پذیری |
انعطاف پذیری به توانایی پاسخدهی، تطابق و تغییر رویه سازمان با شرایط و وضعیت‌های جدید اطلاق می‌شود. انعطاف پذیری سبب افزایش تاب آوری سازمان می‌شود. |
تنوع محصول، تطبیق پذیری، مسیرهای جایگزین، طراحی مجدد، منابع چندگانه |
|
Redundancy |
افزونگی |
افزونگی به موجودی، اندوخته و یا ظرفیت اضافه‌ای اطلاق می‌گردد که در شرایط پیش بینی نشده و اضطراری بکار گرفته می‌شود و در این شرایط تاب آوری سازمان را افزایش می‌دهد. |
افزونگی عملیاتی، افزونگی موجودی، افزونگی تامین کنندگان، افزونگی منابع، پشتیبان، آماده باش |
|
Agility |
چابکی |
واکنش و قابلیت سازگاری سریع در پاسخ به تغییرات و حوادث پیش بینی نشده، فرصت‌های پیش آمده و نیازهای احصاء نشده که سبب افزایش تاب آوری سازمان می‌شود چابکی نامیده می‌شود. |
برنامه ریزی اقتضایی، ساده سازی، حساسیت به بازار، ادغام فرایندها، هشدار زودهنگام |
|
Visibility |
پدیداری |
نگاشت شفاف و کامل همه فعالیت ها، فرایندها، منابع و موجودی‌های سازمان که امکان ردیابی لحظه به لحظه و به تبع آن مدیریت این فعالیت ها، فرایندها، منابع و موجودی‌ها را برقرار می‌کند و تاب آوری سازمان را سبب می‌شود. |
فناوری اطلاعات، پدیداری موجودی، پدیداری وقایع، پدیداری فرایند، پدیداری منابع |
|
Collaboration |
همکاری |
هماهنگی، مشارکت و ادغام همه ارکان داخلی و خارجی تشکیل دهنده زنجیره تامین که سبب افزایش تاب آوری سازمان می‌شود. |
مشارکت، به اشتراک گذاری اطلاعات، اشتراک ریسک، تصمیم گیری مشترک، سرمایه اجتماعی، اعتماد |
5ج- چارچوب مفهومی و انتولوژی مفاهیم بیان کننده خطر شدید یا جدی زنجیره تأمین:
در اغلب موارد شدت عوامل خطر در حدی نیست که سبب شروع زنجیره غیر قابل کنترل از وقایع در زنجیره تأمین شود. در این موارد معمولا توالی تاثیرات منفی عامل خطر، جایی در مسیر متوقف می‌شود و یا فروکش می‌نماید. بخشی از ادبیات و مدل‌های مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تامین در ارتباط با عوامل خطری است که از نظر ابعاد تاثیرگذاری زنجیره‌ای از عواقب شدید و غیر قابل اغماض را در پی دارد (شکل 7).
شکل 7 - مفاهیم بیان کننده خطر شدید یا جدی زنجیره تأمین
یک عامل خطر با شدت بسیار زیاد ( بلا [liv]) سبب رخداد یک رویداد اصلی بزرگ و غیر قابل کنترل (رویداد بحرانی[lv]) می‌شود که خود موجب آسیب شدید[lvi] منابع و نارسایی جدی[lvii] کارکردهای زنجیره تأمین می‌شود و در نهایت با تأثیر گسترده بر پیامدها موجب یک فاجعه[lviii] جبران ناپذیر در سازمان می‌گردد (Chmutina, Sadler, Meding, & Abukhalaf, 2020) (جدول 7).
جدول 7 - واژگان و تعاریف مرتبط به مفاهیم بیان کننده خطر شدید یا جدی زنجیره تأمین
|
واژه انگلیسی |
برگردان فارسی |
تعریف |
مصداق / مثال |
|
Disaster |
بلا |
هنگامی که شدت و دامنه عامل خطر در حدی است که در صورت مواجهه و بدون اقدامات پیشگیرانه منجر به یک رویداد ناگوار می‌گردد. |
تحریم شدید |
|
Critical Event |
رویداد بحرانی |
هنگامی که شدت و دامنه رویداد اصلی در حدی است که بدون اقدامات محدود کننده منجر به آسیب‌های جدی می‌شود. |
توقف کامل واردات مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Serious Harm |
آسیب شدید |
هنگامی که شدت و دامنه اسیب به سرمایه‌های سازمان در حدی است که بدون اقدامات محدود کننده و اصلاحی منجر به نارسایی جدی کارکردهای سازمان می‌شود. |
اتمام مواد اولیه دارویی ناشی از توقف واردات مواد اولیه دارویی به سبب تحریم |
|
Failure |
نارسایی جدی |
هنگامی که شدت نارسایی کارکرد در حدی است که بدون اقدامات اصلاحی و جبرانی منجر به خدشه جدی به پیامدها می‌شود. |
توقف تولید دارو به سبب کمبود مواد اولیه دارویی ناشی از تحریم |
|
Catastrophe |
فاجعه |
هنگامی که شدت اثرات منفی بر پیامدها در حدی است که تمامیت یا بقاء سیستم را زیر سوال می‌برد. |
اثرات جبران ناپذیر نارسایی کارکرد تولید به سبب تحریم بر روی کیفیت داروی تولیدی |
5د- چارچوب مفهومی و انتولوژی مدیریت خطر زنجیره تأمین:
در مدیریت خطر زنجیره تأمین، با تمهید و تعبیه کنترل‌های مختلف تلاش می‌شود تا در حد امکان تاثیر عوامل خطر بر یکپارچگی زنجیره تأمین به حداقل برسد (Fan & Stevenson, 2018). اصلی ترین این کنترل‌ها را کنترل‌های اولیه یا حفاظ[lix] می‌نامند. کنترل‌های اولیه ممکنست با هدف حذف[lx] عامل خطر (در صورت امکان)، اجتناب[lxi] از مواجهه با عامل خطر، پیشگیری از تهدید[lxii]، پیشگیری از رویداد اصلی[lxiii]، کاهش آسیب (حفاظت از سرمایه‌های سازمان[lxiv])، محدودسازی عواقب اسیب ها[lxv] (جلوگیری از نارسایی کارکردها)، و محدودسازی عواقب نارسایی ها[lxvi] (جلوگیری از اثرات سوء بر پیامدها) در سازمان بکار گرفته شوند (Sklet, 2006) (شکل 8).
شکل 8 – تاثیر کنترل‌های اولیه (حفاظ ها) بر کاهش خسارت ناشی از عامل خطر
کنترل‌های اولیه را به ورقه‌های پنیر تشبیه می‌کنند که قرار است بدون هیچ گونه منفذ، جلوی بردار خطر را بگیرند ولی در عمل عوامل مختلفی در صنعت سبب می‌شوند که کنترل‌های اولیه به درستی عمل نکنند. این عوامل سبب می‌شوند که ورقه‌های پنیر، مانند پنیر سوئیسی متخلخل گردند. این کنترل‌های مختل (لایه‌های پنیر متخلخل) به بردار خطر اجازه عبور می‌دهند (شکل 9).
شکل 9 - شکست حفاظ‌ها در مدل پنیر سوئیسی
عواملی که در محیط صنعت سبب اختلال در کنترل‌های اولیه می‌شوند را عوامل تشدید[lxvii] می‌نامند. عوامل تشدید به تنهایی سبب آسیب به زنجیره تأمین نمی شوند ولی با تضعیف حفاظ‌های سیستم سبب می‌شوند آسیب پذیری سیستم در صورت مواجهه با عامل خطر افزایش یابد (شکل 10).
شکل 10 - کنترل عامل تشدید و اعاده حفاظ سازمانی
دومین گروه از کنترل‌ها در مدیریت خطر با هدف کنترل عوامل تشدید در سازمان‌ها قرار داده می‌شوند. این کنترل‌ها که کنترل تشدید[lxviii] نامیده می‌شوند در واقع به منظور تضمین عملکرد صحیح کنترل‌های اولیه تعبیه می‌شوند. گروه سوم از کنترل‌ها که کنترل‌های بهبود[lxix] نامیده می‌شوند، وظیفه جلوگیری از آسیب را برعهده ندارند بلکه وظیفه دارند در صورت رخداد آسیب، به سرعت به ترمیم منابع[lxx]، ازسرگیری کارکردها[lxxi]، و اعاده پیامدها[lxxii] بپردازند (شکل 11).
شکل 11 - چارچوب مفهومی مدیریت خطر زنجیره تأمین
همانطور که در شکل فوق مشخص است، مدیریت خطر زنجیره تامین شامل پیش بینی و تمهید کنترل‌های متفاوت در نقاط مختلف مسیر تاثیرگذاری می‌باشد (جدول 8).
جدول 8 - واژگان و تعاریف مرتبط به مدیریت خطر زنجیره تأمین
|
واژه انگلیسی |
برگردان فارسی |
تعریف |
مصداق / مثال |
|
Barrier |
حفاظ |
کلیه سازوکارها و تمهیداتی که برای جلوگیری از تهدید و یا محدود کردن عواقب تهدید در سازمان تعبیه می‌شود مانع یا مانع خطر نامیده می‌شود. |
متنوع سازی منابع تهیه مواد اولیه دارویی |
|
Elimination of Hazard |
حذف عامل خطر |
مداخلاتی که به منظور حذف یا جلوگیری از رخداد عامل خطر (در صورت امکان) انجام می‌شوند. |
جلوگیری از استفاده از تحریم در سطح بین المللی به عنوان یک ابزار اعمال فشار (قطعنامه الزام آور سازمان ملل یا شورای امنیت. اگرچه غیر محتمل است ولی ناممکن نیست) |
|
Avoidance from Hazard |
اجتناب از عامل خطر |
مداخلاتی که به منظور جلوگیری از مواجهه با عامل خطر انجام می‌شوند. |
رعایت دقیق قوانین بین المللی و دیپلماسی فعال برای اجتناب از تحریم‌های بین المللی |
|
Prevention of Threat |
پیشگیری از تهدید |
مداخلاتی که به منظور جلوگیری از تهدید از طریق کاهش خطرپذیری انجام می‌شوند (افزایش مقاومت، افزایش تاب آوری، کاهش شکست پذیری، کاهش پذیرفتاری). |
متنوع سازی منابع تهیه مواد اولیه دارویی |
|
Prevention of Top Event |
پیشگیری از رویداد اصلی |
مداخلاتی که به منظور جلوگیری از رویداد اصلی در صورت تحقق تهدید انجام می‌شوند. |
مستثنی سازی شمول داروها و مواد اولیه دارویی از تحریم ها، تولید داخلی مواد اولیه دارویی ضروری |
|
Protection of Assets |
حفاظت از منابع |
مداخلاتی که به منظور کاهش آسیب ناشی از رویداد اصلی انجام می‌شوند. |
موجودی ذخیره راهبردی برای مواد اولیه دارویی ضروری |
|
Mitigation of Harms |
محدودسازی عواقب آسیب ها |
مداخلاتی که به منظور کاهش نارسایی ناشی از آسیب انجام می‌شوند. |
بازآرایی و تغییر کاربری خطوط تولید دارو به سمت تولید داروهای جایگزین که مواد اولیه آنها در داخل کشور تولید می‌شود. |
|
Mitigation of Compromises |
محدودسازی عواقب نارسایی ها |
مداخلاتی که به منظور کاهش اثرات سوء ناشی از نارسایی انجام می‌شوند. |
تغییر استراتژی به سمت بسته بندی داروهای تولید شده در خارج کشور با برند خارجی |
|
Recovery |
بهبود |
به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که در جهت جبران خسارت‌های وارده به منابع، کارکردها، و پیامدهای سازمانی ناشی از یک عامل خطر انجام می‌شود. |
کاربری مجدد، راه اندازی مجدد |
|
Restoration of Assets |
ترمیم منابع |
به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که در جهت جبران خسارت‌های وارده به منابع سازمانی ناشی از یک عامل خطر انجام می‌شود. |
یافتن منابع جدید برای تامین مواد اولیه دارویی |
|
Resumption of Functions |
ازسرگیری کارکردها |
به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که در جهت جبران خسارت‌های وارده به کارکردها سازمانی ناشی از یک عامل خطر انجام می‌شود. |
ازسرگیری فعالیت خطوط تولید کارخانه ها |
|
Restitution of Outcomes |
اعاده پیامدها |
به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که در جهت جبران خسارت‌های وارده به پیامدهای سازمانی ناشی از یک عامل خطر انجام می‌شود. |
پروژه‌های با هدف ارتقاء کیفیت محصولات دارویی |
|
Escalation Factor |
عامل تشدید |
عواملی هستند که سبب عدم اثربخشی یا عدم موفقیت حفاظ‌ها یا مداخلات حفاظتی سازمان می‌شوند. |
وابستگی خطوط تولید مواد اولیه دارویی به برخی از فناوری‌های پیشرفته سبب عدم کارآیی آنها در زمان تحریم می‌شود. |
|
Escalation Control |
کنترل عامل تشدید |
مداخلاتی هستند که با کنترل عوامل تشدید سبب می‌شوند حفاظ‌های ایمنی به درستی عمل نمایند. |
خودکفایی و توسعه فناوری‌های خطوط تولید |
بحث و نتیجه گیری
گسترش شتابان فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربست وسیع این فناوری در حوزه‌های علمی مختلف سبب توجه فزاینده به توسعه واژگان کنترل شده[lxxiii] جهت تسهیل ثبت[lxxiv] و ضبط[lxxv] و بازیابی اسناد علمی شده است (Pieterse & Kourie, 2015). فهرست واژگان[lxxvi]، واژه نامه ها[lxxvii] و لغت نامه ها[lxxviii] ساده ترین شکل واژگان کنترل شده محسوب می‌شوند (Hedden, 2015). طبقه بندی ها[lxxix] شکلی از واژگان کنترل شده هستند که با اضافه نمودن روابط سلسله مراتبی[lxxx] (واژگان وسیعتر[lxxxi] و واژگان محدودتر[lxxxii]) ایجاد می‌شوند (Gilchrist, 2003). فرهنگ مترادف ومتضادها [lxxxiii] علاوه بر ساختار سلسله مراتبی، ارتباط میان واژه‌های مرتبط[lxxxiv] را نیز با یکدیگر برقرار می‌کنند و به این ترتیب ساختار آنها شبکه‌ای می‌باشد (Hedden, 2020). علاوه بر آن یک فرهنگ مترادف ومتضاد با مشخص کردن واژه ترجیحی در میان واژه‌های مترادف[lxxxv] تکلیف عنوان‌های موضوع اصلی[lxxxvi] و فراواژه های[lxxxvii] هم معنی را مشخص می‌کند (Ameri, 2021). هستی شناسی‌ها (آنتولوژی ها) متکامل ترین شکل از واژگان کنترل شده محسوب می‌شوند. هستی شناسی ها[lxxxviii] علاوه بر روابطی که در طبقه بندی‌ها و فرهنگ مترادف‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، مرزها و روابط معنایی[lxxxix] میان واژگان را شفاف و بیان می‌کنند (Kless, Milton, Kazmierczak & Lindentha, 2015). عالیترین شکل هستی شناسی‌ها زمانی شکل می‌گیرد که معانی و تعاریف واژه‌ها بر اساس جایگاه آنها در یک مدل معنایی[xc] تعیین گردد (Alter, 2005هستی شناسی‌های مبتنی بر مدل[xci] تاثیر بسزایی در توسعه بنیان‌های یک رشته یا یک حوزه دانشی دارند (Kharlamov, Zheleznyakov & Calvanese, 2013). با توجه به گسترش روزافزون ادبیات مدیریت خطر زنجیره تامین، دستیابی به یک مبنا برای واژگان استاندارد و کنترل شده یکی از اولویت‌های این حوزه محسوب می‌گردد. در طی سال‌های اخیر فهرست‌های متعددی از واژه نامه‌های تخصصی در رابطه با مدیریت خطر تدوین شده است که از آن میان می‌توان به واژه شناسی مدیریت خطر بلایا سازمان ملل متحد (UN-ODRR, 2015) ، واژه شناسی انجمن تحلیل خطر (Gratt, 1989)، واژه نامه چندزبانه مدیریت خطر اتحادیه اروپا (EUR-OPA, 2008)، واژه نامه مقدماتی خطر وزارت کشاورزی آمریکا (Thompson, Zimmerman, Mindar, & Taber, 2016)، لغت نامه انجمن مهندسان ایمنی آمریکا (Lack, 2000)، لغت نامه مدیریت خطر موسسات دانشگاه آلاسکا (SORS, 2011) و واژه شناسی کمیته بررسی مخاطرات صنعت دارو (RiPPRG, 2016) اشاره نمود. تمام موارد نام برده شده در حد یک لغت نامه یا واژه نامه باقی مانده اند و هیچ یک از آنها از غنای معنایی یک هستی شناسی برخوردار نیستند. تبدیل یک واژه نامه، طبقه بندی یا فرهنگ مترادف به یک هستی شناسی فرایندی بسیار دشوار می‌باشد (Schulz, Schober, Tudose & Stenzhorn, 2010 ). روش‌های مختلفی برای توسعه یک هستی شناسی مبتنی بر واژگان کنترل شده موجود پیشنهاد شده است (Li & Li, 2012) که در تمام این روش‌ها مرحله‌ای به مفهوم سازی و یا مدلسازی مفهومی تخصیص داده شده است (Damerchiloo & Beheshti, 2022). از جمله تلاش هایی که با هدف توسعه یک هستی شناسی در حوزه مدیریت خطر صورت گرفته است می‌توان به پروژه توسعه هستی شناسی مدیریت خطر ISO اشاره نمود (Agrawal, 2016) که البته علیرغم عنوان آن فاقد ارتباطات معنایی یک هستی شناسی می‌باشد. از آنجایی که بسیاری از مفاهیم و بالاخص مفاهیم انتزاعی[xcii] (سازه ها[xciii]) در حوزه مدیریت خطر معنای خود را بر اساس جایگاه خود در یک شبکه یا مدل معنایی کسب می‌کنند توسعه یک اهستی شناسی مبتنی بر مدل نقش مهمی در توسعه این حوزه دانشی ایفا می‌کند. در این مطالعه تلاش شده است تا یک هستی شناسی مبتنی بر مدل مختصر برای حوزه مدیریت خطر زنجیره تامین ارایه گردد. هستی شناسی پیشنهادی کاربست‌های متعددی می‌تواند داشته باشد. این انتولوژی می‌تواند مبنایی برای شناسایی خطر(Osorio, Manotas & García, 2018)، ارزیابی خطر(Palmer, Urwin, Niknejad & Young, 2018)، تعامل پذیری[xciv] و اطلاع رسانی خطر(Morrow, 2021)، مدیریت خطر(Benazzouz, 2020) قرار بگیرد. این انتولوژی همچنین می‌تواند مبنایی مناسب برای نقد و ادغام دانش در حوزه مدیریت خطر زنجیره تامین فراهم نماید (Biagetti, 2020). علاوه بر آن انتولوژی پیشنهادی در این مقاله می‌تواند نمایه سازی، جستجو و بازیافت موثر ادبیات مدیریت خطر زنجیره تامین را تسهیل نماید (Soergel, 1997).
پی‌نوشت‌ها
* دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
** استادیار گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
jhm1847@gmail.com))
*** دانشیار گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
**** استاد گروه آموزش پزشکی، دانشکده مجازی آموزش پزشکی و مدیریت، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال هفدهم، شمارۀ 66، تابستان 1401، صفحه 56-21
[i] Concrete Concepts
[ii] Abstract Concepts
[iii] Constructs
[iv] Concept Clarity
[v] Definitional Attributes
[vi] Neighboring Concepts
[vii] Concept Fallibility
[viii] Concept Redundancy
[ix][ix] One to One Correspondence
[x] Many to Many Correspondence
[xi] Divergent / Discriminant Validity
[xii] Empirical Concept Redundancy
[xiii] Empirical Redundancy
[xiv] Security and Safety Sciences
[xv] Risk Communication
[xvi] Concept Analysis
[xvii] Walker and Avant’s, Roger’s, and Näsi’s Methods
[xviii] Analytical Definition
[xix] Concept Synthesis
[xx] Semantic Relationships
[xxi] Semantic Model
[xxii] Domain-specific Ontology
[xxiii] Methontology
[xxiv] Ontolingua
[xxv] Cyc Methodology
[xxvi] SENSUS Method
[xxvii] Critical Review
[xxviii] Title Screen
[xxix] Inclusion Criteria
[xxx] Semantic Proximity
[xxxi] Hazard
[xxxii] Danger
[xxxiii] Hazard Severity
[xxxiv] Exposure Probability
[xxxv] Vulnerability
[xxxvi] Capabilities
[xxxvii] Liabilities
[xxxviii] Soft Organization
[xxxix] Hard Organization
[xl] Resilience
[xli] Resistance
[xlii] Susceptibility
[xliii] Defeatability
[xliv] Threat
[xlv] Risk
[xlvi] Top Event
[xlvii] Harm
[xlviii] Compromise
[xlix] Flexibility
[l] Redundancy
[li] Agility
[lii] Visibility
[liii] Collaboration
[liv] Disaster
[lv] Critical Event
[lvi] Serious Harm
[lvii] Failure
[lviii] Catastrophe
[lix] Barriers
[lx] Elimination of Hazard
[lxi] Avoidance from Hazard
[lxii] Prevention of Threat
[lxiii] Prevention of Top Event
[lxiv] Protection of Assets
[lxv] Mitigation of Harms
[lxvi] Mitigation of Compromises
[lxvii] Escalation Factor
[lxviii] Escalation Controls
[lxix] Recovery Controls
[lxx] Restoration of Assets
[lxxi] Resumption of Functions
[lxxii] Restitution of Outcomes
[lxxiii] Controlled Vocabulary
[lxxiv] Registration
[lxxv] Archiving
[lxxvi] Term List
[lxxvii] Glossary
[lxxviii] Dictionary
[lxxix] Taxonomy
[lxxx] Hierarchical Relationships
[lxxxi] Broader Term (BT)
[lxxxii] Narrower Terms (NT)
[lxxxiii] Thesaurus
[lxxxiv] Related Terms (RT)
[lxxxv] Equivalent Terms
[lxxxvi] Main Subject Headings
[lxxxvii] Meta-thesaurus
[lxxxviii] Ontology
[lxxxix] Semantic Relationships
[xc] Semantic Model
[xci] Model-based Ontology
[xcii] Abstract Concepts
[xciii] Constructs
[xciv] Interoperability
)